Schemat szczepień dziecięcych – jakie immunizacje zawiera i jakie możliwości mają rodzice?

Lekarze podkreślają, że szczepienia ochronne są jednym z największych osiągnięć nauki. Pozwalają uniknąć zakaźnych chorób, swego czasu były kluczowym elementem zapobiegania czy powstrzymywania epidemii. Jaki jest schemat szczepień ochronnych dostępny dla dzieci w Polsce i które z nich są obowiązkowe? Dlaczego warto szczepić preparatami zalecanymi?

Obowiązkowe szczepienia dla dzieci

Większość szczepionek dostępnych dla dzieci w Polsce ma status obowiązkowych. Oznacza to, że o ile nie istnieją medyczne przeciwwskazania do ich przyjęcia stwierdzone przez pediatrę lub neonatologa, dziecko musi je przyjąć. W innym przypadku rodzice będą musieli uiścić karę pieniężną nałożoną przez Sanepid.

Szczepienia obowiązkowe dla dzieci zaczynają się już w pierwszej dobie po urodzeniu. Odbywają się w szpitalu podczas badań noworodka przeprowadzanych przez neonatologa i położną. Następne szczepienia zazwyczaj odbywają się w ośrodku zdrowia – przychodni państwowej lub prywatnej. W podstawowym schemacie szczepień obowiązkowych, są one całkowicie bezpłatne. Wszystkie szczepienia, płatne i obowiązkowe, odnotowuje się w książeczce zdrowia oraz w dokumentach medycznych dziecka w przychodni, do której ono należy. Jest to dokument państwowy.

Pierwsza wizyta szczepienna w przychodni

Rodzice często odczuwają pewien lęk przed pierwszą wizytą szczepienną, szczególnie, jeśli jest to ich pierwsze dziecko. Tymczasem jest to doskonały moment na zadanie lekarzowi i pielęgniarce wszelkich nurtujących nas pytań. Lekarz poinformuje nas o tym, czego można się u dziecka spodziewać po szczepieniu, czy należy podawać leki przeciwgorączkowe i jak postępować, jeśli zauważymy odczyn poszczepienny. Pielęgniarka udzieli nam informacji dotyczących pielęgnacji miejsca wkłucia.

Podczas pierwszej wizyty szczepiennej lekarz dokładnie obejrzy i zbada dziecko: ciemiączko, narządy płciowe, jamę brzuszną, stawy. Zostaną również pobrane obwody, a maluch będzie zważony i zmierzony na długość. Lekarz poradzi, jakie preparaty witaminowe należy podawać w ramach suplementacji. Wizyty szczepienne, które z początku odbywają się często, są doskonałym momentem, by przekonać się o prawidłowym rozwoju swojego dziecka.

Szczepionki skojarzone a tradycyjne – które są lepsze?

Wśród rodziców oraz lekarzy znajdą się zwolennicy zarówno pierwszych, jak i drugich. Szczepionki dopuszczone do obrotu, niezależnie od tego, czy są skojarzone czy tradycyjne, są bezpieczne i spełniają to samo zadanie. Różni je liczba wkłuć i, niestety, cena. W przypadku preparatów skojarzonych, jeżeli dziecko nie ma wskazań od specjalisty czy pediatry, rodzice muszą za nie zapłacić.

Wskazania do bezpłatnego podania szczepionek skojarzonych może wydać lekarz specjalista, do którego wybieramy się zgodnie z zaleceniami ze szpitala lub z polecenia pediatry czy lekarza rodzinnego. Na podstawie wypisu i zaleceń w książeczce zdrowia może tę decyzję podjąć również lekarz podczas wizyty szczepiennej.

Szczepienia skojarzone znacząco ograniczają liczbę wkłuć podczas wizyty. Jest to z pewnością zaleta ich stosowania. Jednak wielu rodziców boi się, że jeśli zbyt wiele różnych patogenów zamkniętych jest w jednej ampułce, zwiększa to ryzyko wystąpienia odczynów poszczepiennych. Nie jest to do końca prawda. W szczepionkach skojarzonych zastosowana jest technologia, która pozwala „spakować” więcej szczepionek w jednym preparacie, nie zwiększając przy tym jego objętości. Nie jest więc prawdą, że w czasie wkłucia szczepionką skojarzoną wprowadza się do mięśnia dużo więcej samego produktu medycznego.

