Biegunka – przyczyny, dieta i leczenie. Jak sobie poradzić z mało komfortową przypadłością?

Biegunka może dopaść w najmniej oczekiwanym czy pożądanym momencie i być spowodowana całą masą przyczyn. Od infekcyjnych po stresowe, problemy układu pokarmowego polegające na niekontrolowanym wypróżnianiu są nieprzyjemną, dyskomfortową i nieraz wstydliwą oznaką, że coś się w organizmie zadziało lub znalazło, a nie powinno. Biegunka – przyczyny, leczenie i domowe sposoby. Jak sobie z nią radzić w poszczególnych przypadkach?

Czym właściwie jest biegunka?

Są to luźne, wodniste i częstsze niż normalnie stolce, które mogą występować samodzielnie lub wraz z innymi objawami chorobowymi. Najczęściej trwa do kilku dni i sama ustępuje, jednak może u niektórych występować nawet do kilku tygodni. Biegunkom mogą towarzyszyć mało przyjemne objawy:

• Skurcze i bóle brzucha
• Wzdęcia, nudności i wymioty
• Śluz i krew w stolcu
• Gorączka
• Nagłe parcie na wypróżnienie

O biegunce ostrej mówimy, jeśli trwa do 10 dni, natomiast powyżej tego czasu mamy do czynienia z biegunką przewlekłą.

Biegunka – kiedy do lekarza?

Bez względu na przyczynę biegunki, są przypadki, w których powinno się zwrócić do lekarza bez zbędnej zwłoki. Jeżeli trwa ona ponad dziesięć dni bez żadnej poprawy, znajdujemy w stolcu krew albo są one czarne (bez wyraźnej przyczyny, np. spożycia pewnych pokarmów, które mogłyby go zabarwić), przy gorączce od 39 stopni Celsjusza, przy pierwszych oznakach odwodnienia. W przypadku dzieci, należy poradzić się lekarza zdecydowanie szybciej niż później, nawet po 2-3 dniach, szczególnie jeśli wykazują niechęć do picia wody i jedzenia.

Rodzaje biegunek

Biegunka wirusowa

Tak zwane wirusówki, czyli infekcje wywoływane przez wirusy są niezwykle powszechne, po prostu nie zawsze zdajemy sobie z nich sprawę. Układ odpornościowy pracuje na najwyższych obrotach, by wyeliminować patogeny, zanim zaczną wyrządzać faktyczną szkodę. Biegunka może być jednym z objawów zakażenia wirusowego.

Niekontrolowane i luźne wypróżnianie najczęściej wywoływane jest przez norowirusy, adenowirusy, astrowirusy, cytomegalowirusy oraz wirusa zapalenia wątroby. U dzieci bardzo częstą przyczyną wirusowej biegunki są rotawirusy, na które malucha można zaszczepić (ale tylko do pewnego wieku). Koronawirus odpowiedzialny za rozwój COVID-19 również może wywoływać ten objaw.

Zwykle biegunka wirusowa ma ostry początek i z czasem łagodnieje. W zależności od rodzaju wirusa, występuje w różnych grupach wiekowych. Np. rotawirusy są najbardziej uciążliwe dla dzieci do drugiego roku życia, aczkolwiek bez nabrania odporności (z zachorowania lub szczepienia) może dotykać również starsze dzieci. W przypadku norowirusów, biegunka występuje głównie u dorosłych, podczas gdy u dzieci zakażenie częściej występuje pod postacią wymiotów.

Biegunka bakteryjna

Z nią mamy do czynienia najczęściej po ekspozycji na skażoną żywność. Typowo słyszy się o zatruciu Salmonellą, bakterią odporną na wysoką temperaturę, ale zdarza się również zakażenie E.coli (gdy dochodzi do zaburzenia równowagi flory jelitowej), Clostridium difficiles i innymi. Z biegunką podróżnych, często wywoływaną przez bakterie i pasożyty należy się liczyć, jeśli wyjeżdżamy do egzotycznych krajów, w których występuje inna od naszej flora bakteryjna oraz w miejsca, gdzie nie dochowuje się standardów sanitarnych ani weterynaryjnych.

Biegunka bakteryjna, inaczej niż wirusowa, może nie przejść samoistnie i trwa nieraz dłużej, nawet do 2 tygodni. Leczy się ją poprzez zastosowanie antybiotyków mających za zadanie eliminację patogenów ją wywołujących oraz probiotyków, które przywracają prawidłową florę jelit. Dieta powinna być lekkostrawna, pozbawiona ostrych przypraw i smażonych dań. Należy bezwzględnie pamiętać o uzupełnianiu płynów i, ewentualnie, elektrolitów.

