Uzależnienie od kodeiny – objawy, przyczyny i leczenie

Kodeina, jak każdy lek wprowadzony do obrotu, ma swoje wyraźne wskazania i dla większości osób je stosujących, jest bezpieczny. Leki z kodeiną uśmierzają ból i działają przeciwkaszlowo – są więc popularnym wyborem w kaszlu suchym. Istnieje jednak możliwość uzależnienia się od niego w przypadku nieprawidłowego stosowania. O czym należy pamiętać, wybierając farmaceutyki z zawartością kodeiny, nawet te bez recepty?

Co to jest kodeina?

Jest to alkaloid pozyskiwany z maku lekarskiego, znany również jako 3-metylo-morfina. Należy do klasy fenantrenowych opiatów, a po spożyciu jest metabolizowana w wątrobie do morfiny, wiązana w mózgu i w rdzeniu kręgowym i przedłużonym z receptorami opioidowymi. Tym samym blokuje przekazywanie sygnałów bólowych. Stosowana jest w leczeniu silnego bólu ostrego i w stanach przewlekłych, a także jako lek przeciwkaszlowy. Wykazuje działanie rozszerzające naczynia krwionośne, uspokajające i może powodować zaparcia poprzez zmniejszenie motoryki jelit. Może być produkowana naturalne poprzez pozyskiwanie z maku oraz jako lek syntetyczny z metylacji morfiny. Bywa łączony z innymi substancjami leczniczymi, np. z paracetamolem.

Leki zawierające kodeiną – jaka jest ich dostępność?

Farmaceutyki zawierające kodeinę są dostępne w aptece zarówno na receptę jak i bez. Wszystko zależy od przeznaczenia i, jak zwykle, dawki. Sprzedaż leków zawierających kodeinę jest w Polsce regulowana przepisami prawa. Rozporządzenie Ministra Zdrowia jasno określa, że bez recepty jednorazowo sprzedać można pacjentowi taką ilość, by maksymalna liczba jednostek w tej sprzedaży wynosiła nie więcej niż 240 miligramów kodeiny. W przypadku leków na receptę, liczba jednostek oraz dawka jednorazowa może być inna.

Leki przeciwkaszlowe z kodeiną – jak działają?

Kodeina doskonale znana jest ze swoich właściwości przeciwkaszlowych. Łączy się z receptorami opioidowymi w ośrodku kaszlu w rdzeniu przedłużonym (części mózgu odpowiedzialnej między innymi za kontrolowanie wielu autonomicznych funkcji życiowych), a tym samym tłumi odruch kaszlu. Stosuje się je głównie w kaszlu suchym, ponieważ przy kaszlu mokrym celem jest wykrztuszenie całej wydzieliny z dolnych dróg oddechowych. Zatem lek z kodeiną rzadko bywa przepisywany na kaszel, chyba że miałby on stłumić kaszel mokry w nocy, by pacjent mógł się po prostu wyspać i zregenerować błony śluzowe.

Odstawienie kodeiny – czy jest trudne?

Jeśli lek z kodeiną stosowany jest krótkotrwale i wyłącznie w zaleconych dawkach oraz wskazaniach, odstawienie go nie powinno większości osób nastręczać trudności. Należy jednak pamiętać, że mimo wszystko jest to bardzo silny farmaceutyk, niezależnie od formy przyjmowania, co oznacza, że pewne osoby mogą się łatwiej od nich uzależnić, szczególnie jeśli muszą stosować go przewlekle lub samodzielnie zwiększają dawkę.

Kodeina – uzależnienie

Pomimo swojego opioidowego charakteru, kodeina nie uzależnia w tak dużym stopniu jak inne leki z tej grupy, np. morfina czy fentanyl. Mimo to, pewien odsetek osób ją stosujących uzależnia się od preparatów ją zawierających, co niekiedy prowadzi do sięgnięcia po silniejsze leki narkotyczne, a co za tym idzie – zdecydowanego obniżenia komfortu i statusu swojego życia. Większe ryzyko uzależnienia od kodeiny występuje u osób stosujących ten lek przewlekle oraz tych, które stosują ją w dawce większej niż zalecana przez lekarza.

Kodeina metabolizowana jest do morfiny, która wiążąc się z odpowiednimi dla siebie receptorami, powoduje uwalnianie dopaminy – neuroprzekaźnika odpowiedzialnego za uczucie przyjemności oraz euforii. Aktywuje ośrodek nagrody. Wraz z przedłużonym stosowaniem tego leku, układ nerwowy adaptuje się do niego i wymaga coraz większej ilości do zaspokojenia potrzeby odczuwania tej przyjemności. Naturalne bodźce nagrody przestają być wystarczające, podobnie jak pierwotne dawki. Powstaje tolerancja i występują objawy odstawienne.

Rozpoznanie uzależnienia od kodeiny polega na tym samym, jak w przypadku innych uzależnień i przebiega na podstawie poszczególnych symptomów i zachowań. Należą do nich: silna potrzeba zażywania kodeiny pomimo wygaśnięcia wskazań i potrzeby, zwiększanie dawki w celu uzyskania takiego samego efektu, niepokój i drażliwość, ból mięśni i bezsenność oraz nudności i napady potliwości po pierwotnym odstawieniu. W dalszej perspektywie nadmiarowe zażywanie może prowadzić do zaniedbywania obowiązków zawodowych i rodzinnych, problemów w relacjach interpersonalnych. W przypadku zauważenia ich u siebie lub u bliskiej osoby, powinno udać się do lekarza rodzinnego lub specjalisty uzależnień w celu uzyskania porady.

Jak leczyć uzależnienie od kodeiny?

Leczenie uzależnienia od kodeiny polega na wprowadzeniu kompleksowego planu do codziennego życia osoby uzależnionej. Podstawą jest tu odstawienie leku, jeśli nie występują już wskazania do jego stosowania, czyli detoksykacja. Celem terapii psychologicznej jest takie modulowanie schematów myślowych pacjenta, by z czasem zmienić swoje zachowania. Możliwa jest terapia indywidualna oraz grupowa. W leczeniu uzależnienia od kodeiny, ale też każdego innego, niezwykle istotna jest również terapia psychologiczna członków rodziny osoby uzależnionej, ich psychoedukacja i wsparcie. W niektórych przypadkach lekarz może rozważyć wprowadzenie innego rodzaju farmaceutyków, które mogą wspomóc pacjenta w odstawieniu kodeiny i które łatwiej jest odstawić.

Pacjent przy wizytach szpitalnych, planowanych zabiegach czy nagłych przypadkach nie musi, oczywiście, zgłaszać lekarzowi swojego czynnego lub przebytego uzależnienia, jednak taka informacja może pomóc personelowi medycznemu w dobraniu odpowiedniej terapii przeciwbólowej, np. po zabiegu operacyjnym oraz w zaspokojeniu jego potrzeby rozmowy z psychologiem szpitalnym.