Reumatoidalne zapalenie stawów. Czym różni się od innych schorzeń stawowych i dlaczego warto wcześnie udać się do lekarza?

Dotyka coraz młodszych osób, jest nieraz uzależnione od innych zaburzeń zdrowotnych. Reumatoidalne zapalenie stawów jest schorzeniem dość powszechnym, a jednak wciąż tajemniczym. Dlaczego warto jak najszybciej je zdiagnozować i leczyć? Na jakie opcje leczenia mogą liczyć chorzy?

RZS – co to jest?

Jest to jedna z chorób autoimmunologicznych. Schorzenia na tym podłożu wynikają z nieprawidłowej pracy układu odpornościowego. W autoimmunologii odpowiedź odpornościowa organizmu skierowana jest nie przeciw obcym patogenom mogącym wywołać infekcję, ale własnym zdrowym komórkom, tkankom i organom. Nie inaczej jest w przypadku reumatoidalnego zapalenia stawów, w tym przypadku, jednak, układ odpornościowy atakuje w szczególności stawy.

Przyczyny reumatoidalnego zapalenia stawów

Powody występowania RZS nie zostały jeszcze do końca poznane. Z jednej strony mogą one być genetyczne, ale z drugiej czynniki środowiskowe również wpływają na jego rozwój. Takim przykładem może być infekcja, która w zdrowym organizmie byłaby po prostu pokonana, a w przypadku zaburzeń genetycznych może rozpocząć ciąg stanów zapalnych, ostatecznie prowadzących do przewlekłego RZS.

Czynnikami ryzyka zwiększającymi prawdopodobieństwo wystąpienia reumatoidalnego zapalenia stawów mogą być:

• Płeć – kobiety statystycznie częściej chorują na reumatyzm.
• Wiek – częściej obserwuje się pierwsze objawy w wieku średnim, aczkolwiek coraz częściej zdarzają się diagnozy u coraz młodszych osób.
• Uwarunkowania genetyczne – jeśli ktoś w bliskiej rodzinie już na to choruje, jest istotne ryzyko zachorowania u nas.
• Palenie papierosów – zwiększa ryzyko wystąpienia RZS ze względu na oksydacyjne właściwości składników dymu i składników papierosów. Palenie może również nasilać ataki.
• Nadwaga – stawy nadmiernie obciążone są mnie odporne na skutki występowania stanów zapalnych.
• Choroby współistniejące – szczególnie z grupy autoimmunologicznych bądź metabolicznych, jak cukrzyca typu 1, Hashimoto czy insulinooporność.

RZS – pierwsze objawy

Pierwsze objawy reumatoidalnego zapalenia stawów są często ignorowane przez osoby w średnim i starszym wieku, ponieważ zrzucane są na zmęczenie, zwykłe bóle stawów i typowe dolegliwości związane z „zużywaniem się” organizmu. U osób młodszych dominuje przeświadczenie, że stres, zmęczenie i kiepska dieta po prostu przekładają się na ból. Dlatego zamiast zwrócić się lekarza odpowiednio wcześnie, łykamy tabletki przeciwbólowe i przeciwzapalne.

To, co powinno zaniepokoić i skłonić do wizyty u lekarza, a co jest charakterystyczne dla reumatoidalnego zapalenia stawów, to obustronny charakter objawów. Czy jest to ból, tkliwość czy zesztywnienie, jeśli pojawia się regularnie i po obu stronach ciała symetrycznie, może to wskazywać na RZS. Na jakie symptomy należy zwracać uwagę?

• Tkliwe, ciepłe w dotyku, obrzęknięte stawy.
• Sztywność stawów, szczególnie nasilająca się po długotrwałym odpoczynku (sen) oraz po czasie bierności fizycznej.
• Nadmierne zmęczenie, brak apetytu, gorączka.

RZS – objawy pozastawowe

Objawy najpierw dotykają stosunkowo małych stawów, takich jak palce. Z czasem symptomy przenoszą się na większe, sąsiadujące obszary, jak nadgarstki, łokcie, kostki, itd. U niemal połowy chorych objawy RZS pojawiają się również w takich obszarach jak oczy, skóra, płuca, serce, nerki, tkanka nerwowa czy szpik kostny i naczynia krwionośne.

