Czy szczepić na meningokoki? Vademecum rodzica przed podjęciem decyzji

Szczepienie przeciw meningokokom należy do tych najbardziej kontrowersyjnych. Z jednej strony zakażeń jest stosunkowo niewiele, ale z drugiej – w większości przypadków sa one śmiertelne, szczególnie wśród dzieci. Są one również stosunkowo drogie, szczególnie jeśli przeprowadzony zostanie cały schemat. Co warto wiedzieć o preparatach chroniących przed tym zakażeniem zanim podejmiemy decyzję?

Co to są meningokoki

Potocznie nazywana meningokokiem, Neisseria meningitidis jest bakterią wywołującą bardzo poważne zakażenia całego organizmu oraz chorobę meningokokową, sepsę i zapalenie opon mózgowych. Z wyglądu okrągła, jest Gram-dodatnia, potrafi łączyć się w pary.

Jest przenoszona wyłącznie przez ludzi, z których wielu jest nieświadomym nosicielem bezobjawowym. Zapalenie opon mózgowych wywołane meningokokiem jest obarczone wysokim ryzykiem upośledzenia rozwoju dziecka lub młodego człowieka, a nawet śmierci – wynosi ono aż 10%.

Neisseria meningitidis przenosi się drogą kropelkową poprzez kaszel, kichanie oraz ślinę – podobnie jak większość infekcji bakteryjnych i wirusowych. Malutkie dzieci moga zarazić się bakterią poprzez lizanie tych samych sztućców, smoczków i zabawek. Może przenosić się również przez wodę pitną. Może być przenoszone przez ślinę podczas kontaktu płciowego, dlatego osoby dorosle aktywne seksualnie również mogą być w grupie ryzyka zakażenia, choć w naszej szerokości geograficznej nie jest to częste. Narażeni są także nauczyciele i personel placówek edukacyjnych pracujący z najmłodszymi dziećmi i osoby często podróżujące po świecie.

Przydatne u gorączkującego dziecka

[show_products product=”263471, 263563, 263465, 191241 „]

Meningokoki – zachorowalność w Polsce

Na szczęście zachorowalność w Polsce na choroby wywołane przez meningokoki jest niska – szacuje się ich do 200 przypadków rocznie. Najwięcej zachorowań obserwuje się wśród dzieci poniżej 1. roku życia i to one są najbardziej narażone na niebezpieczne dla życia i zdrowia powikłania. Nieco mniej notuje się wśród dzieci do 5. roku życia a następnie u młodzieży. Niestety, jednak, meningokoki mogą zagrażać osobom w każdej grupie wiekowej i płci. Najwyższy odsetek zachorowań u niemowląt wynika z niedojrzałości układu odpornościowego małego człowieka i jego bezbronności w starciu z niebezpieczną bakterią. Wraz z nabywaniem zdolności układu immunologicznego do obrony organizm zaczyna lepiej rozpoznawać atakującą go bakterię, ale nadal ryzyko śmierci w ciągu nawet 24 godzin od złapania bakterii jest wysokie.

Meningokoki – profilaktyka

Dzieci mogą zakazić się meningokokami na wiele sposobów: przebywając w żłobku, przedszkolu czy placu zabaw wśród równieśników a nawet od osób dorosłych, które nawet nie wiedzą, że są nosicielami. Malutkie dzieci moga zarazić się bakterią poprzez lizanie tych samych sztućców, smoczków i zabawek. Dlatego eksperci uważają, że jedyna drogą profilaktyki zakażeń meningokokami jest szczepienie, które zaczyna chronić osobnika już od pierwszej dawki.

Meningokoki – objawy

Zakażenie meningokokami z początku trudno odróżnić od innych infekcji bakteryjnych czy wirusowych, ponieważ objawowo są do nich bardzo podobne. Obserwuje się tu gorączkę i dreszcze, nadmierne zmęczenie, nieraz wymioty, bóle mięśni, stawów, brzucha, klatki piersiowej, znacznie przyspieszony oddech.

Objawami meningokowego zapalenia opon mózgowych są ponadto: sztywny kark, silny ból głowy, dezorientacja, światłowstręt.

Do symptomów posocznicy meningokokowej (sepsy, meningokokemii), poza wymienionymi wyżej, należy ciemnofioletowa wysypka i biegunka. Sepsa postępuje szybko i wymaga natychmiastowej pomocy w wyspecjalizowanym oddziale szpitalnym, niezależnie od wieku chorego.

Meningokoki – objawy u dzieci

Małe dzieci nie potrafią jeszcze skarżyć się na ból konkretnej części ciała czy światłowstręt, więc opiekunom ciężko je rozpoznać. Dlatego zaleca się, aby zanim maluchy nauczą się zgłaszać tego typu dolegliwości, każdą infekcję konsultować u lekarza rodzinnego lub pediatry. W przypadku dzieci zaszczepionych przeciw meningokokom zakażenie jest mało prawdopodobne, ale może się zdarzyć. U tych dzieci przebieg choroby jest znacznie łagodniejszy.

