Arcydzięgiel litwor właściwości i zastosowanie w domu
Arcydzięgiel litwor – opis rośliny
Litwor to dwuletnia roślina należąca do rodziny selerowatych. Poniżej przedstawiamy jej cechy charakterystyczne:
- w pierwszym roku swojej wegetacji roślina tworzy rozetę bujnych ciemnozielonych liści. Są one nagie, długoogonkowe, podwójnie lub potrójnie pierzaste.
- w drugim roku powstaje długa i prawie naga łodyga z pędami kwiatostanowymi. Co ciekawe, jest w środku pusta. W zależności od stanowiska łodyga osiąga wysokość od 150 do 250 centymetrów.
- brunatne kłącze jest krótkie, z zewnątrz pofałdowane, a w środku białe i gąbczaste. Ma około 5 centymetrów grubości.
- w zależności od rodzaju gleby system korzeniowy sięga do około 40 centymetrów głębokości. Jego korzenie są cienkie i wyrastają z kłącza, które w środku jest również białe i gąbczaste.
- kwiatostan przybiera formę silnie wypukłego baldachu.
- owocem jest rozłupina składająca się ze słabo do siebie przylegających dwóch płaskich rozłupek.
- dopóki arcydzięgiel litwor nie zakwitnie i nie wyda owoców, może rosnąć nawet przez kilka lat. Po wydaniu nasion kłącze i korzenie zaczynają butwieć, co prowadzi do obumarcia rośliny.
- litwor ma przyjemny piżmowy zapach.
Kiedy kwitnie?
Arcydzięgiel litwor kwitnie od maja do lipca. Co interesujące, jego kwiaty są koloru seledynowego.
Gdzie rośnie?
W stanie naturalnym arcydzięgiel litwor rośnie w górzystych i wilgotnych obszarach północnej Europy i Azji. W Polsce można go rzadko spotkać w Tatrach, Sudetach i Karpatach. A do 2014 roku był pod ścisłą ochroną. Jest z powodzeniem uprawiany w zachodniej i północnej Europie, w tym w Polsce. Preferuje wilgotne i żyzne gleby próchnicze. Roślina wykazuje dużą odporność na mróz, dlatego można ją posadzić do skrzyń, donic lub bezpośrednio do gruntu w ogrodzie.
Kiedy zbierać i jak suszyć litwor?
Surowcem zielarskim jest kłącze i korzenie arcydzięgla pozyskiwane z domowych ogródków lub plantacji towarowych. Późną jesienią, gdy temperatura przy gruncie osiągnie około 4 stopni Celsjusza, można wykopać kłącza i korzenie. W rękawiczkach oczyszczamy surowiec i usuwamy elementy nadziemne, a następnie przecinamy go wzdłuż na 2 do 4 części. Tak przygotowany arcydzięgiel można ususzyć w temperaturze nieprzekraczającej 30 stopni Celsjusza, aby nie utracić jego cennych właściwości zdrowotnych.
Przechowywanie suszu
Gotowy susz zamykamy w szczelny pojemnik bez dostępu do światła. Najlepszy do tego celu będzie szklany słoik, ponieważ szkło nie wchodzi w interakcje z żywnością.
Arcydzięgiel litwor korzeń – składniki aktywne
Korzeń Angelica archangelica jest aromatycznym surowcem olejkowym. Zawiera do 1,5% olejku z głównym składnikiem β-felandrenem, α-pinenem i p-cymolem. Do tego zawiera również kwasy, między innymi hydroksypentadekanowy, metylomasłowy i angelikowy. Charakterystyczny zapach litworu pochodzi od makrocyklicznego laktonu. Znaczenie farmakologiczne mają również kumaryny w tym: ostol, ostenol, umbeliferon, pragolaryna, umbeliprenina i skopoletyna. Do tego furanokumaryny: angelicyna, archangelikanina, bergapten imperatoryna, izopimpinelina, ostrutol, ksantotoksol, ksantotoksyna, apteryna oraz oksypeucedanina. Terpeny znajdują się nie tylko w olejku eterycznym pozyskanym z korzeni i kłączy, ale również z nasion.
Arcydzięgiel litwor właściwości lecznicze
Surowiec pozyskany z arcydzięgiela może mieć zastosowanie w chorobach przewodu pokarmowego, dlatego jest składnikiem Igastrik. Zwiększa wydzielanie soku żołądkowego, poprawia pracę wątroby i wzmacnia układ trawienny. Dzięki zawartości olejku działa moczopędnie. Wykazuje też właściwości wiatropędne i napotne. Dodatkowo roślina działa uspokajająco i rozkurczowo. Olejek eteryczny z korzeni arcydzięgla pozytywnie wpływa na szczepy bakterii: Enterococcus faecalis, Clostridium di cile, Clostridium perfringens, Eubacterium limosum, i Peptostreptococcus anaerobiu. Roślina ma również potencjał przeciwgrzybiczy – niszczy Candica albicans jednocześnie oszczędzając bifidobakterie i pałeczki kwasu mlekowego. Arcydzięgiel może być też stosowany jako środek przeciwzapalny i żółciopędny.
Arcydzięgiel litwor zastosowanie
Anielski korzeń wykazuje wiele właściwości leczniczych. Należy jednak podkreślić, że podczas korzystania z preparatów z litworem w składzie należy unikać silnej ekspozycji skóry na słońce. Jest to związane z mocnymi właściwościami fotouczulającymi rośliny.