Przez bardzo długi czas objawy szybko się pojawiają i równie prędko znikają. Dlatego nie są wiązane z czymś takim jak reumatyzm. Niestety ignorowanie zaostrzeń może prowadzić do przewlekłego stanu chorobowego, które uniemożliwia normalne, codzienne funkcjonowanie.

RZS – diagnoza

Podstawowym badaniem na reumatoidalne zapalenie stawów jest czynnik reumatoidalny (RF – rheumatoidal factor). Są to autoprzeciwciała, a więc przeciwciała działające niezgodnie z ich przeznaczeniem i atakujące własny organizm. Rozpoznają one swoje zdrowe komórki jako antygen, który należy zwalczyć. Czynnik reumatoidalny może być wychwytywany u osób bez reumatoidalnego zapalenia stawów, które czasem borykają się z chorobami stawów. Dlatego warto oznaczyć również ACPA – przeciwciała przeciw białkom cytrulinowym. Od 2010 roku uważa się, że obecność zarówno RF, jak i ACPA stanowi już o diagnozie reumatoidalnego zapalenia stawów. Pewien kłopot pojawia się, gdy widzimy w badaniach RF bez ACPA. Sam czynnik nie jest gwarantem, że RZS występuje, a brak ACPA blokuje pełną i dokładną diagnostykę.

Poza tymi dwoma markerami, lekarz zlecić może również pełną morfologię krwi, a także oznaczenie CRP i OB, a więc wskaźników stanu zapalnego toczącego się w organizmie. Można również wykonać badanie USG małych stawów.

Do jakiego lekarza należy się zgłosić, jeśli nasze objawy nas zaniepokoją? W pierwszej kolejności idziemy do lekarza rodzinnego, który może zlecić wstępne badania krwi oraz skierować nas do specjalisty reumatologa. Niestety NFZ ogranicza liczbę badań, które możemy wykonać na zlecenie lekarza rodzinnego, dlatego ze względu na kolejki diagnostyka może się nieco wydłużyć. Lekarz rodzinny nie może, bowiem, skierować nas na badania typowe dla RZS.

Można natomiast wykonać te badania prywatnie na swoje zlecenie w większości laboratoriów i to z nimi udać się do specjalisty lub lekarza rodzinnego. Placówki w całym kraju posiadają w swojej ofercie pakiety badań laboratoryjnych, a wśród nich takie, które umożliwiają wczesną diagnostykę RZS. Trzeba jednak pamiętać, że interpretacją wyników zajmuje się wyłącznie lekarz.

Jak leczyć reumatoidalne zapalenie stawów?

RZS nie da się całkowicie wyleczyć, tak jak żadnej innej choroby autoimmunologicznej. Istnieją jednak opcje leczenia pozwalające na zmniejszenie dolegliwości i poprawę komfortu życia. Im wcześniej nastąpi diagnoza, tym lepiej.

Leczenie reumatoidalnego zapalenia stawów jest dwutorowe. Z jednej strony działa się w kierunku zmniejszenia stanu zapalnego i jego objawów, a z drugiej, rehabilitowaniu tych obszarów ciała, które już odczuwają zaostrzenia. Nie należy zaniedbywać żadnego z nich, ponieważ z czasem uniemożliwi to funkcjonowanie.

Leki na RZS

Na objawy bólu i zesztywnienia wynikające z RZS podaje się niesteroidowe leki przeciwzapalne na bazie np. ibuprofenu, ketoprofenu, naproksenu, diklofenaku. Są one szeroko dostępne, również bez recepty.

W bardziej zaawansowanych objawach lekarz zaleca przyjmowanie glikokortykosteroidów, a więc syntetycznych odpowiedników naturalnych hormonów ludzkich. Wykazują one również działanie przeciwzapalne, ale są silniejsze i w przeważającej większości dostępne z przepisu lekarza.

