Postać leku doustnego a jego działanie – którą wybrać dla siebie?

Przy wyborze leku, suplementu czy wyrobu medycznego przebierać możemy w szeregu dostępnych postaci. Dla wielu osób dorosłych nie ma większego znaczenia, którą wybierzemy, ale niektóre z nich mogą być skierowane lub przydatne dla poszczególnych grup użytkowników. Czym się od siebie różnią i jakie mają działanie?

Kapsułka a tabletka

Z pewnością najczęściej spotykaną formą leków dla osób dorosłych są tabletki i kapsułki. Różnią się one procesem produkcji, nawet jeśli substancja czynna jest taka sama. Wybór pomiędzy tabletkami a kapsułkami ma znaczenie szczególnie dal osób z alergiami na substancje pomocnicze oraz o wrażliwym układzie pokarmowym.

Czym są tabletki?

Tabletki są zdecydowanie najczęściej spotykaną formą produktu farmaceutycznego doustnego. Są skuteczne i relatywnie niedrogie w produkcji. Wytwarza się je poprzez sproszkowanie stałej formy substancji czynnej z pomocniczymi, a następnie sprasowanie ich do pożądanego kształtu. Rozkłada się ona w układzie pokarmowym, najczęściej w żołądku.

Co jednak, jeśli substancja czynna czy poszczególne składniki powinny wchłaniać się w jelicie lub mamy wrażliwy żołądek i chcemy go oszczędzić przy przewlekłym przyjmowaniu leku?

Tabletki powlekane

Ta forma tabletek może rozpadać się w innym czasie czy odcinku układu pokarmowego. Tabletki są powlekane w urządzeniu nazywanym powlekarką fluidalną, która dodatkowo może zabezpieczyć lek czy suplement przed degradacją oraz wydzielaniem nieprzyjemnego zapachu czy smaku substancji czynnej.

Powlekanie tabletki odbywa się poprzez położenie na niej lakieru polimerowego, niekiedy zawierającego również aromat smakowy i barwnik. Dzięki powlekaniu tabletki rozpadać się mogą dopiero w jelicie, dzięki czemu składnik aktywny nie podrażnia błony śluzowej żołądka. Przykładem takiego typu leku jest Polocard – tabletki dojelitowe.

Czy tabletki powlekane można dzielić?

To pytanie często pojawia się u osób, które spotykają się pierwszy raz z preparatem farmaceutycznym lub nie czytają ulotek. Kiedyś przyjęło się bowiem, że dzielenie tabletek jest dobrym sposobem na oszczędzanie produktu lub przyjęcie mniejszej ilości substancji czynnej.

Tabletki powlekanej nie powinniśmy jednak dzielić, ponieważ w ten sposób naruszamy powłokę ochronną, przez co sama tabletka nie tylko rozpuści się w żołądku, to jej substancja czynna może nie zostać właściwie wchłonięta. Co więcej, bywa, że ta substancja czynna może nie być rozłożona po równo na całą powierzchnię tabletki, co oznacza, że przyjmując jej połowę, weźmiemy faktycznie dużo mniej lub więcej niż połowę leku czy suplementu, Jedynie tabletki, które mają w ulotce wyraźne oznaczenie, że można je dzielić rzeczywiście mogą być dzielone.

Tabletki drażowane

Drażetki wymagają najbardziej rozbudowanego procesu produkcji. Polega on m.in. na zabezpieczeniu tabletki i jej rdzenia otoczką cukrową oraz żelatyną i barwnikiem. Drażetki są gładkie, dzięki czemu łatwiej je połknąć. Proces drażowania jest najdroższym sposobem produkcji tabletek, nieczęsto już się spotyka tę formę w porównaniu do innych.

Tabletki do ssania

Inaczej nazywane pastylkami, z pewnością kojarzą się przede wszystkim z produktami stosowanymi na ból gardła. Ich działanie polega na powolnym, równomiernym uwalnianiu substancji czynnych i powlekających podczas stosowania, co w założeniu ma pomóc zniwelować dolegliwości na długi czas. Do produkcji tabletek do ssania, poza szeroko pojętymi substancjami czynnymi stosuje się odpowiednio skomponowane: celulozę mikrokrystaliczną, poliwinylopirolidon oraz glicerol i niekiedy syropy. Dzięki temu utrzymują one swoją postać i nie rozpadają od razu po kontakcie ze śliną czy zębami.

Tabletki do żucia

Od stosunkowo niedawna popularność na polskim rynku farmaceutycznym zyskują tabletki do żucia. Rozpuszczają się jeszcze w jamie ustnej, gdzie substancja czynna, powoli uwalniana miesza się ze śliną i z nią trafia do żołądka. Przypominają nieco rozpuszczalną gumę do żucia – z początku twardą, a potem coraz lepiej przyswajalną.

Z tabletkami do żucia spotkamy się w przypadku leków obniżających działanie kwasu żołądkowego, substancji pomagających usunąć gazy z przewodu pokarmowego (np. Lefax), czy preparatów dla dzieci, które nie potrafią jeszcze przełykać dużych tabletek.

Czym są kapsułki

Kapsułki to postać posiadająca zewnętrzną powłokę oraz niesprasowaną substancję czynną: roztwór, proszek czy granulat. Kapsułek z tego względu nie można dzielić, ponieważ trudno by było uzyskać dokładnie połowę danej substancji czynnej, natomiast wiele kapsułek można otwierać, aby ułatwić użytkownikowi przyjęcie danego preparatu. Z tego typu sytuacją mamy do czynienia np. w przypadku probiotyku Enterol. W pełnych kapsułkach mogą ją przyjmować osoby dorosłe, zaś po otwarciu nadają się nawet dla najmłodszych dzieci i osób z problemami z przełykaniem.

