Co to jest dopamina i w jaki sposób wpływa ona na nasze życie?
Dopamina – działanie
Jest to neuroprzekaźnik pełniący funkcję „wewnętrznego komunikatora” między komórkami układu nerwowego. Wytwarzana jest w istocie czarnej, w polu brzusznym nakrywki oraz w podwzgórzu, a także w rdzeniu nadnerczy i układzie pokarmowym. Oddziaływuje na wiele układów organizmu:
- reguluje motywację i emocje
- oddziaływuje na inne hormony
- odpowiada za kontrolę ruchów oraz impulsów
- wspiera perystaltykę jelit
- jest podłożem syntezy adrenaliny i noradrenaliny.
Dopamina jest powszechnie kojarzona przede wszystkim z układem nagrody – strukturach mózgu odpowiadających za naszą motywację i doznawanie uczucia przyjemności. Towarzyszy on człowiekowi od zarania dziejów, gdy wykonywał on lub doświadczał czegoś, co było korzystne dla jego przetrwania – otrzymywał wewnętrzny sygnał, aby to kontynuować lub powtórzyć. Chodziło zarówno o pożywianie się smacznym, nietrującym posiłkiem, jak również o prokreację i wiele innych zachowań.
Dopamina nie jest zazwyczaj kojarzona z pracą jelit, tymczasem jest ona istotną częścią jego pracy. Produkowana jest przez komórki śluzówki jelit i hamuje lub spowalnia perystaltykę, a także opróżnianie żołądka (a więc wydłuża uczucie sytości). Ma to duże znaczenie nie tylko w codziennym funkcjonowaniu, ale również dla osób stosujących przewlekle leki dopaminergiczne (np. w chorobie Parkinsona), u których jako efekt uboczny mogą występować nudności, zaparcia, ale również refluks jako efekt zmniejszenia napięcia dolnego zwieracza przełyku.
Wyrzut dopaminy – kiedy następuje?
Układ nagrody rozpostarty jest w różnych strukturach mózgu, w których dopamina jest syntetyzowana i przekształcana oraz miejscach, na które oddziaływuje. Przy pojawieniu się bodźca apetytywnego (przyjemnego, np. konkretnego smaku, osiągnięcia celu czy zbliżenia fizycznego) następuje aktywacja pola brzusznego nakrywki, w której dopamina jest produkowana. Następnie trafia ona do jądra półleżącego i kory przedczołowej, w której rodzi się odczuwalne przez nas uczucie przyjemności. Ciało migdałowate oraz hipokamp rejestrują to uczucie oraz łączą je z bodźcem, który je wywołał. Tak rodzi się motywacja do powtórzenia zachowania.
Stres a dopamina
Wpływ dopaminy na odczuwanie stresu zależy przede wszystkim od rodzaju stresu, ponieważ oddziaływuje to na oś HPA oraz wywołuje interakcję z innymi neuroprzekaźnikami, np. kortyzolem.
W sytuacji krótkotrwałego stresu, który generalnie działa na człowieka mobilizująco (egzamin, wystąpienia, konflikt) następuje wzrost dopaminy. Wzmacnia się nasza czujność oraz motywacja do podejmowania maksymalnie korzystnych z punktu widzenia przetrwania decyzji. Można to nazwać wewnętrznym dopingiem. W sytuacji zagrożenia większa ilość dopaminy przekłada się na zahamowanie trawienia na zasadzie „walki lub ucieczki” (fight or flight).
Jednakże przy długotrwałym stresie cały układ dopaminergiczny może się rozregulować. Nie jest ona już efektywnie transportowana do miejsca docelowego, co skutkuje niedoborem. Może się to przełożyć na występowanie objawów zaburzeń zdrowia psychicznego, w tym depresji.
Dopamina a depresja
Obniżenie aktywności komórek nerwowych odpowiedzialnych za syntezę dopaminy powoduje jej mniejszą produkcję oraz uwalnianie. Stajemy się mniej wrażliwi na bodźce, które dotąd sprawiały nam przyjemność, przestajemy je zauważać. Obniżony poziom dopaminy może współwystępować z zaburzeniami depresyjnymi, chociaż korelacja jeszcze nie oznacza przyczynowości – jedno może wpływać na drugie i odwrotnie.
