Choroby przytarczyc objawy i sposoby leczenia
Przytarczyce – budowa
Przytarczyce znajdują się w bezpośrednim sąsiedztwie tarczycy. Można je opisać jako cztery otorebkowane narządy, które kształtem przypominają małe ziarenka. Ich masa jest niewielka, ponieważ wynosi do 50 miligramów. Dwa górne gruczoły przytarczyc umiejscowione są na tylnej torebce tarczycy. Pozostałe dwa, zlokalizowane są w pobliżu dolnej granicy tarczycy. Rzadko spotykane są dodatkowe gruczoły o nietypowej lokalizacji. Przytarczyce zbudowane są z komórek nabłonkowych oraz podścieliska tłuszczowego. Ich komórki dzieli się na główne oraz oksyfilne – w literaturze naukowej występują też pod nazwą komórki Hürthla (HC). Wydzielają one hormon przytarczyc – parathormon (PTH), który razem z witaminą D reguluje gospodarkę wapniowo-fosforową.
Badanie przytarczyc
Objawy problemów z tarczycą powinny nas skłonić do wizyty u endokrynologa. Podstawowym badaniem wykonywanym podczas diagnostyki przytarczyc jest oznaczenie poziomu parathormonu (PTH) we krwi. Co warto podkreślić, badanie to często uzupełnia się o pomiar stężenia wapnia całkowitego i zjonizowanego, fosforanów oraz witaminy D, aby dokładniej ocenić pracę przytarczyc. Poziom parathormonu sprawdza się również u pacjentów po zabiegu usunięcia przytarczyc, a także poddawanych hemodializom. W uzasadnionych przypadkach wykonuje się również USG szyi oraz scyntygrafię, które pozwalają zlokalizować zmianę kwalifikującą się do chirurgicznego wycięcia.
Usunięcie przytarczyc
Decyzja o usunięciu przytarczyc jest każdorazowo podejmowana przez lekarza endokrynologa na podstawie dokładnej diagnozy oraz przeprowadzonych badań. Przez wiele lat tak zwanym „złotym standardem” w chirurgii przytarczyc był zabieg obustronnej eksploracji szyi (BNE, z angielskiego Bilateral Neck Exploration). Był on skuteczną metodą, która zapewniała wyleczalność na poziomie 95% pacjentów z pierwotną nadczynnością przytarczyc (PNP). W ostatnich kilkunastu latach zaobserwowano jednak, że większość przypadków pierwotnej nadczynności przytarczyc była spowodowana przez pojedynczego gruczolaka przytarczycy (75% – 90%). W związku z tym pojawił się logiczny wniosek, że do uzyskania wyleczenia wystarczy wyciąć jedynie chorobowo zmienioną przytarczycę. Taki zabieg jest nazywany małoinwazyjną paratyroidektomią (MIP), a co istotne nie wiąże się z koniecznością śródoperacyjnej identyfikacji i oceny wszystkich przytarczyc. Skupia się tylko na uwidocznionym w badaniach obrazowych pojedynczym gruczolaku przytarczycy. Ta technika operacyjna jest możliwa między innymi dzięki postępom w obrazowaniu choroby, dzięki scyntygrafii przytarczyc czy ultrasonografii o wysokiej rozdzielczości.
Niedoczynność przytarczyc – na co zwrócić uwagę?
U chorych na niedoczynność przytarczyc stwierdza się niedobór lub brak parathormonu (PTH), czyli hormonu produkowanego przez przytarczyce. W związku z tym w organizmie pacjenta dochodzi do zaburzeń gospodarki wapniowo-fosforowej. Najczęściej niedoczynność przytarczyc rozwija się po usunięciu gruczołu tarczycowego. Im bardziej rozległa operacja tarczycy, tym większe ryzyko wystąpienia niedoczynności przytarczyc. Warto podkreślić, że pooperacyjna niedoczynność przytarczyc może być tymczasowa lub stała. Zwykle jednak mija po około 6 miesiącach, a w niektórych przypadkach nawet po 2 latach. Dlatego tak istotne, aby po zabiegu w jednej próbce oznaczyć stężenie wapnia oraz PTH we krwi.
