Cemiplimab – immunoterapeutyczna nadzieja na wyleczenie raka skóry refundowana od listopada

Ministerstwo Zdrowia ogłosiło, że do leków refundowanych w listopadzie 2021 dołącza cemiplimab – lek immunokompetentny stosowany u pacjentów z rakiem kolczystokomórkowym skóry. Co to zmienia dla pacjentów z tym rodzajem nowotworu i kto może ubiegać się o refundację? W jaki sposób rozwija się rak kolczystokomórkowy skóry i czym się różni od podstawnokomórkowego?

Rak skóry po opalaniu

Przyjęło się, że głównym kryterium ryzyka występowania raka skóry (w tym czerniaka) jest niekontrolowana ekspozycja na promienie UV, które niszczą DNA komórek, prowadząc do ich mutowania i następnie – niekontrolowanego namnażania. Chorują na niego najczęściej osoby pracujące na wolnej przestrzeni, będące narażone na działanie promieni ultrafioletowych, osoby starsze, u których w ciągu całego życia kumuluje się liczba zmutowanych komórek oraz osoby młode, które niedostatecznie chronią swoją skórę przed słońcem i korzystające z solariów. Pewnym kryterium jest również uwarunkowanie genetyczne oraz wrodzone lub nabyte osłabienie odporności. Około 70% wszystkich przypadków złośliwego raka skóry stanowi rak podstawnokomórkowy, zaś na drugim miejscu plasuje się rak płaskonabłonkowy, znany inaczej jako kolczystokomórkowy.

O ile ten pierwszy typ rozwijać się może latami i tak samo nie dawać objawów, tak rak kolczystokomórkowy rozwija się szybko i agresywnie. Daje przerzuty, szczególnie, jeśli ognisko znajduje się w pobliżu stanów zapalnych i owrzodzeń. Rak płaskonabłonkowy często nacieka, co oznacza, że wnika w głębsze warstwy skóry, przez co jest trudniejszy do usunięcia wraz z marginesem.

Przyczyną powstawania raka kolczystokomórkowego skóry jest nieprawidłowe namnażanie komórek keratynocytowych, występujących w warstwie kolczystej naskórka. Najczęściej pojawia się w miejscach mających największą styczność z promieniami słonecznymi, czyli twarz, skóra głowy (również owłosiona), małżowiny uszne i odkryte części kończyn, szczególnie górnych.

Rak kolczystokomórkowy skóry – leczenie

Leczeniem pierwszego wyboru w przypadku raka kolczystokomórkowego jest zabieg chirurgiczny. Proponowane są również zabiegi powierzchowne, jednak nie dają one takich samych możliwości oceny histopatologicznej zmiany, jak wycięcie jej razem z marginesem. Jeżeli zmiana jest zbyt rozległa i jej usunięcie wiązałoby się z komplikacjami, w tym oszpeceniem (np. duża zmiana na powierzchni twarzy, skóry głowy, szyi), kolejnym typem leczenia do niedawna była radioterapia. Jeżeli rak płaskonabłonkowy jest zaawansowany stosuje się immunoterapię. Lek cemiplimab, inhibitor PD-1 to lek immunokompetentny, co znaczy, że odblokowuje on naturalne predyspozycje organizmu do walki z rakiem. Te kompetencje w momencie rozwoju nowotworu są przez ten nowotwór hamowane.

Do tej pory terapia raka kolczystokomórkowego cemiplimabem odbywała się na podstawie indywidualnych wniosków pacjentów o niego się ubiegających. Oznacza to, że niestety nie wszyscy mogli skorzystać z dofinansowania. Tymczasem od listopada 2021 wszyscy pacjenci spełniający kryteria terapii tym lekiem będą mogli z refundacji skorzystać.

Zastosowanie i działanie cemiplimabu

Lek immunokompetentny cemiplimab stosowany jest w przypadku:

• skórnego rana płaskonabłonkowego z przerzutami
• miejscowo zaawansowanego raka płaskonabłonkowego niekwalifikującego się do leczenia chirurgicznego lub radioterapeutycznego
• miejscowo zaawansowanego i przerzutowego raka podstawnokomórkowego
• zaawansowanego nie drobnokomórkowego raka płuca (NSCLC), którego guzy wykazują wysoką ekspresję PD-L1.

Inhibitor PD-1 jakim jest cemiplimab jest klasyfikowany jako przeciwciało monoklonalne i jest to pewna nowość w terapiach antynowotworowych celowanych. Na jakiej zasadzie działa?

