Borelioza – co to jest, jak rozpoznać jej pierwsze objawy i w jaki sposób się ją leczy?

Choroba przenoszona przez kleszcze – to wie niemal każdy. Jednak wciąż krąży o niej wiele mitów i nieścisłości. Często mylona jest na przykład z kleszczowym zapaleniem mózgu, lub uważa się, że powstała już przeciw niej szczepionka. Borelioza – co to jest i jak ją u siebie rozpoznać? Kiedy i czy w ogóle iść do lekarza, jeśli znajdziemy u siebie kleszcza?

Borelioza – co to jest?

Choroba wywoływana jest przez cztery gatunki bakterii. Borrelia burgdorferi i Borrelia mayonii występują głównie w Stanach Zjednoczonych, a Borrelia afzelii i Borrelia garinii wywołują chorobę w Europie i Azji. Ich nosicielami są tylko kleszcze czarnonogie. Insekty same się nimi zakażają, żerując na krwi zwierząt zainfekowanych, po czym odczepiają się od nich i szukają nowego żywiciela. Jeden kleszcz może mieć nawet trzech nosicieli, dlatego tak istotne jest, aby kleszcza zniszczyć po usunięciu, a nie żywego wyrzucać na dwór.

Statystycznie, krętkami borrelii zarażonych w Europie jest do ok. 33% kleszczy. Najwięcej nowych diagnoz zainfekowania tymi bakteriami (a także kleszczowego zapalenia mózgu, które jest bardzo niebezpieczną dolegliwością) zdarza się w Polsce w okresie od maja do końca listopada, a więc w czasie, kiedy mikroklimat i temperatura powietrza umożliwiają kleszczom dogodne warunki bytowania. Chociaż najwięcej przypadków odnotowuje się w Polsce w województwach zalesionych, tereny miejskie również nie są od nich wolne.

Aby zwiększyć ochronę siebie i rodziny przed boreliozą, warto pamiętać o kilku dobrych praktykach:

• przed wyjściem w tereny zielone zastosować odpowiednie dla siebie środki przeciw owadom. Trzeba zwrócić uwagę na ich substancję czynną, bo nie każda nadaje się dla każdego.
• Zakładać długie skarpety i nogawki, aby uniemożliwić przyczepienie się kleszcza do skóry.
• Chronić dzieci za pomocą odpowiednich dla nich środków chemicznych i moskitier do wózków/okien.
• Uważnie sprawdzić całe ciało każdego domownika i – koniecznie – psa lub kota. Zwierzęta domowe lubią zagłębiać się w wysokie trawy i to one najczęściej znoszą do domu niechciane insekty.

W odróżnieniu od kleszczowego zapalenia mózgu, coś takiego jak szczepionka na boreliozę nie istnieje. Niestety, jedynym sposobem na uchronienie się przed ukłuciem jest zastosowanie wszystkich powyższych punktów. Środki przeciw kleszczom należy dobierać odpowiednio do wieku, rodzaju uczuleń u użytkownika oraz aplikować na odpowiednie miejsca. Przed wycieczką do parku i do lasu warto również upewnić się, że w apteczce jest przyrząd do usuwania kleszczy.

Powiniśmy również zawczasu zaopatrzyć się w wiedzę dotyczącą tego, co zrobić po ukąszeniu kleszcza. Pozwoli to zareagować szybko i efektywnie go usunąć.

Jakie są objawy boreliozy?

Infekcja borrelią następuje w trzech etapach.

Etap infekcji zlokalizowanej: pierwszą oznaką jest tak zwany rumień boreliozowy lub rumień wędrujący. Z początku obserwuje się czerwoną plamę na skórze, która z czasem ustępuje od środka. Często tworzy się kształt na wzór „obrączki”, ale obrys rumienia może być też nieregularny i codziennie inny. Rumień może pojawić się między 3 a 21 dniem od zainfekowania, a towarzyszyć mu mogą objawy grypopodobne. Z czasem rumień, o ile w ogóle się pojawił, znika. Można również czasem spotkać się z naciekiem limfocytarnym. Pierwsze objawy boreliozy powinny skłonić nas do wizyty u lekarza.