Niedoczynność przytarczyc – objawy
Objawy niedoczynności przytarczyc są śle związane ze spadkiem wapnia i fosforu. Mogą one mieć łagodny przebieg, ale też spowodować zagrożenie dla życia pacjenta. W przeważającej części przypadków mamy do czynienia z tężyczką, czyli ze wzrostem pobudliwości układu nerwowego. Co skutkuje dotkliwymi skurczami mięśni, napadami drgawkowymi, mrowieniem oraz drętwieniem kończyn i twarzy, przy jednoczesnym zachowaniu świadomości przez chorego. W przypadku pojawienia się wymienionych objawów należy natychmiast wezwać pogotowie lub udać się do najbliższego Szpitalnego Oddziału Ratunkowego. Takie zachowanie może uratować życie chorego, ponieważ tężyczka jest stanem potencjalnego zagrożenia życia.
W sytuacji, gdy objawy niedoczynności przytarczyc nie są wyraźnie widoczne, lekarz może za pomocą mankietu do ciśnieniomierza wywołać kontrolowane niedokrwienie przedramienia. Jeśli u chorego pojawi się objaw Trousseau, czyli charakterystyczna reakcja mięśni kończyny górnej, to mamy do czynienia z tężyczką utajoną.
Leczenie niedoczynności przytarczyc
Pacjenci podczas leczenia niedoczynności przytarczyc otrzymują leki, dzięki którym można zmienić ilość wapnia oraz w mniejszym stopniu fosforu w organizmie. Zaliczamy do nich między innymi witaminę D i jej hydroksylowane pochodne, a także diuretyki tiazydowe oraz preparaty wapnia.
Nadczynność przytarczyc – co warto wiedzieć?
Zadaniem przytarczyc jest utrzymanie stałego stężenia wapnia w krwi. W tym celu produkują parathormon (PTH), który ma wpływ na nasze kości, nerki, jelita oraz zwiększa ilość wapnia we krwi, który jest niezbędnym do życia pierwiastkiem. Nadmiar parathormonu może doprowadzić do poważnych zaburzeń w gospodarce wapniowo-fosforanowej. Wyróżniamy trzy rodzaje nadczynności przytarczyc:
- pierwotna
- wtórną
- i trzeciorzędową.
Zostały one szerzej omówione w dalszej części artykułu.
Pierwotna nadczynność przytarczyc – jaka jest najczęstsza przyczyna?
Pierwotna nadczynność przytarczyc jest czwartą chorobą endokrynologiczną pod względem częstotliwości występowania. A jej najczęściej spotykaną przyczyną jest łagodny, pojedynczy gruczolak przytarczyc, który nadmiernie wydziela parathormon (PTH). Pierwotna nadczynność przytarczyc najczęściej dotyka kobiet w okresie okołomenopauzalnym. Z jednej strony choroba może przebiegać bezobjawowo lub skąpoobjawowo. A z drugiej doprowadzić do poważnych uszkodzeń wielu układów. W związku z tym zaleca się częste oznaczanie wapnia i parathormonu w surowicy krwi oraz wykonanie badań obrazowych.
Jakie są objawy pierwotnej nadczynności przytarczyc?
Objawy pierwotnej nadczynności przytarczyc są głównie związane z podwyższonym stężeniem wapnia we krwi. Rozpoznanie choroby opóźnia również to, że objawy są mało charakterystyczne, a zaliczamy do nich między innymi:
- chorobę wrzodową żołądka i dwunastnicy, zapalenie trzustki,
- dyspepsję – czyli długo utrzymującą się niestrawność,
- osteoporozę – czyli osłabienie kości spowodowane przez nadmierną aktywność PTH,
- kamicę nerkową, wapnicę nerek, zwiększone oddawanie rozcieńczonego moczu,
- lęk, depresje i zaburzenia emocjonalne,
- osłabienie,
- nadciśnienie tętnicze.
Jakie jest leczenie pierwotnej nadczynności przytarczyc?
Chora przytarczyca jest bardzo mała (zwykle ma poniżej 1 centymetra długości), a przez to może być trudna do zlokalizowania. Dlatego tak istotne w jej leczeniu są badania obrazowe, czyli USG tarczycy oraz scyntygrafia przytarczyc. Mimo zaawansowanej techniki nie zawsze udaje się zlokalizować chorą przytarczycę. Operacyjne usunięcie zmiany jest leczeniem z wyboru. Po udanym wycięciu zdegenerowanej przytarczycy choroba zwykle mija, a pacjenta uznaje się za wyleczonego. W sytuacji, gdy operacja nie pójdzie po myśli lekarza, choroba może przybrać charakter nawracający lub być trudna do całkowitego wyleczenia.