Biegunka polekowa

Niektóre leki mogą powodować biegunki. W pewnych przypadkach jest to działanie niepożądane, które jest wskazaniem do zmiany leku, a w innych – jest po prostu efektem działania tych substancji. Do leków często wywołujących biegunki w trakcie stosowania należy metformina, niektóre antybiotyki i liraglutyd.

Antybiotyki mogą być przyczyną biegunki, ponieważ eliminują nie tylko złe bakterie, ale i te dobre. Tak zwana biegunka poantybiotykowa ma z reguły dość łagodny charakter, ale może pojawić się jeszcze do kilku tygodni po zakończeniu terapii. Jest specyficznym schorzeniem, bo z jednej strony leki te mają za zadanie leczyć nas z zakażeń patogenami, a z drugiej pozbawiają florę tych dobrych, które przed biegunkami bakteryjnymi nas chronią. Wyjałowienie śluzówki jelit można zminimalizować, przyjmując probiotyki. Niektóre z nich nadają się do stosowania podczas antybiotykoterapii, bo są odporne na większość substancji leczniczych, inne zaś zaleca się zacząć przyjmować po zakończeniu kuracji.

Częstym pytaniem pacjentów, którym zaordynowano terapię jest, czy odstawić antybiotyk przy biegunce. Samodzielne odstawienie leku jest wykluczone, ponieważ przerwanie kuracji może doprowadzić do wystąpienia lekooporności u patogenu. Jeżeli biegunka się pojawiła jeszcze w trakcie leczenia antybiotykiem i nie ma dla niej innego wytłumaczenia (np. zatrucie pokarmowe), należy skonsultować się z lekarzem, który po analizie wszystkich objawów podejmie decyzję, czy lek należy zmienić na inny, odstawić całkowicie czy kontynuować.

Biegunka ze stresu – na czym polega to zjawisko?

Organizm może zareagować na stres w bardzo różny sposób. Jednym z dość częstych objawów stresu jest właśnie biegunka. Na czym polega mechanizm jej występowania?

Układ nerwowy i jelita są ze sobą powiązane siecią neuronów. W stresie organizm ma za zadanie walczyć lub uciekać przed zagrożeniem, przez co „wyłącza” niektóre funkcje. Należy do nich między innymi praca mięśni gładkich jelita cienkiego. Bakterie, które w normalnych warunkach nie wyrządzają nam żadnej szkody, mogą się wtedy uaktywnić. Te pochodzące z pożywienia, które jelita „przefiltrowałyby” i wydaliły, mogą w tym momencie również zadziałać na naszą niekorzyść. Drugim mechanizmem zachodzącym w tym czasie jest sygnał hormonalny wysyłany przez ośrodkowy układ nerwowy do jelita grubego aby zwiększyć i przyspieszyć jego ruchy. Tego typu reakcja również może prowadzić do biegunki.

Biegunka z przejedzenia

Tego typu stan może mieć różne przyczyny. W przypadku spożycia zbyt dużej ilości jedzenia jelita mają problem ze strawieniem całego pokarmu. Często pojawiają się objawy towarzyszące: wzdęcia, bóle brzucha (również żołądka), wymioty i osłabienie. Ryzyko wystąpienia ich rośnie razem z obniżeniem jakości pokarmów: jeśli są bogate w cukier i tłuszcz, a nieprzyjemności ze strony układu pokarmowego częściej występują.

Biegunka „z przejedzenia” jest jeszcze bardziej prawdopodobna u osób z nietolerancjami pokarmowymi, gdy zapomną o unikaniu pewnych grup pokarmów, a także u tych, którzy cierpią na zespół jelita drażliwego.

Jaka dieta przy biegunce sprawdzi się najlepiej?

Co pić przy biegunce?

Podstawę diety przy biegunce jakiegokolwiek podłoża stanowi nawodnienie. Nadmiernie częste wypróżnianie luźnymi stolcami powoduje szybką i agresywną utratę wody z organizmu, co jest szczególnie niebezpieczne dla kobiet w ciąży, dzieci i osób starszych. Z reguły zanim pacjent zorientuje się, że odczuwa objawy odwodnienia, jest już bardzo późno i można wylądować w szpitalu pod kroplówką.

Nawodnienie przy biegunce elektrolitami dopasowanymi do wieku pacjenta. Przywracają one równowagę mineralną organizmu i uzupełniają sód, chlor, wodorowęglany, potas i glukozę. Można pozwolić sobie na słabą, gorzką herbatę czarną lub napar z mięty. Na czas biegunki najlepiej zrezygnować, przynajmniej częściowo z kawy, mocnej herbaty, napojów gazowanych, soków owocowych (z wyłączeniem soku z borówki, aronii i jagód – w umiarkowanych ilościach), smoothies z surowych warzyw i ziół oraz alkoholu.

