HPV – jak go rozpoznać i czy zakażenie zawsze oznacza rychły nowotwór?

Zakażenie HPV jest powszechnym zjawiskiem, a jednak większość z nas nie zdaje sobie nawet sprawy z faktu, że została zainfekowana. Nawet jeśli HPV daje objawy, raczej je ignorujemy dopóki nie staną się one uciążliwe. Dlaczego powinniśmy zainteresować się badaniami w kierunku tego wirusa i co oznacza wynik pozytywny?

Wirus HPV – co to jest?

Wirus brodawczaka ludzkiego (Human papillomavirus) jest przenoszony drogą płciową lub poprzez kontakt skóra-skóra, w przypadku którego jedna osoba jest zakażona. Infekcja przez niego wywołana może nie dawać przez lata żadnych objawów lub prowadzić do bardzo poważnych chorób, w tym różnego typu nowotworów. Odpowiedzialny jest m.in. za większość nowotworów w obrębie pochwy, odbytu, sromu, prącia, a także częściowo jamy ustnej i gardła.

Osoby zdrowe, dobrze radzące sobie z infekcjami, mogą zakażenie pokonać i nawet o tym nie wiedzieć. W przypadku, gdy zakażonym się zostało typem wysokiego ryzyka, może dojść do tzw. zakażenia przetrwałego i wystąpienia poważnych schorzeń o charakterze onkologicznym. Dlaczego?

Poszczególne typy wirusa zawierają białka nazywane onkoproteinami, które reagują z cząstkami odpowiedzialnymi za regulację cyklu komórkowego u nosiciela. Dezaktywują odpowiednie proteiny u gospodarza, a przez to wpływają negatywnie m.in. na podział komórek. Komórka, nad którą kontroli nie sprawuje żaden mechanizm ochronny, może dzielić się w sposób niekorzystny dla organizmu, tworząc nowotwory, w tym guzy. Jeżeli proces ten jest długotrwały, a organizm nie jest w stanie go zatrzymać za pomocą działań układu odpornościowego, ryzyko powstania raka jest wyższe.

HPV – jak się przenosi?

Wirus może się przenosić i atakować zarówno mężczyzn, jak i kobiety. Nie jest prawdą, że mężczyźni są wyłącznie nosicielami i jako tacy są odporni na nowotwory przez niego wywołane. Pewną ochronę przy kontakcie płciowym przed wirusem stanowią prezerwatywy, jednak nie zawsze jest to ochrona stuprocentowa. Materiał nie pokrywa bowiem całkowicie skóry osoby zakażonej, a to właśnie w ten sposób wirus się przenosi.

Prawdą jest również, że można zarazić się HPV bez kontaktu seksualnego. Przenosi się on ze skóry na skórę oraz ze skóry na błonę śluzową, dlatego istnieją przypadki, nierzadkie, gdy wirus przeniósł się z jednej osoby na drugą bez stosunku płciowego. Może do tego dojść np. poprzez dzielenie się bielizną między osobą zdrową a zakażoną lub kontakt palców z ustami. Dlatego nawet jeśli osoba zdrowa jest w stałym, monogamicznym związku, wciąż zaleca się przeprowadzanie testów oraz zaszczepienie się, jeśli wynik był ujemny.

Typy HPV

Poznanych zostało 200 typów wirusa brodawczaka ludzkiego, z których część klasyfikuje się jako niskiego, a część – wysokiego ryzyka. Większość typów niskiego ryzyka nie wywołuje żadnego rodzaju zmian chorobowych, jednak istnieją takie, które przyczyniają się do występowania brodawek w obrębie genitaliów i innych obszarów ciała mających kontakt z zakażoną skórą.

Typy HPV wysokiego ryzyka odpowiedzialne są za powodowanie różnego rodzaju nowotworów, mówi się o nich, ze mają „potencjał onkogenny”. Najbardziej rozpowszechnione i odpowiedzialne za największą liczbę nowotworów są typ 16 i 18 oraz 31, 33 i 35.

HPV – czy jest dziedziczny?

Wirus brodawczaka ludzkiego nie jest dziedziczny – nie przekazujemy go potomkom w genach. Co więcej, jeśli matka jest zarażona, ryzyko przeniesienia wirusa na dziecko w czasie porodu naturalnego jest znikome. Zakażenie nie jest więc wskazaniem do cięcia cesarskiego lub podawania specjalistycznych antybiotyków.

HPV – objawy u kobiet i mężczyzn

Wirus HPV może nie dawać kompletnie żadnych objawów przez wiele lat. Z tego powodu nowotwory przez niego wywołane są jednymi z najrzadziej wykrywanych.

