Leczenie farmakologiczne depresji za pomocą esketaminy. Kto może się zakwalifikować?

Medycyna zna kilka sposobów leczenia depresji, w tym farmakologicznych i bazujących na psychoterapii. Od trzech lat chorzy z lekooporną formą depresji mają również do dyspozycji nową metodę – leczenie esketaminą. Czym jest ta substancja i dlaczego nadzieję na ratunek widzą w niej nie tylko chorzy, ale i lekarze oraz psycholodzy?

Depresja w Polsce – skala problemu

Skala zachorowań na depresję zaczyna przybierać formę pandemii. Cierpią na nią ludzie w każdej szerokości geograficznej a jej przyczynowość jest niezwykle złożona. Z pewnością trwająca nadal trudna sytuacja epidemiczna związana z COVID-19, niepewność wynikająca z sytuacji za wschodnią granicą, a co za tym idzie kryzys energetyczny i ekonomiczny nie poprawiają rokowań u osób ze skłonnościami do odczuć na tle depresyjnym.

Notuje się, że 1,5 miliona osób żyjących w Polsce oficjalnie choruje na depresję. Oficjalnie, to jest mają ją stwierdzoną na podstawie badania lekarskiego. Według sondażu przeprowadzonego na przestrzeni roku 2022, przynajmniej 61% Polaków stwierdza u siebie chociaż jeden czynnik uważany za objaw depresji. Są to dane przerażające, a jednocześnie dające znacznie szerszy obraz problemu, jakim są zaburzenia na tle psychicznym – depresji. Problemu, którego nie można dłużej ignorować.

Sposoby leczenia depresji

Depresję można leczyć farmakologiczne lub za pomocą psychoterapii. Receptę na leki wystawić może lekarz psychiatra po analizie i postawieniu diagnozy, nie zrobi tego jednak psychoterapeuta ani psycholog. Zaleca się, aby podczas trwania terapii zgłaszać się na wizyty kontrolne przez pierwsze miesiące, aby specjalista ocenił jak jego pacjent reaguje na zaproponowane środki. Jeśli terapia farmakologiczna jest dobrze dobrana, dalsze recepty może wystawiać również lekarz rodzinny przy zachowaniu właściwego czasu, w którym pacjent powinien zgłosić się do psychiatry na kontrolę (np. po pół roku, po trzech miesiącach, etc.).

Przeczytaj tu, czym różnią się specjaliści w zakresie psychiatrii, psychoterapii i psychologii oraz czy psycholog może wypisać leki przeciwdepresyjne.

Ile trwa leczenie depresji?

Nie ma dobrej odpowiedzi na to pytanie. Po prostu leczenie depresji trwa tyle, ile wymaga tego stan indywidualny pacjenta. U niektórych poprawę widać po kilku miesiącach, u innych – po latach stosowania terapii, a inni niestety pozostaną na lekach przez całe życie. W tym sensie jest to taka sama choroba jak każda inna, tylko że dotyka głównie sfery psychicznej, która następnie rzutuje na zdrowie somatyczne pacjenta.

Depresja lekooporna

O depresji lekoopornej mówimy, jeśli dwa kolejno stosowane po sobie leki nie dają satysfakcjonujących rezultatów u chorego, tj. nie prowadzą do polepszenia jego objawów czy remisji choroby. Można ją zdiagnozować, jeśli obydwa leki należały do dwóch różnych grup, stosowano je przez odpowiednio długi czas oraz w dawce przewidzianej dla danego pacjenta.

Brak poprawy stanu zdrowia chorego po zastosowania jednego rodzaju leku nie stanowi jeszcze o lekooporności tej jednostki chorobowej. Niestety pomimo najszczerszych chęci lekarz nie jest w stanie na początku stwierdzić, który lek powinien zostać przepisany, a dobór odpowiednego środka niekiedy przybiera formę prób i błędów. Dlatego jeśli pacjent nie stanowi zagrożenia dla siebie lub innych, a nie zareagował odpowiednio na pierwszy lek, powinna zostać mu zaproponowana alternatywa.

Leczenie depresji bez leków. Czy jest możliwe?

Leczenie depresji może odbywać się z pomocą psychologa lub psychoterapeuty bez zastosowania form farmakologicznych. Zaleca się je u osób, które z powodów zdrowotnych nie mogą zażywać środków przeciwdepresyjnych lub są one u nich nieskuteczne. Terapia ma formę spotkań ze specjalistą osobiście lub online w określonym w planie leczenia czasie. W zależności od nurtu terapeutycznego chory może otrzymywać zadania do wykonania, prowadzić autoanalizę lub wchodzić w dialog ze swoim terapeutą.

Esketamina – czym jest?

To substancja powszechnie stosowana w anestezjologii. Podawana we wstrzyknięciach dożylnych ma działanie znieczulające. W 2019 została w prowadzona do użytku jako lek przeciwdepresyjny dla osób ze stwierdzoną depresją lekooporną. Powiększenie puli zastosowań wynika z jej działania euforyzującego, czyli poprawiającego nastrój. Dlaczego jest tak skuteczna?

Istotą tego działania jest fakt, że esketamina poprawia nie tylko objawy, ale również wpływa na przyczyny występowania depresji. Naszym nastrojem rządzą (między innymi) neuroprzekaźniki – noradrenalina i serotonina. Są one odbierane przez receptory występujące w układzie nerwowym. Ich równowaga oznacza, że funkcjonujemy na dobrym poziomie emocjonalnym każdego dnia, chociaż oczywiście każdemu mogą zdarzyć się lepsze i gorsze dni.