Mówi się również, że przy użyciu szczepionek skojarzonych zwiększa się ryzyko wystąpienia niepożądanych odczynów poszczepiennych. Tymczasem ryzyko jest niezależne od liczby wkłuć i zależy od wielu innych czynników, a NOP, jeśli ma wystąpić, wystąpi u dziecka niezależnie od tego, czy zostaną użyte 4 osobne wkłucia, czy 2.

Nie ma nic złego w stosowaniu szczepień skojarzonych czy tradycyjnych, ponieważ obie opcje chronią dziecko i jego otoczenie przed groźnymi chorobami.

Schemat szczepienia tradycyjnego

Wiek	Szczepienia obowiązkowe					Szczepienia zalecane
0 mies.	Grużlica		WZW B
2 mies.	3w1 DTPw	Hib	WZW B	Pneumokoki	Rotawirusy	Meningokoki
4 mies,	3w1 DTPw	Hib	Polio	Pneumokoki	Rotawirusy	Meningokoki
5-6 mies.	3w1 DTPw	Hib	Polio		Rotawirusy	Meningokoki
7 mies.			WZW B			Meningokoki
13-15 mies.	MMR – odra, świnka, różyczka			Pneumokoki		Meningokoki	Ospa wietrzna
16-18 mies.	3w1 DTPw	Hib	Polio				Ospa wietrzna
24 mies.						Meningokoki	WZW A
2-3 lata							WZW A

Podczas pobytu w szpitalu odbywają się dwa wkłucia – przeciw gruźlicy oraz wirusowemu zapaleniu wątroby typu B.

W drugim miesiącu życia dziecka szczepień obowiązkowych jest aż 4. DTPw to szczepienie przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi. Jest to szczepionka całokomórkowa, to jest zawierająca toksoid błoniczy, tężcowy oraz zabity antygen krztuśca. Osobno otrzymuje się szczepionkę przeciw Polio i pałeczce hemofilnej B, a także drugą dawkę WZW B i przeciw pneumokokom. Rotawirusy zaś są szczepionką doustną i są objęte Programem Szczepień Ochronnych (a więc bezpłatne) od 1 stycznia 2021 roku.

Szczepienie rotawirusami należy rozpocząć tak szybko, jak jest to zalecane, ponieważ cały schemat powinien zostać zakończony przed ukończeniem przez dziecko 6 miesiąca życia. Podawane są dwie szczepionki: Rotarix oraz Rotateq. Ta pierwsza podawana jest w dwóch dawkach, natomiast druga – w trzech. Każda z nich charakteryzuje się nieco innym schematem, jednak obie są równie skuteczne. To, jaka szczepionka zostanie podana, zależy często od dostępności w przychodni. Bardzo istotne jest, że szczepionki przeciw temu wirusowi są żywe, a więc w mniejszym, ale jednak stopniu wywołają objawy zakażenia wirusowego. Organizm nauczy się walczyć z rotawirusem i wytworzy przeciwciała, jednak przez jakiś czas rodzina mierzyć się będzie z objawami: luźnymi, strzelistymi stolcami o zielonym kolorze. Mogą tez wystąpić bóle brzuszka i gorączka. Trzeba przy tym pamiętać o nawadnianiu malucha oraz o wyjątkowym stosowaniu środków higienicznych. Rotawirus jest wysoce zakaźny, łatwo więc dojść może do zakażenia rodzica czy starszego rodzeństwa.

Na pneumokoki dostępna jest bezpłatna szczepionka Synflorix skoniugowana przeciw 10 serotypom bakterii lub płatna Prevenar 13 (przeciw 13 serotypom) i stosunkowo nowa Penumovax 23 – polisacharydowa przeciw 23 serotypom. Za prevenar 13 i Pneumovax 23 rodzice muszą zapłacić.

W szczepieniach zalecanych w oczy rzucać się może liczba szczepień przeciw meningokokom. Wynika to z tego, że dostępne są szczepionki na różne serotypy. Najczęściej szczepi się dwiema: Bexsero (przeciw Meningokokom B) oraz Nimenrix (przeciw meningokokom A, C, W135 oraz Y). Lekarze podkreślają, że szczepienie przeciw Men jest bardzo istotne, ponieważ zakażenie wywołuje sepsę i zatrucie krwi w ekspresowym tempie i niezwykle często kończy się amputacjami, a nierzadko również śmiercią. Sepsa w przypadku małych dzieci jest szczególnie niebezpieczna, dlatego schemat szczepienia przeciw meningokokom rozpoczyna się już od 2 miesiąca życia. Lekarz podczas wizyty szczepiennej może doradzić, od których serotypów warto zacząć i określić cały schemat.

