Parathormon – norma, diagnostyka i zaburzenia. Czym jest PTH?

Parathormon – co to jest?

Hormon produkowany przez przytarczyce, pełniący wiele funkcji w organizmie, z których najważniejszą wydaje się kontrolowanie poziomu wapnia i fosforanów we krwi. Do jego prawidłowej pracy i poziomu niezbędna jest jednak witamina D. Dlaczego?

Hormon PTH jest uwalniany przez gruczoły przytarczycowe, jeśli wykrywają one zbyt niski poziom Ca we krwi. Wyrzucany PTH oddziałuje na osteoblasty na powierzchni kości, wytwarzając osteoklasty wywołujące proces niszczenia kości i uwalniania minerału. Nazywany jest on osteoklastogenezą. Jednocześnie zapobiega on absorpcji fosforanów wapnia do krwi, aby mogły być prawidłowo wydalone z moczem. Po co wapń miałby się znajdować we krwi, zamiast w kościach, skoro jest ich głównym budulcem? Potrzebny jest między innymi w prawidłowej pracy serca i całego układu naczyniowego, aktywuje enzymy w procesie krzepnięcia krwi, jest niezbędny w pracy mięśni i utrzymaniu równowagi psychicznej oraz pracy mózgu. Zdrowy organizm dzięki hormonom uzupełnia niedobory wapnia w tkankach i narządach nawet kosztem kości i zębów.

Do czego więc jest tutaj niezbędna witamina D? Nie tylko umożliwia wychwyt niskiego poziomu wapnia we krwi, ale wspiera też cały proces uwalniania wapnia z kości. Witamina D jest również niezbędna do wchłaniania wapnia w jelitach (dlatego też w wielu suplementach i lekach wapniowych, np. Calcium D3 Stada, znajduje się cholekalcyferol). Parathormon bierze udział w wytwarzaniu 1,25-hydroksywitaminy D w nerkach.

Parathormon – norma

Zarówno niedobór, jak i nadmiar parathormonu we krwi może mieć negatywne skutki dla zdrowia. Za normę uważa się wynik w granicach 10-60 pg/ml (pikogramów na mililitr), aczkolwiek każde laboratorium podaje własne widełki i według ich przeprowadza testy. Badanie można wykonać w niemal każdym laboratorium, jednak lekarze najczęściej zlecają je w przypadku diagnozy tężyczki, niedoczynności lub nadczynności przytarczyc, zaburzeń poziomu witaminy D, a nieraz insulinooporności i cukrzycy typu 2. Może być również konieczne zbadanie jego poziomu w przypadku schorzeń autoimmunologicznych, jak choroba Hashimoto.

Najczęściej badanie parathormonu wiąże się również ze sprawdzeniem poziomu wapnia zjonizowanego, poziomu elektrolitów, witaminy D oraz badania moczu z określeniem poziomu wydalania wapnia.

Parathormon podwyższony

Jeśli poziom parathormonu jest podwyższony, może to oznaczać szereg złożonych zaburzeń. W pierwszej kolejności przychodzi na myśl nadczynność przytarczyc, to jest wydzielają one za dużo hormonu, co powoduje podwyższony poziom wapnia we krwi. Docelowo powodować to może stan zwany hiperkalcemią a później osteoporozę (gdy kości regularnie pozbawiane są swoich właściwych depozytów wapnia). Zaburzenie to znane jest jako pierwotna nadczynność przytarczyc.

Wtórna nadczynność przytarczyc występuje, gdy dochodzi w organizmie do przewlekłej niewydolności nerek. Mamy wtedy do czynienia z niedoborem aktywnej formy witaminy D, podwyższonym poziomem fosforanów (gdyż nie są one w dostatecznym stopniu wydalane z moczem), a co się z tym wiąże, dochodzi do niskiego poziomu jonów wapnia we krwi.

Trzeciorzędowa nadczynność przytarczyc ma miejsce, kiedy wtórna nie zostanie na czas opanowana. Polega na kontynuacji wyrzutów parathormonu pomimo faktu, że we krwi znajduje się wysoki poziom wapnia (są to jednak fosforany, a nie jony – stan nazywany hiperfosfatemią).

Parathormon – niedobór

Niedobór parathormonu oznacza jego niski poziom w surowicy krwi. Tutaj również najczęściej wiąże się to z zaburzeniami pracy przytarczyc, to jest ich pierwotną, wtórną i rzekomą niedoczynnością.

Pierwotna niedoczynność przytarczyc polega na całkowicie lub częściowo niewystarczającym wydzielaniu parathormonu. Poziom wapnia we krwi ulega obniżeniu (hipokalcemia), a fosforanów – zwiększeniu (hiperfosfatemia).

Jeśli poziom wapnia we krwi jest wysoki, jednak nie wynika on z faktu wydzielania parathormonu przez gruczoły, mamy do czynienia z wtórną niedoczynnością przytarczyc. W badaniach może to wyglądać jak niedobór parathormonu przy jednocześnie podwyższonym poziomie wapnia.

Rzekoma niedoczynność przytarczyc to choroba genetyczna, w której tkanki i narządy są odporne na działanie parathormonu. Najprościej można by ją porównać do insulinooporności – komórki nie reagują na insulinę, która jest niezbędna do wprowadzenia do nich glukozy. W tej formie niedoczynności przytarczyc dochodzi do obniżenia poziomu wapnia we krwi, wzrostu fosforanów, jednak występują tu również pewne wrodzone wady genetyczne.

Parathormon – diagnostyka

Diagnostyką zaburzeń poziomu parathormonu oraz gruczołów przytarczycowych powinien zajmować się lekarz, ponieważ nie polega ona wyłącznie na analizie wyników badań. W przypadku problemów hormonalnych niezwykle istotny jest wywiad z pacjentem, np. niektóre wyżej wymienione zaburzenia mogą wynikać z nadmiernego promieniowania. Przy stawianiu diagnozy można również zlecić dodatkowe badania, na przykład próby tężyczkowe, które pomogą znaleźć dokładną przyczynę zaburzeń poziomu parathormonu i zalecić optymalne leczenie.