U osób cierpiących na depresję odbiór tych neuroprzekaźników jest zaburzony. Esketamina sprawia, że organizm jest wspomagany w regulacji odbioru serotoniny i noradrenaliny. Co istotne, esketaminę stosuje się jednocześnie ze standardowym lekiem przeciwdepresyjnym, który uzupełnia ilość serotoniny i noradrenaliny tak, aby po prostu ich nie zabrakło oraz organizm mógł prawidłowo na nie reagować.

Dlatego substancja ta jest tak skuteczna u osób, którym leki dotychczas nie pomagały. Mogły one uzupełniać poziom neuroprzekaźników za pomocą ich analogów, ale takie ich działanie było bez sensu, jeśli organizm nie potrafił właściwie ich wykorzystać.

Przeciwwskazania do stosowania esketaminy

Kolejną dobrą informacją jest fakt, że esketaminę może stosować bardzo szerokie spektrum pacjentów. Przeciwwskazań jest stosunkowo niewiele w porównaniu z wieloma innymi lekami. Należą do nich:

• padaczka
• tętniaki aorty brzusznej (esketamina wykazuje działanie podwyższające ciśnienie krwi)
• tętniaki naczyń obwodowych i wewnątrzczaszkowych
• przebyty krwotok mózgowy.

Esketamina – schemat stosowania

Lek z esketaminą dostępny jest w postaci dozowników z zawartością do rozpylania w otworach nosowych. Jeden dozownik to dwa rozpylenia – po jednym do każdego otworu nosowego. Forma ta pozwala oszczędzić układ pokarmowy osób wrażliwych na leki i jest nieinwazyjny, bo nie wymaga stosowania regularnych wstrzykiwań. Lek podaje się według ścieśle określonego schematu, kontrolowanego w specjalistycznych ośrodkach leczenia depresji lekoopornej.

• Faza 1 – faza indukcji
  – trwa cztery tygodnie
  – stosowane są dwa dozowniki w tygodniu. Razem daje nam to osiem dozowników w miesiącu.
• Faza 2 – faza podtrzymująca
  – trwa cztery tygodnie
  – stosowany jest jeden dozownik w tygodniu. Razem daje nam to cztery dozowniki w miesiącu.

Faza druga może trwać dłużej niż cztery tygodnie, w zależności od zaleceń lekarza psychiatry, który nadzoruje leczenie. Jeśli uzna on, że można przejść dalej, następuje

• Faza 3 – Faza podtrzymująca II
  – Stosowana tak długo, jak jest to konieczne
  – Stosowany jest jeden dozownik na dwa tygodnie. Daje to dwa dozowniki w miesiącu.

Stosowanie esketaminy – o czym pamiętać?

Wiele leków nie należy bezpośrednio łączyć z jedzeniem lub piciem. Nie inaczej jest z esketaminą:

• dwie godziny przed podaniem nie jemy.
• jedną godzinę przed podaniem powstrzymujemy się przed podawaniem leków donosowych. Należy o tym pamiętać przede wszystkim w sezonie infekcyjnym, podczas kataru czy innych schorzeń błony śluzowej nosa.
• pół godziny przed podaniem nie pijemy.

W dzień przyjęcia esketaminy nie wolno prowadzić samochodów ani maszyn w ruchu lądowym. Oznacza to, że to kliniki nie możemy przyjechać samochodem i nim wrócić. Zaleca się powrót taksówką, transportem miejskim lub z bliską osobą.

Esketamina – refundacja

Lek z esketaminą niestety nie jest na razie refundowany. Koszt leczenia obejmuje najczęściej nie tylko sam lek, ale i wszelkie usługi związane z jego podaniem: wizyty lekarskie, podanie przez pielęgniarkę, poradnictwo. Ile kosztuje leczenie esketaminą?

W zależności od miasta i kliniki, jedna wizyta może kosztować kilkaset złotych. Koszt jednej dawki leku to ok. 1000 zł. Całkowity koszt leczenia jest wysoki, ale lek ten zarezerwowany jest dla konkretnej grupy pacjentów. Osoba, u których inne metody leczenia depresji się sprawdzają nie będą zakwalifikowane.

Leku nie można zakupić samodzielnie nawet po przepisaniu go przez specjalistę. Zamawia go lekarz psychiatra po tym, jak zakwalifikuje pacjenta do leczenia. Ze względu na specyfikę procesu leczenia, leku z esketaminą nie przepisze lekarz rodzinny.

Esketamina – skuteczność

Leczenie depresji esketaminą okazało się przełomowe dla osób z lekooporną postacią choroby. Dotychczasowe dane są obiecujące: 70% leczonych pacjentów pozytywnie odpowiedzieli na lek. Ponad 50% osób uzyskało stabilną remisję. Dane są nadal zbierane, a w Polsce kuracja jest prowadzona w coraz większej liczbie specjalistycznych placówek. Warto zauważyć, że w ciężkich przypadkach leczenie depresji może przybierać formę terapii ratującej życie.

Nowoczesne metody leczenia depresji

Medycyna wciąż poszukuje odpowiedzi na nurtujące specjalistów pytania dotyczące zdrowia oraz ścieżek leczenia, które odbywają się z mniejszym obciążeniem dla pacjentów. Nie inaczej jest z depresją. Przypadek esketaminy, czyli leku stosowanego pierwotnie w zupełnie innym celu pokazuje, że nauka nie powiedziała jeszcze ostatniego słowa, co dodatkowo potwierdza psychochirurgia, a więc chirurgiczne metody leczenia zaburzeń psychicznych, w tym depresji.

Aktualizacja: od września 2023 pacjenci spełniający określone warunki mogą przystąpić do programu medycznego refundacji esketaminy. Decyzja wydana w lipcu 2023 byla przełomem dla wielu osób cierpiących na lekooporną depresję, które nie mogły pozwolić sobie na leczenie o tak dużym koszcie. Program trwać ma 2 lata.