Wirusy niskiego ryzyka mogą wywoływać brodawki w okolicach mających kontakt ze skórą zakażoną, zarówno u kobiet jak i u mężczyzn. Po ich zauważeniu powinno się zgłosić do lekarza celem potwierdzenia diagnozy.

Zakażenie można również wykryć w trakcie badania lekarskiego, np. w gabinecie proktologa, ginekologa, otolaryngologa czy urologa.

Wirus HPV a ciąża

Wiele kobiet zachodzących i donaszających ciążę jest zakażonych wirusem i nie ma on żadnego wpływu na powodzenie planów powiększenia rodziny. W pewnych przypadkach, jednak, mamy do czynienia z aktywacją wirusa, który w czasie ciąży staje się agresywniejszy i może wywoływać zmiany chorobowe, w tym nowotworowe. Ciąża jest bowiem stanem, w którym układ odpornościowy jest osłabiony i niektóre typy nowotworów mogą rozwijać się szybciej i gwałtowniej. Takim typem jest np. czerniak.

Wciąż przeprowadzane są badania obserwacyjne celem lepszego poznania mechanizmu działania wirusa wobec zajścia i rozwiązania ciąży. Póki co, jednak, brak jest danych jednoznacznie wskazujących na ryzyko dla płodu i matki w przypadku zakażenia.

HPV a płodność mężczyzn

Na płodność kobiety zakażenie HPV nie ma teoretycznie większego wpływu, jednak u mężczyzn może zmniejszyć ono ruchliwość plemników. Dlatego u par, które nieskutecznie starają się o potomstwo, jednym z badań, które partner płci męskiej powinien wykonać jest właśnie test na wirusa brodawczaka ludzkiego.

HPV – diagnostyka

Specjaliści podkreślają, że regularne badania mogą uchronić kobiety i mężczyzn przed przykrymi konsekwencjami zakażenia wirusem. Jednym z takich badań jest cytologia.

Czy cytologia wykrywa HPV?

Panie chcące poddać się cytologii w celu wykluczenia lub potwierdzenia zakażenia wirusem brodawczaka ludzkiego mogą wybrać cytologię standardową lub tzw. płynną. Na badanie cytologiczne możemy zdecydować się w ramach wizyty w gabinecie ginekologa lub osobno, np. w laboratorium. W przypadku kobiet, które mają już za sobą inicjację seksualną, zaleca się, aby cytologia była wykonywana:

• co trzy lata, jeśli wynik poprzedniej cytologii był ujemny
• co rok u kobiet w grupie podwyższonego ryzyka.

Panie, które nie rozpoczęły współżycia z partnerem, ale skończyły 18. rok życia również powinny zacząć się regularnie badać.

Czym różnią się cytologia standardowa od płynnej?

Cytologia standardowa

Oferowana jest w Programie Profilaktyki i Wczesnego Wykrywania Raka Szyjki Macicy, czyli bezpłatnym programie badań przesiewowych. Lekarz pobiera z szyjki macicy wymaz, następnie przenosi go na szkiełko o suchym podłożu. Materiał poddaje się ocenie mikroskopowej w laboratorium.

Czujność tej metody nie jest niestety najwyższa – oscyluje na poziomie 50-60%, co nie daje gwarancji miarodajnego wyniku. W wielu przypadkach pobrany i przechowywany materiał nie nadaje się do badania. Nie zmienia to jednak faktu, że badanie można w razie potrzeby wykonać ponownie, a uratowało ono niejedną kobietę przed dalszym rozwojem nowotworu szyjki macicy. Dlatego warto się na nie zdecydować.

Cytologia na podłożu płynnym

Tak zwana cytologia płynna lub LBC (Liquid-Based Cytology) wygląda nieco inaczej. Wymaz w tym przypadku również pobierany jest za pomocą specjalnej szczoteczki. Jej końcówka jest następnie umieszczana w pojemniku z płynem zabezpieczającym materiał przed degradacją. W laboratorium najpierw zawartość pojemnika jest czyszczona z krwi czy innych zanieczyszczeń, a dopiero potem poddawana badaniu pod mikroskopem.

Cytologia na podłożu płynnym nie jest oferowana w ramach narodowego programu profilaktycznego, ale jest czulsza i w jej przypadku dużo rzadziej dochodzi do zniszczenia materiału. To z kolei pozwala na uzyskanie dokładniejszego wyniku i zmniejsza ryzyko konieczności ponownego pobrania.