Kolejną grupą leków na RZS są te, które modulują przebieg choroby, to jest mają zdolność do jej, przynajmniej czasowego, zatrzymania. Mogą to być leki starszej generacji, które co prawda potrafią hamować rozwój choroby, ale zniszczenia stawów nie zatrzymają. Można je przyjmować z niesteroidowymi lekami przeciwzapalnymi dla osiągnięcia efektu przeciwbólowego. Leki nowszej generacji, natomiast, mają zdolność do zatrzymania rozwoju choroby oraz degeneracji stawów. W odróżnieniu do leków starszej generacji, mają działanie zmniejszające ból.

Ruch i rehabilitacja

Choć może to dla niektórych być bolesne, nie należy zapominać o aktywności fizycznej oraz rehabilitacji. RZS zaostrza się po długim odpoczynku, co odróżnia tę chorobę od innych schorzeń stawów. Dlatego ciału należy zapewnić odpowiednią dawkę ruchu, właściwie dobraną przez lekarza i/lub rehabilitanta.

Do ćwiczeń zalecanych w RZS należą te wzmacniające mięśnie oraz ogólną wydolność organizmu. Nie powinno się przesadzać z ruchem, a postawić na umiarkowaną i regularną aktywność. Ćwiczenia, które odciążają i jednocześnie wzmacniają stawy są jak najbardziej wskazane. W zależności od stanu zdrowia pacjenta może to być pływanie, spacery, nordic walking. Ćwiczenie wtedy, gdy nie odczuwamy dolegliwości zaostrzenia choroby pozwolą nam lepiej poradzić sobie w czasie, gdy dopadnie nas atak. Gdy tak się stanie, warto dać ciału odpocząć i wtedy powstrzymać się od intensywnego ruchu.

Dieta przy RZS

Dieta chorego na reumatoidalne zapalenie stawów powinna przede wszystkim składać się z maksymalnie nieprzetworzonych, zdrowych produktów. Najlepiej, aby zawierały one związki antyoksydacyjne, które przeciwdziałają rozwojowi i występowaniu stanów zapalnych.

Kwasy omega-3

W niektórych badaniach wykazano, że u osób spożywających dostateczną lub wysoką ilość nienasyconych kwasów tłuszczowych omega-3 rzadziej oznaczano autoprzeciwciała, zaś u osób, które je posiadały stwierdzano również niedostateczne ich spożycie. Omega-3, takie jak DHA i EPA znane są z właściwości zmniejszających stany zapalne, dlatego w diecie nie powinno ich zabraknąć. W razie braku możliwości spożywania tłustych ryb morskich, czyli ich najbogatszego źródła, można wspomagać się dobrymi suplementami lub ich roślinnymi źródłami: oliwą, niektórymi orzechami czy siemieniem lnianym.

Produkty bogate w witaminę C

Kwas askorbinowy jest jednym z najpotężniejszych antyoksydantów, aktywnie zwalczających stres oksydacyjnych oraz utrzymujących wolne rodniki na swoim miejscu. Z tego względu warzywa i owoce bogate w witaminę C powinny znaleźć się w jadłospisie osób z RZS. Witamina C wspomaga tworzenie kolagenu, który jest niezbędny dla prawidłowej pracy i budowy torebek stawowych. To samo dotyczy innych, potężnych antyutleniaczy: karotenoidów, antocyjanów oraz flawonoidów. Aby zapewnić sobie ich odpowiednią podaż, najlepiej decydować się na produkty sezonowe, ponieważ to one są najzdrowsze.

Zioła i przyprawy

Dodatki do potraw, które nie tylko nadają smak, ale i działają mocno prozdrowotnie. Przyprawy, które wykazują silne działanie przeciwzapalne to m.in. kurkuma, pieprz, imbir, cynamon.

Przygotowanie potraw

Jeśli to możliwe, wystrzegamy się potraw smażonych, ponieważ w tym procesie nie dość, że tracimy wartości odżywcze z jedzenia, to też naruszamy strukturę poszczególnych produktów spożywczych. Smażone jedzenie spożywane często i w dużych ilościach może również nasilać stany zapalne. Staramy się ograniczać produkty kofeinowe, cukier, sól i alkohol. Ich zamiana na zdrowsze odpowiedniki zdecydowanie wyjdzie nam na dobre.

W przygotowaniu odpowiedniej diety dla chorego z RZS pomóc nam może dietetyk i lekarz.