Otoczka kapsułki może być złożona z różnego rodzaju materiałów, wszystkie zaś nadają się do stosowania u ludzi. Z tego względu kapsułki jako produkt farmaceutyczny możemy podzielić na różne rodzaje.

Kapsułki twarde

Nie uginają się pod naciskiem, a otoczka, czy „zbiorniczek” wykonane są najczęściej z żelatyny. Jedna część wsunięta jest w drugą, co pozwala na otwarcie jej (jak w przypadku Enterolu). Nieraz widzimy jej zawartość, jeśli producent nie dodaje do kapsułki barwników. Materiał kapsułki można z powodzeniem połknąć, następnie rozpuści się razem z resztą leku i zostanie on wydalony po uwolnieniu substancji czynnej.

Kapsułki miękkie

Miękkie kapsułki nie otwierają się, co oznacza, że aby uzyskać korzyści z substancji czynnej trzeba ją połknąć, a nie wysypać, wylać na łyżeczkę czy rozpuścić w wodzie. Otoczka żelatynowa wzmacniania jest dodatkowo glicerolem, dzięki czemu jest wytrzymała, a jednocześnie elastyczna. Producenci mogą do otoczki dodać barwniki czy aromaty lub konserwanty. Przykładem kapsułki miękkiej jest witamina D w leku Ibuvit d3.

Kapsułki dojelitowe

Ta wersja kapsułek nie rozpadnie się w żołądku, ponieważ cechuje ją odporność na działanie kwasu żołądkowego. Stosowana jest, gdy substancja czynna powinna być wchłonięta dopiero w jelicie. Kapsułki dojelitowe to również dobry sposób na uchronienie wrażliwej błony śluzowej żołądka przed możliwie drażniącym działaniem substancji czynnej czy pomocniczej.

Kapsułki twist-off

Ciekawa forma kapsułki miękkiej, która jest kształtem tak spreparowana, aby można ją było odkręcić i wylać jej zawartość na łyżeczkę. Najczęściej spotyka się ją w produktach dla dzieci, np. preparatach zawierających kwasy omega czy witaminę D. Popularnym produktem jest tu Omegamed Baby DHA.

Zawiesina doustna – czym jest

Zawiesina stosowana doustnie to roztwór do spożycia zawierający substancje czynne i pomocnicze. Leki tego rodzaju wchłaniają się najczęściej w żołądku, są gęstsze od wody, łatwe do połknięcia. Leki w zawiesinie podaje się często dzieciom, osobom niemogącym przełykać tabletek i kapsułek oraz w sytuacji, gdy mogłyby one nadmiernie podrażniać śluzówkę przełyku bądź żołądka.

Zawiesinę możemy kupić w formie gotowej oraz do przygotowania w domu. Ma to miejsce w przypadku niektórych antybiotyków, w których do proszku od producenta dodaje się określoną ilość przegotowanej wody, miesza i codziennie odmierza odpowiednią ilość.

W przypadku gotowych zawiesin jako substancje utrzymujące pożądaną konsystencję stosuje się olej, glicerol, wodę czy alkohol etylowy w odpowiednim stężeniu. Gotową zawiesinę na bazie oleju możemy dostać również w formie sprayu doustnego, gdzie jedno psiknięcie oznacza najczęściej jedną dawkę lub porcję. Przykładem takiego produktu jest D-Vitum aerozol.

Zawiesinę po przygotowaniu czy kupieniu, a przed podaniem, najczęściej należy dokładnie przemieszać poprzez wstrząśnięcie butelką. Na dnie może się bowiem tworzyć osad, co oznacza, że w przypadku braku wymieszania możemy nie uzyskać w dawce właściwej ilości substancji leczniczej. Jeśli zawiesina jest sprzedawana w pojedynczych saszetkach (np. Maaloxan), jak ma to miejsce np. w lekach na zneutralizowanie kwasu żołądkowego, jej zawartość przed otwarciem należy również delikatnie przemieszać.

Granulat i proszek a granulki

Leki, suplementy i wyroby medyczne oraz żywność specjalnego przeznaczenia medycznego dostępne są też w formie granulatu i proszku. Czym się one od siebie różnią?

W zasadzie niczym – można powiedzieć, że granulat i proszek oznacza to samo i służy do przygotowania zawiesiny (jak wyżej w przypadku antybiotyku) lub bezpośredniego spożycia. Mogą się co najwyżej nieco różnić od siebie stopniem zmielenia. Inną jednak formę stanowią granulki.

Granulki to kuleczki, które można gołym okiem oddzielić od siebie, a każda z nich zawiera substancję czynną i posiada otoczkę ochronną. Otoczka ta może rozpadać się w przewodzie pokarmowym i być wchłonięta (np. w lekach homeopatycznych, gdzie wykonana jest z wody i cukru) lub wydalane są z kałem (np. w lekach na padaczkę z kwasem walproinowym).

Jeśli chodzi o granulki, w zależności od zaleceń producenta dawka może wynosić odpowiednią liczbę granulek do połknięcia lub zawartość pojedynczej saszetki. W granulkach nie będzie raczej możliwości dozowania za pomocą łyżeczki.

Inaczej jest z granulatem czy proszkiem. Tutaj producent najczęściej do opakowania dołącza miarkę lub łyżeczkę, za pomocą której mamy odmierzyć odpowiednią ilość preparatu i przygotować go z wodą. Tak jest np. w mieszankach mlekozastępczych dla niemowląt.