Co jeść przy biegunce?

Dobrym sposobem na uzupełnienie płynów przy biegunce są zupy warzywne. Lekkostrawne, odżywią organizm w łagodny sposób. Powinniśmy unikać produktów bogatych w błonnik, np. niektórych kasz, płatków owsianych, pełnoziarnistych makaronów i ryżu. Zrezygnujmy również z ostrych przypraw, ponieważ wzmagają one ruchy jelitowe. Surowe owoce i warzywa będą musiały niestety poczekać na czas po wyleczeniu biegunki, a w jej trakcie postawmy na pieczone, gotowane i duszone.

U dzieci i osób starszych dobrze w biegunce sprawdzą się produkty, które są proste w przygotowaniu i przeżuwaniu. Białe pieczywo, kleik ryżowy i biszkopty są łagodne dla żołądka i jelit. Musy i zupy z gotowanych warzyw i owoców z dodatkiem białego makaronu oraz banany pomogą uspokoić układ trawienny i dostarczyć organizmowi podstawowych składników odżywczych. Należy w miarę możliwości unikać przetworzonych wędlin, dużej ilości tłuszczu, szczególnie nasyconego i fast foodów. Z czasem, gdy stolce zaczynają wracać do normy, można zacząć powoli wprowadzać kolejne grupy produktów i stopniowo eliminować cukry proste.

W przypadku biegunki o charakterze bakteryjnym dieta nie będzie zbyt odbiegała od powyższych wskazówek, chyba że substancja lecznicza nie może być stosowana z pewnym produktem żywnościowym. W tej sytuacji należy zapoznać się z treścią ulotki lub skonsultować z lekarzem.

Biegunka – leczenie

Leczenie biegunki wirusowej polega przede wszystkim na zastosowaniu delikatnej, lekkostrawnej diety (o ile pacjent w ogóle może cokolwiek przełknąć) oraz na uzupełnianiu płynów. Biegunka jest jedną z podstawowych przyczyn odwodnienia, dlatego należy je sukcesywnie uzupełniać u osób w każdym wieku. Najbardziej na odwodnienie narażone są niemowlęta i starsze dzieci, więc jeśli są oporne na podawanie płynów i pokarmów, należy koniecznie skonsultować się z lekarzem. Może być również potrzebne podanie elektrolitów dopasowanych do wieku.

Biegunek bakteryjnych nie powinno się leczyć środkami przeciwbiegunkowymi (chyba, że same w sobie działają przeciwbakteryjnie). Zatrzymują one bowiem proces zdrowienia, a organizm nie jest w stanie się oczyścić z bakterii, które je wywołały. Choć jest to uciążliwe, powinno się pozwolić na usunięcie zakażenia i ustąpienia biegunki z odpowiednich farmaceutyków (np. preparatów probiotycznych) i nawadniania. W przypadku poważnego zakażenia lekarz może zalecić antybiotykoterapię, która wybije bakterię z organizmu. Należy również baczniej zwracać uwagę na jakość spożywanego jedzenia i wody, aby w przyszłości wyeliminować ryzyko nawrotu.

Leczenie biegunki na tle nerwowym polega na zastosowaniu środków na zatrzymanie luźnych, częstych stolców. Przewlekła biegunka stresowa jest wskazaniem do leczenia przyczyny, czyli samego stresu. W zależności od indywidualnych predyspozycji i potrzeb, można stosować metody niefarmakologiczne (jak ćwiczenia na odreagowanie stresu i medytacja), psychoterapię lub farmakoterapię.

Biegunki z przejedzenia nie leczy się jako takiej. Nie zawsze zalecane jest stosowanie środków na jej zatrzymanie, bo organizm chce i potrzebuje pozbyć się nadmiaru pokarmu czy czynnika alergizującego (m.in. laktozy). Należy jednak od razu przestawić się na dietę lekkostrawną i uzupełniać płyny. Jeśli biegunka z przejedzenia zdarza się często, należy zastanowić się nad zmianą nawyków żywieniowych. W przypadku nietolerancji laktozy, która często kończy się biegunką, pomóc może dostępny w aptekach enzym laktazy, który wspomaga jej trawienie, a brakuje go w organizmie.

W przypadku rozwolnienia, któremu nie towarzyszą żadne inne objawy i która występuje na skutek złej reakcji jelit na spożyty pokarm lub stres, sprawdzić się mogą leki na biegunkę bez recepty. Są one przeznaczone do stosowania doraźnego i pomagają uregulować częstotliwość oraz konsystencję stolca. Niektóre z nich można stosować już u starszych dzieci, aby uspokoić ich układ trawienny i wesprzeć w powrocie do zdrowia.