Kortyzol – funkcje, wytwarzanie, wahania normy. Dlaczego trzeba dbać o prawidłowy jego poziom?

Potocznie nazywany hormonem stresu, kortyzol pełni niebagatelną funkcję w organizmie. Jest nam niezbędny do życia. Jednak co się dzieje, gdy jest go za dużo i jaki ma to wpływ na zdrowie? Jak obniżyć poziom kortyzolu?

Kortyzol – co to właściwie jest?

Znakomita większość komórek organizmu posiada receptory kortyzolu, co oznacza, że wpływa on na mnóstwo procesów w nim zachodzących. Receptory są bardzo wrażliwe na kortyzol, dlatego hormon ten działa szybko. To samo w sobie już jest bardzo istotne, bo oznacza, że przy odchyleniach od normy w jego poziomie poszczególne gruczoły i narządy nie będą pracować prawidłowo.

Kortyzol, podobnie jak adrenalina, wydzielany jest przez nadnercza. Ten hormon steroidowy kontrolują przysadka mózgowa, podwzgórze i nadnercza. W prawidłowym stężeniu pomaga on regulować poziom glukozy we krwi, metabolizm, zmniejsza stany zapalne, wpływa pozytywnie na procesy pamięciowe. Jest niezbędny do utrzymywania prawidłowego ciśnienia krwi i równowagi elektrolitowej. Poprzez te i wiele więcej funkcji, wpływa na utrzymanie dobrego samopoczucia.

Kortyzol – funkcje

Rolą kortyzolu nie do przecenienia jest udział w procesie metabolizmu węglowodanów, białek i tłuszczy. W trzustce reguluje produkcję insuliny, dzięki czemu nie dochodzi do nadmiernych jej wyrzutów. W wątrobie zaś wpływa na proces produkcji glikogenu i magazynowania go. Dość zatem powiedzieć, że prawidłowy poziom kortyzolu jest wręcz niezbędny dla profilaktyki chorób typu cukrzyca czy insulinooporność. Wspomaga on także rozkład tkanki tłuszczowej oraz magazynowanie białek.
Kortyzol działa przeciwzapalnie. Ogranicza działanie komórek odpowiadających za tworzenie zapalenia, tak więc jest niezbędny w pracy układu odpornościowego. Dlaczego jest on nazywany hormonem stresu?

Kortyzol a stres

U zdrowych osób, które nie mają większych problemów z układem hormonalnym, jego zwiększone wydzielanie jest powodowane głównie przez sytuacje stresowe. To z kolei prowadzi do nadmiernej ilości adrenaliny i noradrenaliny we krwi. Organizm pozostaje w stanie „gotowości” do walki, funkcjonuje na wysokich obrotach. W sytuacjach zagrażających zdrowiu i życiu jest to działanie jak najbardziej pożądane, bo pozwala przetrwać. Jeśli ekspozycja na stres jest wydłużona, zasoby energii z czasem się wyczerpią. Wtedy dochodzić może do zespołów metabolicznych bo przy podwyższonym poziomie kortyzolu często ma się do czynienia z nasilonym apetytem i występowaniem otyłości brzusznej.

Podwyższony kortyzol

W prawidłowym funkcjonowaniu, zbyt niski poziom kortyzolu we krwi jest wychwytywany przez przysadkę mózgową oraz podwzgórze. Wysyłają one sygnał do nadnerczy, że mają się wziąć do pracy i wyprodukować go więcej. Tak zwana „norma” jest potrzebna do codziennej pracy organizmu, a naddatek – w nagłych sytuacjach. W tym drugim przypadku działa to podobnie do przycisku alarmowego: oto organizm znajduje się w sytuacji zagrożenia, potrzebny jest kortyzol do działania, a po wszystkim jego poziom opadnie: bicie serca się uspokoi, ciśnienie się obniży, nadmierna potliwość ustanie. Odczuwamy wtedy szeroko pojętą ulgę.

Bywa jednak, że poziom kortyzolu pozostaje wysoki. Dzieje się to:

• gdy poddawani jesteśmy ciągłemu stresowi. Przycisk pozostaje włączony, nadnercza starają się wypełnić swoją rolę, dostarczając to, czego się od nich wymaga.
• W przypadku guzów nadnercza, które destabilizują niemalże całą gospodarkę hormonalną związaną z tym gruczołem.
• Również w przypadku guza przysadki mózgowej. Przysadka wydziela hormon adrenokortykotropowy (ACTH), który powoduje wydzielanie kortyzolu – jest to mechanizm wiązany. Zbyt dużo ACTH sprawia, że poziom kortyzolu również będzie za wysoki. Guz przysadki, najczęściej łagodny, może być przyczyną choroby Cushinga, w której dochodzi do nadczynności kory nadnerczy.

Zbyt wysoki poziom kortyzolu charakteryzuje się często poprzez stany wzmożonego niepokoju, przedłużające się obniżenie nastroju, choroby serca, bóle głowy, problemy z trawieniem, niewyjaśnione inaczej przybieranie na wadze, kłopoty z zasypianiem, koncentracją oraz pamięcią, problemy z trawieniem.

Jak obniżyć poziom kortyzolu?

Pierwsze próby obniżenia poziomu kortyzolu powinny polegać przede wszystkim na wprowadzeniu pewnych zmian do stylu życia i odżywiania. Nie wszystkie mogą być możliwe do zastosowania, dlatego należy postarać się wybrać to, co może realnie zadziałać. Do technik naturalnego obniżania kortyzolu należy:

• wysypianie się,
• aktywność fizyczna – umiarkowana lub lekka,
• sesje głębokiego oddychania w sytuacjach narastającego stresu,
• unikanie relacji z osobami powodującymi u nas stres bądź ograniczanie ich do niezbędnego minimum (np. w pracy),
• techniki relaksacji: joga, ćwiczenia rozciągające, medytacje,
• ograniczenie kofeiny do minimum, stosowanie bezkofeinowej kawy i herbaty,
• w razie braku poprawy, sesje terapeutyczne grupowe lub indywidualne,
• zmiana diety na głównie roślinną, pełną witamin i minerałów, kwasów omega-3 pozyskiwanych z orzechów, pestek i olejów, a ubogą w niezdrowe kwasy nasycone, nie przejadanie się,
• w uzasadnionych przypadkach suplementacja w składniki, których niedobór powoduje podwyższenie kortyzolu: magnez, witaminę c, taurynę.

Obniżony kortyzol

Chociaż najczęściej mówi się o zbyt wysokim poziomie kortyzolu, warto również zwrócić uwagę na zjawisko odwrotne. Z niedoczynnością (czy też niewydolnością) kory nadnerczy do czynienia mamy w sytuacji, gdy nie produkują one wystarczającej, potrzebnej dla zachowania zdrowia, ilości kortyzolu. W przypadku pierwotnej niedoczynności nadnerczy przyczyną jest zniszczenie ich komórek. Może to wynikać z fizycznego uszkodzenia gruczołu, promieniowania, przebytego nowotworu lub choroby autoimmunologicznej. Ten stan nazywa się chorobą Addisona.

Wtórna niedoczynność kory nadnerczy wynika ze zbyt małej ilości hormonu ACTH wydzielanego przez przysadkę. Odwrotnie do choroby Cushinga, za mało ACTH oznacza niewystarczającą produkcję kortyzolu.

Objawami niedoboru kortyzolu jest niedające się inaczej wyjaśnić chudnięcie, ciągłe zmęczenie, niedociśnienie, zbyt wysoki poziom potasu we krwi, zbyt niski poziom cukru, nadmierna ochota na słone potrawy, brak łaknienia.