W przypadku, gdy dopaminy jest dla naszych potrzeb zbyt mało, może to prowadzić do wycofywania się z życia społecznego, unikania aktywności przyjemnych i korzystnych dla zdrowia. Pogłębiać się mogą brak motywacji do wykonywania podstawowych czynności, anhedonia (brak odczuwanej radości z czynności wcześniej sprawiających radość), czy apatia. Koncentracja może się mocno obniżać, a z czasem ucierpiec mogą również inne funkcje poznawcze, np. pamięć.
Dopamina a ADHD
To właśnie z zaburzeniami uwagi i hiperaktywnością najczęściej kojarzy się dopamina. ADHD wiąże się z niedoborem aktywności dopaminergicznej w poszczególnych obszarach mózgu, w tym w układzie nagrody i korze przedczołowej. Nie dość, że za mało się jej produkuje, to u wielu osób główną przyczyną jest problem z utrzymaniem jej odpowiedniej ilości w synapsie. Receptory mogą również być mniej aktywne, co wpływa na całą gospodarkę dopaminergiczną. Mózg zatem może słabiej reagować na bodźce, a nam trudniej jest utrzymać uwagę czy kontrolować zachowania. Efektem często jest również utrudnione przewidywanie konsekwencji swoich działań, a także nagradzanie się w kontekście długoterminowym – osoby z ADHD preferują natychmiastową gratyfikację i sa impulsywne w słowach i zachowaniach.
Zaburzenia poziomu dopaminy może się przejawiać w nadmiernej potrzebie stymulacji, niejako w „poszukiwaniu” nagrody, a także wysokim rozpraszaniu się oraz osłabionej potrzebie kończenia już rozpoczętych działań.
Układ nagrody a uzależnienia
Układ nagrody oraz dopamina ma również znaczenie w kontekście występowania zachowań uzależnieniowych. O ile w codziennym życiu przyjemne bodźce powodują stosunkowo umiarkowany wzrost poziomu dopaminy – na tyle, by chcieć zachowanie powtórzyć, ale nie w ilości zaburzającej normalne funkcjonowanie, o tyle substancje, zachowania czy emocje powodują zdecydowanie większy wyrzut dopaminy. Uczucie uzyskania nagrody jest silniejsze, dużo bardziej przyjemne, może prowadzić do uzależnienia, chociaż nie u wszystkich. Nie każdy bowiem uzależni się do tych samych bodźców, a odpowiedź jest uwarunkowana biologicznie, społecznie oraz psychologicznie. Wpływ ma m.in. liczba receptorów dopaminowych a także samokontrola zachodząca w korze przedczołowej.
Zasadniczo, każdy bodziec apetytywny może prowadzić do uzależnienia. U niektórych mogą one wywoływać nienaturalnie silny wyrzut dopaminy, a tym samym – euforię. Mózg wytwarza silne skojarzenie go z intensywną nagrodą i zapamiętuje, tworząc nowy szlak dopaminowy polegający na powtórzeniach. Jeśli potrzeba dostarczania sobie bodźców jest silniejsza niż w całej populacji (np. napicia się nadmiernej ilości alkoholu, zjedzenia nadmiarowej ilości jedzenia, w tym słodyczy, bądź intensywne, zbyt częste opalanie się), układ nagrody z czasem przyzwyczaja się do tego uczucia i przestaje reagować na bodźce w standardowej ilości. Potrzeba więc tych bodźców dostarczać jeszcze więcej, a ich brak powoduje niepokój i głód.
Nie dziwi więc fakt, że osoby z ADHD, u których występują zaburzenia gospodarki dopaminowej, są również częściej narażone na popadanie w uzależnienia.
Tworzymy zespół ekspertów i pasjonatów tematyki zdrowotnej, dietetycznej i kosmetologicznej. W pisaniu opieramy się na aktualnej wiedzy medycznej, zaleceniach i badaniach naukowych. Przede wszystkim, nie ustajemy w edukowaniu się, aby dostarczyć naszym Czytelnikom jak najszersze i najaktualniejsze informacje z zakresu zdrowia i urody.
