Zastrzyk z heparyny drobnocząsteczkowej – jak wykonać i w jakim celu?



Pacjenci w określonych warunkach nieraz otrzymują zalecenie od lekarza, by samodzielnie wykonywać zastrzyki z heparyny drobnocząsteczkowej. Może to być zalecone np. w przygotowaniu do zabiegu operacyjnego. O czym warto wiedzieć przed wykupieniem recepty i dlaczego tak ważnym jest, by zastrzyki te wykonywać prawidłowo? Co zrobić, jeśli nie możemy tego zrobić samodzielnie?

Czym jest heparyna drobnocząsteczkowa?

Za krzepnięcie krwi w organizmie odpowiada białko znane jako trombina. Jego antagonistą jest antytrombina. U zdrowych osób obie te frakcje zachowują równowagę i uaktywniają się wtedy, gdy zachodzi konieczność. Zadaniem heparyny jest nasilenie działania antytrombiny, zatem krew w mniejszym stopniu krzepnie.

Zastrzyki z heparyny są dostępne wyłącznie na receptę w różnych dawkach – profilaktycznych i leczniczych. Dobiera się je zgodnie z masą ciała pacjenta. Niestety, nie we wszystkich przypadkach recepty są dostępne z refundacją.

Heparyny nie można zastąpić tabletkami z innym lekiem, nie jest dostępna w formie doustnej, ponieważ nie wchłania się ona z przewodu pokarmowego. Dożylnie podaje się ją wyłącznie w warunkach szpitalnych, w ściśle określonych sytuacjach.

Heparyna w zastrzykach – kiedy się stosuje?

Iniekcje z heparyny stosuje się rutynowo w zapobieganiu chorobie żylnej zakrzepowo-zatorowej u osób po przebytych operacjach, u których występuje umiarkowane lub wysokie ryzyko ich wystąpienia, szczególnie u pacjentów ortopedycznych, kardiologicznych lub onkologicznych. Mogą być również zalecone u osób z określonymi chorobami układu sercowo-naczyniowego, przed zabiegami naczyniowymi (np. angiografia) i u osób z ograniczoną mobilnością. Heparynę w iniekcji stosuje się w leczeniu zatorowości płucnej i zakrzepicy żył głębokich po spełnieniu przez pacjenta określonych warunków, a także w ostrym zespole wieńcowym.

Zastrzyki z heparyny w ciąży – po co?

Heparyna w zastrzykach bywa przepisywana kobietom w ciąży. Ma to miejsce u kobiet, które zagrożone są zakrzepicą żył głębokich, cierpią na zaburzenia krzepnięcia czy na zespół fosfolipidowy. Ma to również miejsce u przyszłych mam z historią chorób kardiologicznych, po zabiegach naczyniowych ze stentowaniem (np. tętniaków) czy ze zwiększonym ryzykiem zakrzepicy żył głębokich, które mają zaplanowany zabieg cięcia cesarskiego z powodów zdrowotnych.

W ciąży zwiększa się ryzyko wystąpienia zakrzepów z uwagi na zmiany hormonalne, jednak u wielu pań można przez większość ciąży zastosować tabletki z kwasem acetylosalicylowym (Acard, Polocard). Nie tylko chronią one przed nadmiernym zlepianiem się płytek krwi, ale zwiększają również przepływ krwi pomiędzy matką a łożyskiem. Aspiryny kardiologicznej nie można jednak najczęściej stosować do samego końca ciąży, dlatego zamienia się ją odpowiednio wcześniej na zastrzyki z heparyną. ASA ma dłuższy okres półtrwania i jest lekiem przeciwpłytkowym – w razie wystąpienia porodu istnieje zwiększone ryzyko wykrwawienia się przez mamę. Heparyna w zastrzykach ma tylko ok. 24 godziny półtrwania i jest lekiem przeciwkrzepliwym, zatem w większym stopniu można kontrolować jej stężenie. U kobiet przed planowanym cięciem cesarskim, które przyjmują zapobiegawczo ASA, leki zamienia się już kilka tygodni przed datą zabiegu.

Heparynę drobnocząsteczkową stosuje się też rutynowo po zabiegu cięcia, najczęściej przez 7 dni, w celu zapobiegania zakrzepicy. Receptę na pozabiegowe leczenie przepisuje lekarz wypisujący mamę i dziecko ze szpitala.

Prawidłowo wykonane iniekcje z heparyny są bezpieczne zarówno dla matki, jak i dla dziecka. Lek nie przechodzi przez łożysko.

Heparyna przed zabiegiem operacyjnym

Podczas zabiegów chirurgicznych zwiększa się ryzyko nadmiernego krzepnięcia krwi. Wynika to z faktu, że tkanki są uszkodzone przez działania operatora, a ciało jest unieruchomione – organizm w takim przypadku uruchamia swoje naturalne procesy krzepnięcia, by tamować krwawienie. Dlatego zdarza się, że osoby bardziej zagrożone tego typu incydentami proszone są o zastosowanie zastrzyków z heparyną ok. 7 dni przed zabiegiem.

