Co to jest agorafobia i z czym się wiąże?
Agorafobia – co to jest?
Złożone zaburzenie lękowe wiążące się z intensywnym lękiem przed znalezieniem się w interakcji lub sytuacji pozornie bez drogi ucieczki. Wbrew pozorom, nie jest to jedynie lęk przed otwartą przestrzenią, a bardziej chodzi o utratę kontroli w sytuacjach, które dla innych wydają się neutralne. Może więc wiązać się z przestrzeniami zamkniętymi, obecnością tłumu dookoła czy przebywaniu poza domem bez osoby bliskiej.
Do sytuacji często wzbudzających lęk u osób cierpiących na to zaburzenie należy transport publiczny, przebywanie w korku lub w tłumie, stanie w ciasnej kolejce, szczególnie jeśli jest ona jednokierunkowa i nie ma możliwości zawrócenia (np. podczas zwiedzania), znajdowanie się w dużych, otwartych przestrzeniach, podróże samolotem.
Lęki związane z atakami paniki w agorafobii związane są z obawą przed utratą przytomności, a więc i kontroli nad tym, co dzieje się z organizmem, przed ośmieszeniem się przed innymi, oraz przed możliwością, że nikt nie udzieli tej osobie pierwszej pomocy w nagłej sytuacji zagrożenia zdrowia lub życia.
W efekcie osoby z agorafobią unikają sytuacji, które taki lęk mogą wywołać, co z czasem prowadzić może do izolacji społecznej, trudności w nawiązywaniu znajomości lub wykonywaniu obowiązków szkolnych bądź zawodowych, a także do uzależnienia swojego postępowania od obecności innych osób (chociażby dlatego, że potrzebują osoby bliskiej lub przewodnika w sytuacjach wymagających opuszczenie domu).
Agorafobia – objawy
Symptomy agorafobii podzielić można na fizyczne oraz te natury psychologicznej i behawioralnej. Do objawów fizycznych należą odczucia typowo przeżywane podczas występowania ataku paniki, takie jak przyspieszenie pulsu, ciśnienia krwi oraz kołatanie serca, duszności i trudności z oddychaniem, poczucie oszołomienia i zawroty głowy. Pojawiają się też reakcje ze strony układu pokarmowego, np. nudności i bóle brzucha, organizm zaczyna mocno się pocić, a nogi i ręce – drżeć. Osoby odczuwające lęki w ataku paniki niekiedy wykazują depersonalizację – uczucie oderwania od własnego ciała oraz derealizację – gdzie świat wydaje się nierzeczywisty.
Objawy natury psychologicznej to przede wszystkim intensywny lęk, poczucie całkowitej lub częściowej utraty kontroli nad sytuacją i swoim ciałem, przewidywanie nadchodzącej katastrofy, a ostatecznie – unikanie sytuacji, które takie poczucia wywołują.
Obydwa te komponenty przekładają się na aspekt behawioralny, czyli zachowanie w krótkiej i dłuższej perspektywie. Osoba z agorafobią zaczyna unikać miejsc, które mogą tego typu reakcje wywoływać, co skutecznie utrudnia funkcjonowanie (np. wydłuża czas dotarcia do szkoły czy do pracy, uzależnia dotarcie do nich od osób postronnych) i powoduje ciągłą potrzebę przebywania w towarzystwie osób „bezpiecznych”. Niechęć opuszczania domu wpływa na pracę zawodową, np. gdy agorafobik preferuje wyłącznie pracę zdalną nad hybrydową czy stacjonarną z uwagi na zaburzenie, pomimo swoich kompetencji i możliwości rozwoju kariery. W życiu osobistym zaburzenie ograniczać może czas spędzany z najbliższymi z rodziny i kręgu przyjaciół, co z czasem doprowadzić może do izolacji społecznej. Agorafobia sama w sobie nie ustaje, najczęściej bez pomocy ze strony specjalistów zdrowia psychicznego napędza kolejne.
Agorafobia a fobia społeczna
Chociaż te dwa terminy często są ze sobą utożsamiane, nie oznaczają tego samego. Fobia społeczna to faktyczny lęk społeczny, który objawia się strachem przed byciem ocenianym, ośmieszeniem czy kompromitacją ze strony innych. Ujawnia się szczególnie często w czasie różnego rodzaju wydarzeń, podczas bycia obserwowanym czy podczas rozmów np. z nieznajomymi. Z powodu fobii społecznej osoby na nią cierpiące zaczynają unikać pewnego rodzaju sytuacji i przeżywać ataki paniki, ale ma to swoją przyczynę w relacjach.
