Zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne – co trzeba o nich wiedzieć?

Złożone zaburzenie natury psychicznej, które obarczone jest wieloma mitami. Na OCD może cierpieć każdy i faktycznie dotyka mnóstwa osób na całym świecie. Co trzeba o nim wiedzieć, by móc stwierdzić, kiedy kończy się nasza naturalna potrzeba porządku, a zaczyna nieprawidłowość, którą należy leczyć?

Nerwica natręctw – co to jest?

Zaburzenie obsesyjne-kompulsyjne to zaburzenie psychiczne charakteryzujące się nawracającymi, niechcianymi myślami, pragnieniami lub obrazami (obsesje), które mogą wywoływać znaczący niepokój i prowadzić do powtarzających się zachowań i czynności mających na celu ulżenie w udręce (kompulsje). Aby zaburzenie miało miejsce, muszą pojawiać się zarówno obsesje, jak i kompulsje. Czynności są wykonywane w celu zmniejszenia napięcia wywoływanego przez obsesje oraz lęku przed sytuacją, która miałaby się wydarzyć, gdyby nie zostały dokonane.

Osoby z OCD (obsessive-compulsive disorder) często zdają sobie sprawę z nieracjonalności swoich zachowań. Wpływają one nieraz negatywnie na funkcjonowanie nie tylko osoby nim dotkniętej, ale i osób z jej otoczenia. Może zdecydowanie opóźniać opuszczenie domu, powodować duży dyskomfort psychiczny, a także zakłócać relacje międzyludzkie.

Zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne najczęściej dotyczą, chociaż nie są ograniczone do, takich czynności jak nadmierne utrzymywanie czystości, układanie przedmiotów w symetrii, wyłączanie urządzeń domowych czy przesadne dbanie o bezpieczeństwo.

Zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne – objawy

Objawy zaburzenia obsesyjno-kompulsyjnego dzielą się na dwie główne grupy, które muszą współwystępować, by możliwe było postawienie takiej diagnozy. Są to wspomniane wcześniej obsesje i kompulsje.

Obsesjami nazywamy natrętne, niechciane myśli wywołujące niepokój, lęki, a wręcz niekiedy fizyczne cierpienie (np. rozstrój układu pokarmowego, bóle głowy, drżenie kończyn). Do najczęstszych obsesji w OCD należą m.in.:

• nadmierny strach przed zarazkami, brudem, pasożytami
• przesadna dokładność, symetria w układaniu przedmiotów i mebli, nadmiarowe dbanie o porządek
• skrupulatność religijna wykraczająca poza standardowe dogmaty wyznawanej przez siebie wiary
• wielokrotne zamykanie okien i drzwi przed wyjściem z domu czy udaniem się na spoczynek
• obsesyjne myślenie o czynnościach seksualnych (które nie jest uzależnieniem od seksu).

Kompulsje to zachowania, których zadaniem jest przyniesienie spokoju osobie je wykonującej. Mogą być to czynności fizyczne albo umysłowe, które muszą być wykonane w określony, sztywny sposób. W ocenie osoby je wykonującej, czynności te mają zapobiec przerażającym konsekwencjom ich nie wykonania, np. przeświadczenie o tym, że jeśli nie zamknie się okien w określony sposób, ktoś z pewnością się włamie do mieszkania. Innymi przykładami mogą być:

• zakręcanie kurków od kuchenki w pewnej kolejności
• kompulsywne liczenie
• przekręcanie zamka w drzwiach we „właściwy” sposób
• porządkowanie przedmiotów w określony sposób
• nadmierne mycie rąk i ciała pod prysznicem.

Przedmiot obsesji i kompulsji może wynikać z uzasadnionych obaw – każdy z nas przecież obawia się o bezpieczeństwo swoje i swoich bliskich, unika jedzenia brudnymi rękami czy upewnia się, że wyłączył żelazko przed wyjściem z domu. Jednak u osoby z zaburzeniem ulga przychodzi tylko na chwilę, po czym następuje kolejna obsesja prowadząca do wykonania tych samych czynności.

Cechą OCD jest również fakt, że osoby z tym zaburzeniem starają się unikać sytuacji, która w nich obsesje i kompulsje może wywoływać. Np. starają się wyjść z domu przed domownikami, by to oni zamknęli dom na zamek, a na zakupach z partnerem unikają dotykania czegokolwiek, by nie myśleć o zarazkach na swoich dłoniach. W obawie przed pasożytami mogą chcieć unikać spożywania określonych produktów.

Wiele osób zdaje sobie sprawę z faktu, że cierpią na pewnego rodzaju zaburzenie, jednak nie umieją sobie z nim poradzić. Inne, uważają, że postępują całkowicie naturalnie i nie widzą w swoim zachowaniu objawów niczego niepokojącego.

OCD może współwystępować z innymi zaburzeniami natury psychicznej, w tym stanami lękowymi, napadami paniki lub depresją.

Zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne – przyczyny

Nie są znane definitywne przyczyny występowania zaburzenia obsesyjno-kompulsyjnego, ale może ono wynikać z traumy, połączenia czynników genetycznych, neurobiologicznych, poznawczych czy środowiskowych.

OCD mogą występować u kilku członków rodziny, np. u bliźniąt jednojajowych ten współczynnik jest wyższy niż u bliźniąt dwujajowych. Warto jednak pamiętać, że tylko dlatego, że członek rodziny cierpi na nerwicę natręctw, nie oznacza to, że sami będziemy cierpieć na to samo.

Po przeanalizowaniu wielu skanów mózgów osób z OCD oceniono, że wyglądają one nieco inaczej niż mózgi osób zdrowych. Badacze wykazali zmiany w korze przedczołowej, zwojach podstawy i wzgórzu, które są zaangażowane m.in. we wpływanie na aktywację programów behawioralnych, nagradzanie oraz wykrywanie błędów.

Zaburzenia poznawcze mogą być odpowiedzialne za błędne przekonania na temat poczucia odpowiedzialności za wydarzenia, nad którymi osoba z OCD nie ma de facto kontroli. Błędny osąd sytuacji prowadzi do nadmiernej kontroli nad czynnikami, które wywołują niepokój i lęki.

Stresujące wydarzenia życiowe, w tym wydarzenia traumatyczne, mogą przyczyniać się do odczuwania zwiększonego lęku czy strachu, a z czasem do obsesyjnego myślenia i wykonywania kompulsyjnych czynności.

Cechy osobowości, szczególnie te związane z poczuciem kontroli i perfekcjonizmem, mogą wywierać silny wpływ i prowadzić do rozwinięcia OCD w przyszłości.

Nerwica natręctw u dzieci

Zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne z reguły ujawnia się u młodych dorosłych, jednak objawy mogą również pojawić się u dzieci jeszcze w wieku przedszkolnym. Zasadniczo objawy prezentują się podobnie jak u dorosłych, tj. występują obsesje na jakiś temat, po czym miejsce ma kompulsywne zachowanie przynoszące ulgę. Może to być nadmierne dbanie o ułożenie zabawek czy książek na półce w idealnym porządku, usilne dbanie o czystość i higienę, czy ubieranie się w ściśle określonej kolejności niepodlegającej dyskusji i tłumaczeniom.

Problem ze zdiagnozowaniem tego typu problemów natury psychicznej u dzieci wynika m.in. z faktu, że do pewnego wieku nie umieją one w pełni wyrażać swoich myśli i potrzeb, ponadto eksplorują nowe doświadczenia i odgrywają role. Jeśli jednak opiekunowie zauważą, że dziecko przykłada niepokojąco dużą uwagę do pewnych aspektów codziennego życia, powinni porozmawiać o tym z psychologiem dziecięcym, by skonfrontować, czy jest ono w zakresie normy rozwojowej, czy warto to dalej diagnozować.

Zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne – leczenie

Leczenie nerwicy natręctw zależy od stanu osoby, która na nią cierpi. Wiele osób próbuje sobie samodzielnie radzić poprzez wprowadzanie technik, które przypomną im potem, że jakąś czynność wykonali, np. mówią do siebie głośno, że drzwi zamknęli, robią zdjęcia wyłączonego żelazka itd. Taka technika nie jest jednak sposobem na wyleczenie z OCD, lecz wzmocnieniem zaburzenia, ponieważ następnego dnia sytuacja się powtórzy.

Jeśli jest to konieczne, osoby z zaburzeniem powinny poddać się terapii, a najczęściej polecanym nurtem jest poznawczo-behawioralny. W takim przypadku najczęściej stosuje się tak zwaną terapie ekspozycyjną z powstrzymaniem reakcji. Oznacza to nic innego jak nie reagowanie bodźce obsesyjne i nie wykonywanie czynności kompulsyjnych, co oczywiście z początku może być dla pacjenta bardzo ciężkie. Stosuje się to w warunkach kontrolowanych, a następnie umożliwia stosowanie ich w tych naturalnych. Ponadto, w zależności od objawów współistniejących zalecone mogą być również leki, np. przeciwlękowe czy przeciwdepresyjne. W bardzo poważnych przypadkach może być również konieczna opieka specjalistyczna.

Czy nerwica natręctw może sama ustąpić?

Nerwica natręctw sama nie ustąpi, ale jej leczenie jest jak najbardziej możliwe. Ważne jednak, by pamiętać, że bez leczenia objawy nie tylko mogą się utrzymywać, ale wręcz nasilać. Wraz z zastosowaniem indywidualnego planu leczenia, szanse na poprawę jakości życia i codziennego funkcjonowania pacjenta.

U osób, których objawy nie są mocno nasilone, być może wystarczająca będzie terapia ekspozycyjna, a objawy mogą się zdecydowanie osłabić. Powinniśmy jednak pamiętać, że statystycznie symptomy OCD wracają, dlatego warto uzbroić się w techniki radzenia sobie z nimi w takiej sytuacji.