Etap infekcji rozproszonej: to czas między dwoma tygodniami do dwóch lat od zainfekowania. Mogą to być silne, nawracające zapalenie stawów, zapalenie opon mózgowych pod postacią bólu głowy, porażenie nerwu twarzowego oraz zapalenie mięśnia sercowego.

Etap infekcji przewlekłej: to późne powikłania nieleczonej boreliozy. Należą do nich łagodne zapalenie mięśni, objawy neurologiczne jak zapalenie korzeni nerwowych, niekiedy pamięci i funkcji poznawczych.

Jakie badania na boreliozę wykonać?

Jedynym, absolutnie pewnym sposobem na diagnozę boreliozy jest wykonanie badań z krwi. Po pierwszych badaniach, które dają wynik dodatni lub wątpliwy, należy je powtórzyć. Sprawdza się w nich przeciwciała IgM oraz IgG.

IgM pojawiają się jako pierwsze, najczęściej po trzecim tygodniu po zainfekowaniu, a z czasem zanikają. Ich obecność we krwi może oznaczać, że do zakażenia doszło w ciągu ostatnich 4-6 miesięcy. Przeciwciała IgG pojawiają się nieco później i utrzymują się w organizmie nawet wiele lat, pomimo leczenia. Możliwe jest również wykonanie testu PCR wykrywającego DNA bakterii, jednak jest to droższa opcja, która nieraz daje wyniki fałszywie dodatnie lub fałszywie ujemne. Badania na obecność przeciwciał lub DNA bakterii należy wykonać w certyfikowanym laboratorium analitycznym. Pozwoli to z całą pewnością zobrazować ewentualny etap infekcji i podjąć kolejne kroki.

Czy rumień wędrujący zawsze oznacza boreliozę? Jeżeli wystąpił on u zgłaszającego się pacjenta, a wie on, że miał kontakt z kleszczem, przyjmuje się, że do zakażenia doszło. Jest to wówczas wystarczający argument do zaordynowania kuracji antybiotykowej.

Coraz więcej osób decyduje się również na oddanie kleszcza do badań. Chociaż badanie to nie jest bardzo drogie, lekarze nie mają pewności, czy jest to odpowiednia metoda diagnostyki. To, że kleszcz był zainfekowany, nie oznacza przecież, że zdążył zarazić borrelią swojego nosiciela. Dlatego, jeśli nawet oddamy insekta do laboratorium, przede wszystkim skupmy się na obserwacji powierzchni ciała w poszukiwaniu rumienia oraz ewentualnych badaniach z krwi.

Leczenie boreliozy

Boreliozę można i należy leczyć, aby nie doprowadziła ona do długofalowych konsekwencji zdrowotnych. Leczenie polega na podawaniu choremu cyklu antybiotyków, którego pod żadnym pozorem nie należy samodzielnie przerywać. Dlaczego? Tak jak w przypadku każdej choroby bakteryjnej leczonej antybiotykami, jeśli nie zostanie podana całkowita dawka leku, bakterie mogą się na nie uodpornić, co sprawi, że nawracająca infekcja będzie silniejsza. Najczęściej stosowanymi antybiotykami są w Polsce amoksycylina, doksycyklina i aksetyl cefuroksymu, natomiast jeśli pacjent jest na powyższe uczulony, stosuje się azytromycynę i klarytromycynę. Leczenie, w zależności od leku, trwa od 14 do 21 dni.

U niektórych nawroty choroby zdarzają się pomimo udanego leczenia, jednak ma to miejsce u około 10% pacjentów. Antybiotykoterapia wymaga również stosowania preparatów z korzystnymi dla organizmu bakteriami, tj. probiotyków. Przywracają one naturalną mikrobiotę jelit, czym wzmacniają organizm, przeciwdziałają poantybiotykowym zapaleniom oraz biegunkom. Probiotyki z reguły zaleca się przyjmować jeszcze przez jakiś czas po zakończeniu całej kuracji.

• higromycyna a • preparaty na ukąszenia • borelioza objawy • haczyki do wykręcania kleszczy • karta do usuwania kleszczy