Heparyna w iniekcji ma za zadanie utrzymanie prawidłowego przepływu krwi zarówno podczas zabiegu, jak i po nim. Należy ją odstawić o porze określonej przez lekarza przed operacją, najczęściej między 12 a 24 h przed nią (w zależności od swojej zwyczajowej pory wykonania zastrzyku), ściśle z zaleceniami lekarza.

Zastrzyk z heparyny przed lotem – czy jest potrzebny?

Długie loty mogą u niektórych osób zwiększać ryzyko wystąpienia zakrzepicy – nogi są długotrwale unieruchomione w ograniczonej przestrzeni. Zastrzyki z heparyną nie są rutynowo zalecane wszystkim osobom planującym loty, ale mogą być przepisane dla osób, u których to ryzyko jest zdecydowanie większe, tj. cierpiących na zaburzenia krzepnięcia lub po niedawno przebytym zabiegu operacyjnym. Pamiętać jednak należy, że większość osób może zminimalizować ryzyko wystąpienia skrzepów poprzez odpowiednie nawodnienie organizmu, pewną aktywność podczas lotu (chodzenie wzdłuż pokładu, jeśli jest to dozwolone, lub ćwiczenia wykonywane w fotelu) bądź zastosowanie specjalnych skarpetek uciskowych. Nie należy samodzielnie aplikować sobie tego typu zastrzyków bez konsultacji lekarskiej i wywiadu.

Jak zrobić zastrzyk z heparyny – wskazówki

Zastrzyki z heparyny można z powodzeniem wykonywać samodzielnie w domu bądź poprosić dorosłego członka rodziny o pomoc. W razie braku takich możliwości można również udać się do swojej przychodni POZ, by takie zastrzyki nam wykonywali, ale zlecenie musi wypisać lekarz rodzinny. W weekend możemy udać się do punktu nocnej i świątecznej opieki zdrowotnej.

W przypadku wykonywania zastrzyków w zaciszu domowym, musimy pamiętać o kilku bardzo ważnych aspektach:

• Należy zawsze najpierw zapoznać się z treścią ulotki dołączonej do opakowania. Zawiera ona bardzo ważne informacje na temat techniki wstrzykiwania leku, działań niepożądanych, etc.
• W ampułkostrzykawce znajduje się pęcherzyk powietrza, którego nie należy usuwać przed iniekcją. Posłuży on jako swego rodzaju „korek”, który uniemożliwi wypłynięcie substancji leczniczej po wstrzyknięciu.
• Zastrzyk podajemy każdego dnia z innej strony brzucha. Jeśli pierwszego dnia była to strona prawa, to drugiego dnia jest to strona lewa, i tak na przemian.
• W przypadku, gdy „zabraknie” nam miejsca na brzuchu by wykonać zastrzyk, możemy sięgnąć do ulotki, w której wypisane są alternatywne lokalizacje na ciele.
• Zastrzyk podajemy wyłącznie podskórnie, nigdy domięśniowo ani dożylnie.
• Każda ampułkostrzykawka jest jednorazowego użytku. W żadnym wypadku nie należy stosować tej samej ampułkostrzykawki więcej niż raz.

Zużyte ampułkostrzykawki należy utylizować w specjalnie do tego przeznaczonych miejscach, najczęściej są to punkty utylizacji w aptekach, ale należy wcześniej sprawdzić, czy dana apteka ma do tego warunki. Nigdy nie wyrzucamy zużytych ani pełnych ampułkostrzykawek do kosza na śmieci, bo stanowią one potencjalnie zagrożenie zdrowia i życia dla innych ludzi, w tym dzieci, bądź zwierząt.

Przed zastrzykiem należy zawsze umyć ręce ciepłą wodą z mydłem, a miejsce iniekcji zdezynfekować jednorazowymi chusteczkami lub wacikami nasączonymi alkoholem izopropylowym lub oktenidyną. Osoba, której zastrzyk ma zostać wykonany powinna znajdować się w pozycji dla niej wygodnej, ulotka zaleca pozycję leżącą, ale wiele osób woli siedzieć lub stać. Palcami wolnej ręki formuje się fałd skórny, następnie wprowadza całą igłę (ma ona ok. 1 cm długości), fałd musi być utrzymywany w palcach przez cały czas wstrzykiwania substancji leczniczej. Igłę wyciągamy, fałd puszczamy. Nie pocieramy miejsca wstrzyknięcia, nie masujemy.

Zastrzyk może boleć, ale wiele osób nie zgłasza tego typu odczuć. Po zastrzyku w ciągu kilku dni może pojawić się siniak, a nawet krwiak, a także skórne reakcje, np. świąd czy pokrzywka. Powinniśmy je skonsultować z lekarzem, który oceni, czy mieszczą się one w normie i może przepisze jakieś środki łagodzące. Do takich środków należą np. maści i kremy z ichtiolem, np. Vitella Ictamo.

Samo wykonanie zastrzyku może z czasem stać się rutynową czynnością, ale na początku wiele osób ma obawy przed jego wykonaniem. Pielęgniarki w punkcie POZ lub nocnej i świątecznej opieki mogą pokazać pacjentowi, jak je wykonać. W razie jakichkolwiek wątpliwości należy udać się do lekarza po poradę.