Medycyna
Wyciągi wodne i alkoholowe z litworu można stosować podczas zaburzeń trawiennych. Jest też podawany podczas niedoboru żółci i soku trzustkowego oraz przy wzdęciach i niestrawności. Potencjalnie oczyszcza organizm ze szkodliwych produktów przemiany materii poprzez zwiększone wydzielanie moczu i potu. Stosuje się go podczas chorób związanych z przewodem pokarmowym, takich jak: ból brzucha, wzdęcia, czy nieregularne wypróżnianie, poprzez pobudzenie właściwej perystaltyki jelit.
Wykazuje działanie uspokajające, podobne do waleriany, dlatego jest składnikiem preparatów łagodzących stany napięcia nerwowego.
Zewnętrznie wyciągi z surowca stosuje się w postaci maści z arcydzięglem, olejków i naparów. Przykładowo, można je wykorzystać do kompresów podczas bólów stawowych w reumatyzmie oraz artretyzmie czy zapaleniu korzonków.u
Kulinaria
Z młodych pędów i ogonków liściowych litworu przygotowuje się tak zwaną anżelikę, czyli konfiturę wykorzystywaną do dekoracji ciast oraz jako dodatek do keksów. Olejek eteryczny z arcydzięgla jest używany do zaprawiania likierów, nalewek win oraz piwa. Należy jednak mieć na uwadze, że dodanie arcydzięgielu do alkoholu znacząco wzmocni moc napoju. Warto również wspomnieć, że roślina może stanowić smaczny dodatek do dżemów i konfitur z kwaśnych owoców, ponieważ poprawia ich smak. Ponadto wchodzi w skład ziołowej herbaty na układ trawienny.
Kosmetyka
Wyciągi z arcydzięgla są wykorzystywane do produkcji szamponów o właściwościach przeciwzapalnych i przeciwświądowych. Olejek stosuje się w przemyśle perfumeryjnym. Jest również używany do aromatyzowania mydeł i kosmetyków. Dodaje się go także do olejków do masażu, ponieważ poprawia ukrwienie skóry, wygładza ją i uelastycznia. Należy mieć jednak na uwadze, że dzięki ksantotoksynie i bergaptou arcydzięgiel wykazuje właściwości fotouczulające. Z tego względu jego zawartość w produktach nie powinna przekraczać 3,9%.
Arcydzięgiel litwor – dawkowanie
Dobowa dawka korzenia arcydzięgla, stosowanego doustnie w formie naparu lub odwaru, nie powinna przekraczać 4,5 gramów, a jednorazowa dawka powinna wynosić maksymalnie 1,5 grama.
Skutkiem ubocznym przyjmowania arcydzięgla może być nadwrażliwość na promieniowanie UV. Może się to objawiać w postaci świądu, pieczenia, a nawet wysypki i pęcherzy.
Spożywanie preparatów zawierających arcydzięgiel w swoim składzie może skutkować nudnościami i wymiotami, brakiem apetytu oraz bólem głowy lub bezsennością.
Arcydzięgiel litwor – przeciwskazania do stosowania
Nie należy używać litworu podczas zapalenia kłębuszków nerkowych lub wyrostka. Przeciwskazaniem jest także ostry nieżyt żołądka i jelit, a także zaawansowana choroba wrzodowa. Duża zawartość olejku eterycznego może spowodować skurcz mięśni, dlatego arcydzięgiel nie powinien być stosowany przez kobiety w ciąży lub podczas menstruacji.
Produktów z arcydzięgla nie należy stosować podczas przyjmowania warfaryny, leków przeciwzakrzepowych oraz aspiryny, ponieważ mogą wzmocnić ich działanie.
Następnym przeciwskazaniem jest uczulenie na litwor, zabiegi laserowe lub ekspozycja ciała na promienie UV.
Źródła:
1. A.Ściborowicz, „Arcydzięgiel litwor – właściwości i zastosowanie”, Państwowa Akademia Nauk Stosowanych w Krośnie, Herbalism nr 1(5) / 2019 50 Arcydzięgiel litwor – właściwości i zastosowanie, https://pans.krosno.pl/herbalism/wp-content/uploads/sites/55/2021/10/Arcydziegiel-litwor.pdf, Dostęp dn. 22-08-2024 r.
2. J. Mowszowicz, „Przewodnik do oznaczania krajowych roślin zielarskich”, wydaw. Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Wydanie II, Warszawa 1985 r., str. 193-194
3. J. A. Kozłowski, T. Wielgosz, J. Cis, „Zioła z apteki natury”,Wydaw. Publicat, Poznań 2008, str. 27
4. M. Emanuel Senderski, „Prawie wszystko o ziołach i ziołolecznictwie”, wydaw. Mateusz E. Senderki, Podkowa Leśna 2017, str. 171-174
5. S. Kohlmünzer, „Farmakognozja. Podręcznik dla studentów farmacji”, Wydaw. PZWL, Warszawa 1993, str. 426
Jestem miłośniczką świadomego odżywiania, ziół leczniczych i domowych sposobów na dbanie o zdrowie i urodę. Pasjonują mnie również tematy związane z prawidłową postawą ciała oraz zdrowiem i rozwojem dzieci. W tekstach, które przygotowuję dla Czytelników, zawieram merytoryczną wiedzę, popartą badaniami i materiałami źródłowymi. Dzielę się również swoim doświadczeniem, przepisami kulinarnymi i praktycznymi poradami. Zależy mi na tym, aby teoretyczna wiedza została „podana” w przystępny sposób i odnosiła się do naszego codziennego życia.