Od 13. miesiąca życia można rozpocząć szczepienie przeciw ospie wietrznej. Jeśli dziecko uczęszcza do żłobka czy klubu dziecięcego (prywatnego czy państwowego), może tę szczepionkę otrzymać bezpłatnie. Aby tak się stało należy jedynie przedłożyć w przychodni zaświadczenie ze żłobka o uczęszczaniu dziecka do placówki. Od 2 roku życia można zacząć dziecko szczepić przeciw wirusowemu zapaleniu wątroby typu A, czyli tak zwanej chorobie brudnych rąk.

Od 13. miesiąca podaje się również chyba najbardziej kontrowersyjną szczepionkę na świecie – MMR przeciw odrze, różyczce i śwince. Okryta złą sławą przez sfałszowane badania, jakoby miała wywoływać autyzm, stała się tematem gorących dyskusji między rodzicami a lekarzami i badaczami. Z jednej strony opiekunowie chcą mieć pewność, że ich dziecko jest bezpieczne, a z drugiej pracownicy służby zdrowia walczyć muszą z niegasnącą falą dezinformacji.

W następnych latach szczepienia są już znacznie rzadsze i odbywają się co kilka lat. W 6. roku życia dziecku podaje się dawkę przypominająco przeciw błonicy, tężcowi, krztuścowi, polio oraz MMR.

Schemat szczepień 5w1

Wiek	Szczepienia obowiązkowe				Szczepienia zalecane
0 mies.	Gruźlica	WZW B
2 mies.	5w1 DTPa + IPV + Hib	WZW B	Pneumokoki	Rotawirusy	Meningokoki
4 mies.	5w1 DTPa + IPV + Hib		Pneumokoki	Rotawirusy	Meningokoki
5-6 mies,	5w1 DTPa + IPV + Hib				Meningokoki
7 mies.		WZW B			Meningokoki
13-15 mies.	MMR – odra, świnka, różyczka		Pneumokoki		Meningokoki	Ospa wietrzna
16-18 mies.	5w1 DTPa + IPV + Hib					Ospa wietrzna
24 mies.					Meningokoki	WZW A
2-3 lata						WZW A

W tak zwanym „schemacie na 5tkę” widzimy szczepienia zalecane w tym samym okresie i częstotliwości, ale pojawia się różnica w szczepieniach obowiązkowych. O ile pneumokoki i rotawirusy pozostają bez zmian, połączone zostały szczepienia 3w1 (czyli błonica, tężec, krztusiec) ze szczepionką przeciwko Polio i pałeczce hemofilnej B. Osobno podaje się szczepienie przeciw WZW B.

Liczbę wkłuć obowiązkowych ograniczono tym samym do 3

schemat szczepień 6w1

Wiek	Szczepienia obowiązkowe			Szczepienia zalecane
0 mies.	Gruźlica	WZW B
2 mies.	6w1 DTPa + IPV + Hib + WZW B	Pneumokoki	Rotawirusy	Meningokoki
4 mies.	6w1 DTPa + IPV + Hib + WZW B	Pneumokoki	Rotawirusy	Meningokoki
5-6 mies.	6w1 DTPa + IPV + Hib + WZW B			Meningokoki
7 mies				Meningokoki
13-15 mies.	MMR – odra, świnka, różyczka	Pneumokoki		Meningokoki	Ospa wietrzna
16-18 mies.	6w1 DTPa + IPV + Hib + WZW B				Ospa wietrzna
24 mies.				Meningokoki	WZW A
2-3 lata					WZW A

W „schemacie na 6tkę” znajdziemy jeszcze mniejszą liczbę wkłuć, ponieważ szczepionkę DTP połączono zarówno z Polio i Hib, ale i z WZW B, dlatego w pierwszych miesiącach wkłuć na pierwszych wizytach jest tylko 2. Reszta szczepień obowiązkowych (pneumokoki i rotawirusy) oraz zalecane pozostają bez zmian.

Schemat szczepień dzieci – pytania i odpowiedzi

Szczepienia i wybór schematu jest bardzo poważną decyzją, którą muszą podjąć opiekunowie dziecka. Mogą się z tym wiązać jednak wątpliwości i pytania, które jak najbardziej warto zadawać lekarzom. Oto kilka z najczęstszych.

Czy muszę podawać dwa, trzy, cztery wkłucia obowiązkowe na jednej wizycie?