Agorafobia – leczenie
Diagnostykę agorafobii przeprowadza lekarz psychiatra lub psycholog o specjalizacji klinicznej. W wywiadzie jest miejsce na informacje o sytuacjach wywołujących lęki, reakcje ciała, czas trwania objawów, a także opisanie powodów unikania oraz ich wpływu na każdy aspekt życia codziennego. Lęki muszą być nieproporcjonalne do sytuacji, a także utrzymywać się przez minimum 6 miesięcy i znacząco utrudniać codzienne funkcjonowanie. O dokładnych kryteriach, które muszą być spełnione, by zdiagnozować agorafobię informuje pacjenta specjalista.
Wywiad musi być bardzo dokładnie przeprowadzony, by różnicował diagnozę z innymi zaburzeniami o charakterze lękowym, np. lękiem uogólnionym, fobiami specyficznymi, czy atakami paniki o innym podłożu.
Podstawową metodą leczenia agorafobii jest terapia poznawczo-behawioralna, w której pracuje się z pacjentem nad zniekształceniami poznawczymi. Takie zniekształcenia mogą przybrać formę przeświadczeń, np. „jeśli znajdę się w tłumie, stracę przytomność/stracę świadomość/umrę”. Po określonym czasie terapii gabinetowej niektórym pacjentom, gdy są na to gotowi, zaleca się ekspozycję, czyli stopniowe i kontrolowane eksponowanie się na sytuacje dotąd wywołujące lęk. Może to dotyczyć np. spaceru wokół domu, zakupy w osiedlowym sklepie w godzinach najmniejszego ruchu i stopniowe zwiększanie tej ekspozycji. Celem tego etapu jest ukazanie pacjentowi, że zniekształcenia poznawcze nie są prawdziwe, a organizm z czasem przyzwyczaja się do nowej rzeczywistości i przestaje reagować somatycznie. Pacjentowi zaleca się również treningi uważności, relaksacji oraz oddechowe.
W trudniejszych przypadkach lekarz psychiatra może zalecić farmakoterapię, również wtedy gdy agorafobia współwystępuje z innymi zaburzeniami, np. depresją. Mogą one być skojarzone z psychoterapią lub stosowane samodzielnie, przez ograniczony lub dłuższy czas. Do pozostałych form wsparcia pacjenta należy psychoedukacja, terapia grupowa, psychoedukacja i wsparcie rodziny pacjenta.
Agorafobia w depresji
Oba te zaburzenia mogą współwystępować ze sobą i wzajemnie na siebie oddziaływać – wtedy zarówno w diagnostyce jak i w leczeniu lekarz oraz psychoterapeuta je uwzględniają. Obydwa występujące razem prowadzą do znacznego pogorszenia stanu psychicznego. Przyczyniają się do pogłębienia izolacji społecznej i ograniczania aktywności zawodowej poprzez unikanie interakcji i sytuacji potencjalnie zagrażających, a następnie – poczucia samotności. Emocje, które temu towarzyszą to m.in. wstyd, frustracja i bezradność, a wiązać się z tym może niska samoocena i pogłębiające się uczucie smutku.
Osoba chora może w toku agorafobii i depresji tracić zainteresowania i umiejętność czerpania przyjemności z wykonywanych czynności (stan nazywany anhedonią), długotrwałe przygnębienie, problemy ze snem, apetytem i koncentracją. Jako że lęk prowadzi do unikania poszczególnych typów sytuacji, chory się izoluje, przez co pojawiają się objawy depresyjne i pogłębienie lęku, a zatem błędne koło się zamyka.
Lekarz, który dokonuje diagnozy obu zaburzeń decyduje, jaka ścieżka leczenia będzie optymalna dla pacjenta, biorąc pod uwagę jego sytuację zawodową, osobistą oraz stopnień nasilenia objawów. Ważna jest również kolejność stosowania poszczególnych elementów leczenia – niekiedy w pierwszej kolejności niezbędne jest zastosowanie farmakoterapii (w tym leki przeciwdepresyjne) w celu zmniejszenia objawów paniki czy depresyjnych, aby w ogóle podejść do terapii poznawczo-behawioralnej. Niezależnie od przyczyn i kolejności występowania objawów, zdobycie się na uzyskanie pomocy jest pierwszym i najważniejszym krokiem, by umożliwić sobie oraz swoim najbliższym prawidłowe funkcjonowanie.
Tworzymy zespół ekspertów i pasjonatów tematyki zdrowotnej, dietetycznej i kosmetologicznej. W pisaniu opieramy się na aktualnej wiedzy medycznej, zaleceniach i badaniach naukowych. Przede wszystkim, nie ustajemy w edukowaniu się, aby dostarczyć naszym Czytelnikom jak najszersze i najaktualniejsze informacje z zakresu zdrowia i urody.