U dzieci nieszczepionych postęp choroby jest często bardziej agresywny niż u dorosłych. Nieleczona sepsa może szybko doprowadzić do amputacji palców lub części kończyn, natomiast zapalenie opon mózgowych może prowadzić do ciężkiego zapalenia ucha, stawów oraz sepsy. Zakażenia meningokokami niestety stosunkowo często kończą się zgonem.

Test szklanki

Jeśli nie jesteśmy pewni, czy wysypka występująca samodzielnie bądź z innymi objawami ma swoje podłoże w zakażeniu meningokokami, a podejrzewamy, że do kontaktu z chorym mogło dojść, możemy wykonać tak zwany test szklanki. Przykładając przezroczystą szklankę do skóry wysypka powinna stać się niewidoczna pod wpływem nacisku. Jeśli tak jest, prawdopodobnie sprawcą złego samopoczucia i wysypki nie są meningokoki. Jeśli wysypka jest tak samo wyraźna, powinniśmy jak najszybciej skontaktować się z lekarzem. Jeżeli nie możemy skorzystać z pomocy lekarza rodzinnego czy internisty w naszej przychodni, powinna to być nocna i świąteczna opieka medyczna lub najbliższy SOR dziecięcy.

Meningokoki – schemat szczepienia

Istnieje 12 serotypów meningokoków, z których 5 jest wysoce zakaźnych i niebezpiecznych dla zdrowia i życia, dlatego dla nich właśnie opracowane zostały szczepienia. Szczepienia powinno się wykonać przede wszystkim w grupach osób o największym ryzyku zakażenia i powikłań z nim związanych, a więc dzieci i młodzieży, ale i wszystkich dorosłych, którzy zamierzają podróżować do krajów, w których meningokoki są powszechnie występującym źródłem infekcji.

Szczepienie na meningokoki typu B

Odpowiedzialne są za ponad 70 % wszystkich zakażeń meningokokowych. Szczepienie przeciw meningokokom typu B nie jest refundowane, należy do wakcynacji zalecanych. To od opiekunów zależy więc, czy dzieci zostaną mu poddane. Nie podaje się jej dzieciom młodszym niż 2 miesiące. Dostępna jest w formie ampułko-strzykawek z roztworem gotowym do użycia. Możemy je kupić wyłącznie z przepisu lekarza lub zamówić w swojej przychodni, jeśli oferuje ona tego typu usługi.

Szczepionkę podaje wyłącznie domięśniowo osoba w tym wyszkolona, najczęściej pielęgniarka, rzadziej lekarz (zależy to od ośrodka zdrowia, do którego należymy).

Przeciwwskazaniem do podania szczepionki jest przede wszystkim trwająca w dniu wizyty infekcja przebiegająca z gorączką. Lekki katar lub infekcja, która nie daje silnych objawów nie musi być powodem odroczenia szczepienia. Taką decyzję podejmuje lekarz podczas wizyty kwalifikacyjnej.

Żadne szczepienie, tak jak przechorowanie infekcji bakteryjnej, nie daje całkowitej pewności, że nie zaatakuje nas kiedyś meningokok. Osoby z obniżoną odpornością nadal są w pewnym stopniu na nie narażone, jednak szczepienie widocznie to ryzyko ogranicza.

Szczególną kontrolę poszczepienną należy zachować w przypadku wcześniaków, nie zmienia to jednak faktu, że i tak powinno się ono odbyć w warunkach i czasie określonym przez lekarza.

Istnieje kilka schematów podania wszystkich dawek szczepionki.

Schemat 1

• 3 dawki + 1 uzupełniająca.
• Musi upłynąć minimum jeden miesiąc pomiędzy każdą dawką.
• Jeśli jest taka możliwość, PZH zaleca, aby podana została na osobnej wizycie, bo częściej może wywoływać łagodne odczyny poszczepienne, takie jak gorączka.
• Można rozpocząć schemat szczepienia po ukonczeniu 2. a przed 5. miesiącem życia dziecka. Dawkę uzupełniającą podaje się po ukończeniu 12. miesiąca, przy czym przerwa od ostatniej dawki podstawowej powinna wynosić min. 6 miesięcy.

Schemat 2

• 2 dawki + 1 uzupełniająca
• Muszą upłynąć 2 miesiące pomiędzy podaniem obu dawek.
• Zaleca się, aby dawka uzupełniająca została podana między 12. a 15. miesiącem życia, ale po upływie 6 miesięcy po podaniu drugiej dawki podstawowej.
• W przypadku, jeśli podanie dawki uzupełniającej się opóźnia, np. z powodu powtarzających się infekcji, można rozważyć podanie jej do ukończenia 24. miesiąca życia.