Przeciwciała są naturalnie wytwarzane przez organizm w styczności z antygenem, wirusem itd. Tak się dzieje w przypadku zwykłych infekcji i poważnych chorób autoimmunologicznych (np. RZS). Cemiplimab jest selektywnym przeciwciałem skierowanym przeciwko receptorowi programowanej śmierci 1 (PD-1) na powierzchni komórki. Lek blokuje receptor PD-1, uniemożliwiając wiązanie i aktywację PD-L1 i PD-L2. Mechanizm ten powoduje aktywację odpowiedzi immunologicznej skierowanej przeciwko komórkom nowotworowym.

Ponieważ przeciwciała monoklonalne celują tylko w określone komórki, powodują one mniejszą toksyczność dla zdrowych komórek. Leki te mogą być stosowane tylko w nowotworach, które mają zidentyfikowany ten antygen.

Ze względu na mniejszą toksyczność pacjenci z reguły obserwują znacznie mniejszą liczbę działań niepożądanych. Jeśli się pojawiają, istnieją mechanizmy pozwalające je zmniejszyć. Do typowych skutków ubocznych cemiplimabu należy przemęczenie, wysypka, biegunka lub zaparcia, zmniejszony apetyt i bóle mięśni.

Aby wytworzyć przeciwciała monoklonalne w laboratorium, naukowcy analizują specyficzne antygeny na powierzchni komórek nowotworowych. Następnie, używając białek zwierzęcych i ludzkich, tworzą przeciwciało, które będzie celować w ten antygen na komórce nowotworowej.

Immunoterapia nowotworów – dlaczego powstała?

Leczenie nowotworów jest nadal dziedziną spędzającą sen z powiek naukowcom. Choć znane są skuteczne leki i każdy nowotwór wymaga indywidualnego toku leczenia, immunoterapia jest doskonałym przykładem połączenia sił organizmu z nowoczesną farmakologią.

Leczenie chirurgiczne nie zawsze jest możliwe i skuteczne. Bywa ryzykowne u niektórych pacjentów. Chemioterapia, chociaż skuteczna przy wielu typach nowotworów, wykańcza organizm razem z komórkami rakowymi. Rekonwalescencja po chemii trwa bardzo długo. Radioterapia może wywoływać pewne skutki uboczne, z których najczęściej rozpoznawanymi jest nadmierne przemęczenie lub zmiana ciepłoty ciała. W leczeniu niektórych typów raka stosuje się również nowoczesną radioterapię, protonoterapię i właśnie immunoterapię.

Póki co leki immunokompetentne stosowane są w określonych przypadkach, w których udowodniono ich skuteczność wobec komórek rakowych i bezpieczeństwo stosowania wobec pacjenta. Rak uznawany jest za chorobę „inteligentną”, to znaczy ma ona mechanizmy pozwalające jej na uniknięcie poddawania się procesom obronnym organizmu. U wielu osób pierwotne komórki rakowe są zwalczane w bardzo wczesnym stadium i pacjent nawet o tym nie wie, podczas gdy u innych wymykają się one spod kontroli. Dzieje się to w przypadku osób z mutacjami określonych genów, obniżoną odpornością oraz poddających swój organizm ciągłemu stresowi oksydacyjnemu.

Profilaktyka raka skóry

Przeciwdziałanie rakowi skóry nadal opiera się na edukacji społeczeństwa w odniesieniu do zagrożeń, które niesie za sobą nadmierne opalanie. Ochrona przeciwsłoneczna powinna być stosowana przez cały rok, nie tylko w lecie, ponieważ słońce operuje przez 12 miesięcy, nawet jeśli nie odczuwa się tego w takim samym stopniu, jak w lipcu czy sierpniu. Panie powinny pamiętać, że makijaż nie chroni przed promieniowaniem UV, pomimo krążących na ten temat mitów. Na krem nawilżający należy zawsze nakładać produkt z odpowiednim filtrem SPF lub wybrać krem z wkomponowanym już faktorem ochronnym. Osoby pracujące na wolnym powietrzu, poddające się ekspozycji słonecznej powinny bezwzględnie pilnować stosowania filtrów o wysokim faktorze. Skóra poparzona jest bardziej podatna na występowanie raka skóry.

Regularne wizyty w gabinecie dermatologa to kolejny krok ku uniknięciu niebezpiecznych zmian skórnych. Lekarz specjalista może dokładnie ocenić zmiany na skórze za pomocą dermatoskopu i skierować pacjenta na dalszą diagnostykę lub do wycięcia. W przypadku podejrzenia nowotworu lekarz, również rodzinny, może otworzyć ścieżkę szybkiej terapii onkologicznej.

Osoby, u których w rodzinie zdiagnozowano w przeszłości nowotwory skóry powinny udać się do poradni genetycznej, która pomoże określić indywidualną ścieżkę profilaktyczną, w tym częstotliwość badań i wizyt kontrolnych. Skierowanie do poradni genetycznej można otrzymać od lekarza rodzinnego.

Sprawdź również na czym polega bezpieczne opalanie.