Nie, nie jest to konieczne. Lekarz może zaproponować rozłożenie wkłuć na kilka wizyt w określonym czasie. Powodem może być reakcja stresowa dziecka na badanie, czy chęć sprawdzenia, jak dziecko reaguje na poszczególne szczepienia.

Dlaczego szczepić na meningokoki, jeśli statystyki wskazują rzadkie zachorowania?

Do zakażenia pneumokokami i meningokokami może i dochodzi stosunkowo rzadko, ale postęp choroby jest niezwykle szybki. Leczenie zawsze odbywa się w szpitalu, a bakteria często jest oporna na podawany antybiotyk. Zanim lekarz rodzinny czy rodzic zorientują się, że maluch choruje na coś innego niż „zwykła” infekcja, stan jest już bardzo zaawansowany. Dlatego pediatrzy podkreślają, że przed tymi zakażeniami warto się chronić, szczególnie jeśli w domu jest starsze dziecko, które może tego typu bakcyla przyprowadzić ze szkoły czy zajęć dodatkowych.

Dlaczego należy szczepić preparatem Priorix przeciw MMR?

Szczepionka ta niesłusznie jest posądzana o wywoływanie autyzmu u dzieci. Badania, które miały tego dowodzić, zostały uznane za sfałszowane, opierały się zaledwie na 12 przypadkach dzieci i nie były przeprowadzone zgodnie ze standardami naukowymi. Lekarz, który je przeprowadzał, został w procesie sądowym pozbawiony prawa wykonywania zawodu i stał się guru ruchu antyszczepionkowego. Nie ma dowodów na to, ze szczepionka ta, czy inna, wywołuje u dzieci autyzm, ponieważ nie są znane przyczyny występowania autyzmu. Zbieg czasu, w którym szczepionkę się podaje pierwszy raz, a kiedy spektrum się ujawnia, nie stanowi dowodu na to, że szczepienie autyzm będzie wywoływało.

Szczepionki wywołują skutki uboczne

Niepożądane odczyny poszczepienne się zdarzają i są odnotowywane w Sanepidzie przez pracowników służby zdrowia. Nie są one jednak dowodem na nieskuteczność szczepionek ani powodem, dla którego inne dzieci nie powinny ich przyjmować. Stanowią one niewielki odsetek przypadków złej reakcji na produkt w porównaniu z dziećmi, które preparat dobrze przyjęły.

Każdy produkt leczniczy, nawet naturalny, może wywoływać działania niepożądane czy skutki uboczne. Informuje o nich producent w ulotce, a w przypadku szczepień – rodzic otrzymuje o nich informację od lekarza oraz ulotkę do ręki.

Szczepionki nie są naturalne, bo zawierają konserwanty.

Wszystkie produkty lecznicze, szczególnie te na bazie wody, muszą zawierać jakieś konserwanty, aby mogły spędzić na półce aptecznej określoną ilość czasu. Nie ma w tym nic dziwnego, a wczytywać się można w ulotki wszystkich leków, które posiadamy w swojej apteczce. Dzięki konserwantom, produkt nie ulega skażeniu przez pleśnie, grzyby, bakterie i wirusy, a więc jest produktem całkowicie bezpiecznym.

Dlaczego dzieci chorują pomimo zaszczepienia? Po co szczepić?

Podstawowym zadaniem szczepionek jest nauczenie organizmu rozpoznawania obcego patogenu i umożliwienie mu wytworzenie przeciwciał. Dzięki temu, gdyby do zakażenia doszło, organizm jest na nie przygotowany. Przygotowany, to znaczy zwalcza je w tak zwanym zarodku albo po prostu lżej je przechodzi. Zmniejsza się też transmisja danego wirusa czy bakterii.

Po co szczepić, skoro pewnych chorób już nie ma?

Pewnych chorób już nie ma, ponieważ przez wiele lat dzieci były szczepione. Z tego powodu właśnie wirusy i bakterie wywołujące zakażenia nie miały możliwości rozprzestrzeniania się i mutowania. To, że ich nie ma, jest wynikiem sprawnego przeprowadzenia programów szczepień w poszczególnych krajach. Gdy wyszczepialność spada, choroby wracają, czego dowodem może być okresowo rosnąca liczba dzieci chorych na odrę w Wielkiej Brytanii. Według UK Health Security Agency, w 2018 roku odnotowano aż 991 przypadków odry w porównaniu do 284 przypadków rok wcześniej, przy czym zwiększoną zachorowalność odnotowywano w tych regionach Anglii i Walii, gdzie wyszczepialność była suboptymalna. Rodzice nie zgłaszają się po drugą dawkę, a to właśnie dwie dawki mogą zagwarantować odporność stadną.