Wtórna nadczynność przytarczyc
W momencie, gdy stężenie wapnia w surowicy jest niewystarczające, na przykład w wyniku niedoboru witaminy D przytarczyce zwiększają wydzielenie parathormonu (PTH), przez co normalizują stężenie wapnia w organizmie. Dochodzi wówczas do wtórnej nadczynności przytarczyc i jest to symptom zdrowych przytarczyc, a nie jednostki chorobowej.
Natomiast, jeśli stężenie wapnia jest prawidłowe lub duże, a parathormon jest nadmiernie wydzielany, wówczas można podejrzewać chorobę przytarczyc – pierwotną lub trzeciorzędową nadczynność przytarczyc.
Trzeciorzędowa nadczynność przytarczyc
Ostatnim rodzajem nadczynności jest trzeciorzędowa nadczynność przytarczyc (TNP). Można ją również spotkać pod nazwą wtórnie pierwotna nadczynność przytarczyc. To schorzenie najczęściej ma miejsce po nieopanowanej długotrwałej wtórnej nadczynności przytarczyc. W takiej sytuacji przytarczyce bez względu na poziom wapnia we krwi zaczynają wydzielać nadmierną ilość PTH, co prowadzi do hiperkalcemii, czyli wysokiego stężenia wapnia. Trzeciorzędowa nadczynność przytarczyc jest najczęściej diagnozowana u osób z przewlekłą chorobą nerek, które są poddawane dializom. Jest także rozpoznawana u około 30% chorych po udanym przeszczepie nerki. I zwykle w przeciągu do półtora roku ulega stopniowemu zmniejszeniu.
Źródła:
1. „Choroby przytarczyc”, Instytut Centrum Zdrowia Matki Polski w Łodzi, https://www.iczmp.edu.pl/2022/09/09/choroby-przytarczyc/, Dostęp dn. 28-08-2024 r.
2. J. Łach, M. Dyaczyński,K. Buczkowski , „Pierwotna nadczynność przytarczyc na przykładzie 33-letniej pacjentki z gruczolakiem przytarczyc”, Polish Journal of Surgery , https://ppch.pl/article/134519/pl, Dostęp dn. 28-08-2024 r.
3. K. Radlak, „Przytarczyce”, Portal Fizjoterapeuty, https://fizjoterapeuty.pl/narz-wewn/przytarczyce.html, Dostęp dn. 28-08-2024 r.
4. M. Bolanowski, „Wprowadzenie do chorób przytarczyc”, Po dyplomie, https://podyplomie.pl/wiedza/wielka-interna/1269,wprowadzenie-do-chorob-przytarczyc, Dostęp dn. 28-08-2024 r.
5. M. Dobosz, „Nadczynność przytarczyc – rodzaje, przyczyny, leczenie. Czy przy nadczynności przytarczyc się tyje?”, Wylecz to, https://wylecz.to/hormony/nadczynnosc-przytarczyc-rodzaje-przyczyny-leczenie/, Dostęp dn. 28-08-2024 r.
6. „Nadczynność przytarczyc pierwotna, wtórna i wtórnie pierwotna”, III Katedra Chirurgii Ogólnej na Uniwersytecie Jagielońskim, https://chirurgia3.cm-uj.krakow.pl/cm/uploads/2021/10/NADCZYNNOSC-PRZYTARCZYC_2021.pdf, Dostęp dn. 28-08-2024 r.
7. W. Chudziński, „Leczenie chirurgiczne nadczynności przytarczyc”, Po dyplomie, https://podyplomie.pl/wiedza/wielka-interna/1268,leczenie-chirurgiczne-nadczynnosci-przytarczyc?srsltid=AfmBOoqUQn8EygIXbt0AMX3Aq5LY7wmCUTVdogdeCWMpuCmqaQinzMw_, Dostęp dn. 28-08-2024 r.
8. V. D. Palumbo, G. Damiano, M. Messina, „Tertiary hyperparathyroidism: a review”, National Library od Medicine, https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/33956045/, Dostęp dn. 28-08-2024 r.
Jestem miłośniczką świadomego odżywiania, ziół leczniczych i domowych sposobów na dbanie o zdrowie i urodę. Pasjonują mnie również tematy związane z prawidłową postawą ciała oraz zdrowiem i rozwojem dzieci. W tekstach, które przygotowuję dla Czytelników, zawieram merytoryczną wiedzę, popartą badaniami i materiałami źródłowymi. Dzielę się również swoim doświadczeniem, przepisami kulinarnymi i praktycznymi poradami. Zależy mi na tym, aby teoretyczna wiedza została „podana” w przystępny sposób i odnosiła się do naszego codziennego życia.