Schemat opóźniony

• 2 dawki podstawowe + 1 uzupełniająca
• Pierwsza dawka podstawowa między 6. a 11. miesiącem życia.
• Pzerwa między dawkami podstawowymi wynosi min. 2 miesiące.
• Dawka uzupełniająca podawana jest po 12. miesiącu, z zachowaniem min. 6 miesięcznej przerwy od ostatniej dawki podstawowej.

Schemat szczepienia u starszych dzieci oraz młodych dorosłych i dorosłych

• Podaje się 2 dawki
• Musi minąć przynajmniej 1 miesiąc pomiędzy nimi
• Dawka uzupełniająca jest zalecana tylko u tych osób, które mogą z jakiegoś powodu być narażone na zakażenia, np. poprzez pracę czy niedobory odporności.

Szczepienie na meningokoki typu C, A, W, Y

W Polsce najczęściej podaje się szczepionkę wielowalentną, skoniugowaną przeciw serotypom: A, C, W135 i Y. Dostępna jest pod nazwą handlową Nimenrix, można ją kupić wyłącznie na receptę. Dostępna jest również szczepionka skoniugowana wyłącznie przeciw serotypowi C – nosi ona nazwę NeisVac.

Wszystkie sczepionki przeciw serotypom ACWY kupimy na receptę. Leki te nie są refundowane.

Meningokoki – schemat szczepień przeciw serotypom A, C, W i Y

Szczepionkę Nimenrix można podawać od ukończenia 6. tygodnia życia, a więc już na pierwszej wizycie szczepiennej. Jeśli ma to miejsce między 6. tygodniem a 6. miesiącem dziecku poda się w sumie dwie dawki preparatu + 1 dawkę uzupełniającą po ukończeniu 12. miesiąca życia. Jeśli pierwsze szczepienie przeciw meningokokom ACWY nastąpi po 6. miesiącu życia, podane zostaną: 1 dawka szczepienia podstawowego między 6. a 12. miesiącem + 1 dawka uzupełniająca po 12. miesiącu. Pomiędzy dawkami powinny minąć minimum 2 miesiące przerwy.

Szczepienie NeisVac przeprowadza się między 2. a 4. miesiącem życia (1 dawka), następnie odczekać należy minimum 2 miesiące. Jeśli cykl rozpoczynamy po 4. miesiącu, podaje się tylko jedną dawkę. W obu przypadkach, po ukończeniu roku podana zostanie dawka uzupełniająca, przy czym między dawką podstawową a uzupełniającą musi minąć min. 6 miesięcy.

Czy szczepionka na meningokoki jest bezpieczna?

Dostępne nam szczepionki przeciw meningokokom są bezpieczne, choć mogą dawać łagodne odczyny poszczepienne. Do najczęściej występujących należą: zaczerwienienie i ból w miejscu wkłucia, gorączka, rozdrażnienie, ból głowy, mięśni oraz czasowa niechęć do jedzenia.

Choć w Polsce choroba meningokokowa nie jest częsta, wraz ze wzrostem liczny zaszczepionych dzieci widzimy zmniejszenie zapadalności na nią. W krajach, gdzie szczepienia te należą do obowiązkowych i refundowanych ze środków publicznych trend ten jest jeszcze bardziej widoczny. Niepożądane odczyny poszczepienne oczywiście się zdarzają i przy pierwszej dawce nie ma sposobu na to, aby określić, czy on wystąpi.

Meningokoki – ile kosztuje szczepionka?

Szczepionka przeciw meningokokom typu B to koszt ok. nawet 400 zł za dawkę. Cena ta jest niestety wysoka i dla wielu rodziców to właśnie ten aspekt jest decydujący przy planowaniu kalendarza szczepień swojego dziecka.

Szczepionka przeciw serotypom A, C, W i Y Nimenrix jest nieco tańsza – kosztuje ok. 200 zł za dawkę.

Jeszcze parę lat temu szczepionki przeciw pneumokokom i rotawirusom były również zalecane, a rodzice, którzy chcieli przed nimi zabezpieczyć swoje dzieci musieli pokryć pełny koszt szczepienia. Z czasem obie te szczepionki stały się obowiązkowe, a więc refundowane. Niewykluczone, że tak będzie za jakiś czas z meningokokami, biorąc pod uwagę, jak poważne są konsekwencje zakażenia przede wszystkim dla najmłodszych chorych.

Meningokoki – szczepionka dla dorosłych

Osoby dorosłe mogą się oczywiście zaszczepić przeciw meningokokom i jest to zalecane, np. jeśli pracują w placówkach oświatowych – żłobkach i przedszkolach, podróżują do krajów, w których zakażenia tego typu są częstsze niż u nas, lub jeśli obarczone są wrodzonymi lub nabytymi niedorobami odporności. Cena szczepionki w przypadku osób dorosłych się nie zmienia i też potrzebna jest recepta lekarza.