Dlaczego szczepić, skoro można przechorować?

Szczepienie zawiera znikomą ilość wirusa czy bakterii – tak można to oględnie wytłumaczyć. Nowoczesna biotechnologia pozwala na wykorzystanie minimalnego zagrożenia dla uzyskania najlepszych efektów. Dlatego dzieci nie chorują albo chorują łagodnie na choroby, z powodu których ich rodzice niejednokrotnie musieli przecierpieć kilka tygodni czy miesięcy. Możliwe, że nie zawsze zdąży się zaszczepić dziecko z powodu medycznych uwarunkowań, jednak są to przypadki rozpatrywane indywidualnie.

Są również dzieci, które z powodu swojego stanu zdrowia nie mogą przyjmować niektórych szczepionek pomimo tego, że rodzice bardzo tego chcą. Te dzieci również zasługują na swoje wymarzone dzieciństwo, z zabawami i nauką w żłobku czy przedszkolu włącznie. Takie jednostki można i należy chronić wyłącznie przed odporność stadną, którą można osiągnąć przez wysoką wyszczepialność.

Technologia medyczna idzie coraz bardziej do przodu. Przykładem może być szczepionka przeciw wysokoonkogennemu wirusowi brodawczaka ludzkiego, wywołującego raka szyjki macicy. Wiele samorządów już zapewnia refundację wszystkich trzech dawek, a może to znacząco zmniejszyć ryzyko późniejszego zachorowania na tę szczególnie agresywną chorobę. Na przykład szczepionka ta została wprowadzona do programu bezpłatnych szczepień w Australii w 2007 roku i kraj ten cieszy się niższym odsetkiem zachorowań na raka szyjki macicy, raka narządów płciowych czy gardła wywoływanych przez tego wirusa. Co ważne, nie tylko dziewczynki (w wieku najlepiej 12-13 lat) mogą zostać zaszczepione. Mężczyźni są nosicielami wirusa gdy dorastają i rozpoczynają życie seksualne, więc zaszczepienie chłopców w młodym wieku może wspomóc ochronę ich partnerek w przyszłości (źródło).

Jakie szczepionki wybrać – skojarzone czy pojedyncze?

To zależy od wielu czynników: stanu zdrowia dziecka, czasu, w którym można wykonać szczepienia i, oczywiście, budżetu rodziców. Jeśli lekarz specjalista czy pediatra zaleca szczepienia skojarzone po wykonaniu badania (np. napięcia mięśniowego czy problemów z adaptacją oddechową po urodzeniu), warto z tego zalecenia skorzystać, ponieważ pozwoli to nieco zaoszczędzić w budżecie. Dzieci urodzone przed czasem (wcześniaki) lub z niska masą urodzeniową otrzymują zalecenie szczepień skojarzonych.

Szczepienia zalecane dla dzieci – dlaczego się na nie decydować?

Zalecenia dotyczące dodatkowych szczepień wynikają między innymi z ryzyka zachorowania w danym regionie. Przykładowo: ospa wietrzna jest bardzo często występującą chorobą wśród dzieci, szczególnie gdy zaczynają uczęszczać do placówek edukacyjnych. Wielu rodziców woli, aby dziecko ospę przechorowało, ale szczepienia powodują dużo mniej skutków ubocznych i powikłań.

Szczepienie przeciw WZW A wynika między innymi z faktu, że dzieci stają się coraz bardziej ciekawe i świadome otaczającego je świata. Wtedy też uczy się je prawidłowych nawyków higienicznych. Szczepienia pozwala uniknąć przykrych skutków choroby brudnych rąk. Wirus HAV jest odporny na środki dezynfekujące i temperaturę, więc nie da się go w prosty sposób wyeliminować z powierzchni, z którymi dzieci często mają styczność.

Istnieją również szczepionki, które można zastosować u dzieci, nawet jeśli nie są podane w schemacie sanepidowskim. Przykładem może być szczepienie przeciw kleszczowemu zapaleniu mózgu. Przydatne u dzieci ze względu na to, że lubią się one bawić w ogrodach, parkach i lasach, a nie zawsze mamy kontrolę nad tym, które obszary są pryskane przeciw kleszczom.