Nowoczesny test na HPV

Do standardu profilaktycznego w kierunku zapobiegania rakowi szyjki macicy dołączył niedawno co-test. Polega on na jednoczesnym wykonaniu cienkowarstwowej – płynnej cytologii oraz badania w kierunku czternastu wysokoonkogennych typów HPV. Dzięki temu rozpoznaje się nie tylko aktywną infekcję HPV, ale i te przetrwałe, które uważane są za przyczynę występowania raka szyjki macicy.

Niestety test podwójny nie jest oferowany w ramach publicznej służby zdrowia i trzeba za niego zapłacić z własnej kieszeni.

Test na wirusa HPV u mężczyzn

U kobiet w cytologii pobiera się wymaz z szyjki macicy, a u mężczyzn – z prącia lub cewki moczowej. Badanie można wykonać w wielu gabinetach lekarskich i laboratoriach. Niektóre placówki oferują możliwość samodzielnego pobrania wymazu przez pacjenta, a następnie odesłanie jej na adres laboratorium, po czym wynik jest odsyłany do pacjenta. Materiał poddawany jest takiemu samemu badaniu, jak cytologia.

Test z jamy ustnej

Jako że wirus umiejscowiony jest na błonie śluzowej, która miała kontakt z zakażoną skórą, test na obecność HPV można również wykonać z jamy ustnej. Wskazaniem do jego wykonania są niepokojące zmiany powstające w jej obrębie, w tym brodawki, przerosty i kłykciny kończyste. Testowi na obecność HPV w śluzówce jamy ustnej i gardła może poddać się zarówno mężczyzna, jak i kobieta.

Pozytywny wynik HPV – co dalej?

Jeżeli w pobranej próbce rozpoznano wirusa brodawczaka ludzkiego, oznaczony również zostanie jego typ, a więc wiadomo będzie, czy jest on w naszym przypadku wysoko czy niskoonkogenne.

Wynik pozytywny nie oznacza, że nieuchronnie czeka nas nowotwór. Nawet typ wysokiego ryzyka może ustąpić samoistnie, natomiast warto baczniej przyglądać się swojemu zdrowiu pod tym względem, aby nie przegapić ewentualnego zezlośliwienia.

Szczepienia przeciwko wirusowi HPV

Zakażenie wirusem brodawczaka ludzkiego jest w populacji bardzo powszechne. W krajach, gdzie włączono szczepienia przeciw HPV do kalendarza wakcynacji obowiązkowych obserwuje się odwrót wirusa i coraz mniejsze rozpowszechnienie. Szacuje się, że kolejne pokolenia będą już od niego w większości wolne dzięki szczepieniom.

W Polsce dostępne są trzy rodzaje szczepionki: 2-walentna, którą dotąd można było nabyć z częściową refundacją, 4-walentna i 9-walentna. Celem zastosowania każdej z nich jest ochrona przed najbardziej onkogennymi typami wirusa, zmniejszenie ryzyka zapadnięcia na niektóre typy nowotworów (m.in. szyjki macicy lub gardła czy krtani) oraz zmianami przednowotworowymi.

Przeciwwskazaniami do podania szczepionki są: wiek poniżej 9 lat u dziewcząt, ciąża, uczulenie lub nadwrażliwość na którykolwiek składnik preparatu. Uprzednia inicjacja seksualna nie jest przeciwwskazaniem do podania szczepienia, jednak trzeba mieć na względzie, że jeśli zakażenie już się rozpoczęło, może to mieć wpływ na skuteczność szczepionki. Nie jest również prawdą, że podanie szczepienia osobie zakażonej może doprowadzić do zezłośliwienia wirusa.

Szczepienia na hpv – refundacja

Do tej pory refundacja szczepienia przeciw HPV wprowadzana była na poziomie samorządowym i tylko w niektórych miastach, np. we Wrocławiu, a program polegał na podaniu szczepionki dzieciom obu płci w wieku 12-13 lat. Programy obejmowały bezpłatne szczepienia młodzieży przeciw najbardziej rozpowszechnionym typom 16 i 18.

1 czerwca 2023 rusza jednak ogólnopolski program refundowanych szczepień przeciw HPV, w którym udział mogą wziąć właśnie 12-13 letnie dziewczęta i chłopcy. Szczepienie będzie miał status

• dobrowolnego, a więc decyzja o jego zastosowaniu leżeć będzie w gestii wyłącznie opiekunów nastolatka
• powszechnego, tzn. obejmie ono wszystkie kwalifikujące się nastolatki w kraju oraz
• darmowego – rodzice nie będą musieli ponosić żadnych kosztów związanych z podaniem szczepionki oraz jego zakupem, choć muszą się oni liczyć np. z kosztami transportu do ośrodka zdrowia, w którym szczepienie zostanie podane.