Pracoholizm – czym tak naprawdę jest i jakie niesie konsekwencje?

Pracoholizm jest bardzo częstym zjawiskiem, nieutożsamianym jakkolwiek z zaburzeniem psychicznym. Tymczasem jest on bardzo niebezpieczny dla zdrowia fizycznego, relacji międzyludzkich oraz ogólnego komfortu życia. Co trzeba o nim wiedzieć?

Pracoholizm – objawy

Pracoholizmem nazywamy stan, który charakteryzuje się niekontrolowaną potrzebą nieustannej pracy, co odbywa się kosztem zdrowia i samopoczucia osobistego. Pracoholicy wciąż myślą po pracy nawet po jej zakończeniu, a jej potrzeba przybiera formę kompulsji wynikającej z ciągłej presji osiągania zadowalających wyników. Praca często trwa nawet do kilku godzin po standardowym czasie i przekracza zdrowe oraz akceptowalne społecznie normy. Cierpią na tym relacje międzyludzkie, przede wszystkim rodzinne, ale z czasem obniżać się mogą osiągnięcia pracoholika, pomimo godzin i wysiłku w nie włożonego. Zmęczenie i roztargnienie mogą mieć bowiem niekorzystny wpływ na jakość wykonywanych obowiązków.

Pracoholik w większości czerpie poczucie własnej wartości właśnie z faktu wykonywania pracy, nieraz pomimo świadomości negatywnych konsekwencji. Ma problem z ograniczeniem czasu przeznaczonego na obowiązki zawodowe, a nieustanny pościg za osiągnięciami prowadzi do wyczerpania fizycznego i emocjonalnego.

Pracoholizm – przyczyny

Przyczyny pracoholizmu mogą obejmować czynniki emocjonalne, zawodowe i inne. W przypadku czynników emocjonalnych, praca z początku może się wydawać odpowiednim remedium i kierunkiem ucieczki od problemów – nie musimy stawiać czoła rozterkom, a jednocześnie robimy coś pożytecznego (pracujemy i zarabiamy). Zajmujemy czymś myśli, współpracujemy z osobami, które nie mają nic wspólnego z naszymi osobistymi rozterkami a to stwarza pozornie bezpieczne dla nas środowisko.

Z punktu widzenia zawodowego, pracoholizm rozpoczyna się niewinnie – chcemy piąć się po drabinie kariery a w wielu zawodach wymaga to pozostawania po godzinach i ciężkiej pracy. Rodzi się potrzeba coraz większej ambicji oraz presja na coraz większe osiągnięcia. Nie zawsze jest to doceniane przez przełożonych, lecz mogą wystąpić już oznaki pracoholizmu.

Pewne cechy osobowości również sprzyjają wytworzeniu u siebie uzależnienia od pracy, np. perfekcjonizm i wyższa potrzeba rywalizacji.

Czy pracoholizm to choroba?

Pracoholizm to tak naprawdę uzależnienie jak każde inne, więc spełnia kryteria zaburzenia. Społeczne przyzwolenie na długotrwałą pracę w imię sukcesu organizacji, które było powszechne przez wiele lat po transformacji ustrojowej, umocniło przeświadczenie, że ciężka, nieraz kosztem rodziny, praca – popłaca. Dziś trendy się nieco zmieniły i większą wagę kładzie się na szali równowagi pomiędzy życiem zawodowym a osobistym (work-life balance).

Skutki pracoholizmu, gdy się go nie leczy

Skutki nieleczonego pracoholizmu mogą być dużo poważniejsze, niż początkowo się wydaje. Ma on niekorzystny wpływ nie tylko na psychikę i relacje rodzinne, ale również na zdrowie fizyczne, które z czasem wyraźnie się pogarsza.

Somatycznie, pracoholizm jest związany z przewlekłym stresem, zmęczeniem, zaburzeniami snu oraz osłabieniem funkcji układu odpornościowego. Ponadto, stresująca praca może przyczynić się do chorób sercowo-naczyniowych, nadciśnienia oraz problemów żołądkowo-jelitowych. Siedzący tryb życia wpływa negatywnie na postawę, pracę mięśni, a także pracę układu nerwowego i sercowo-naczyniowego. Sprzyja też budowaniu zespołu metabolicznego, w tym otyłości i cukrzycy typu 2.

Psychicznie, uzależnienie od pracy łączy się z wyższym poziomem lęku, nastrojów depresyjnych oraz wypalenia zawodowego. Nieustanne skupienie na pracy często prowadzi również do utraty zainteresowania wcześniej uprawianymi hobby i wzrostu poczucia izolacji i stresu emocjonalnego, a także samotności.

W sensie społecznym, nieleczony pracoholizm poważnie wpływa na relacje z rodziną oraz przyjaciółmi. Niezdrowa ilość czasu spędzanego w pracy skutkuje konfliktami, nieporozumieniami, a ostatecznie separacją od osób nam bliskich. Pracoholicy często nie uczestniczą w ważnych rodzinnych uroczystościach i wydarzeniach, a także omijają ich okazje do budowania nowych znaczących relacji. Pogłębia to poczucie samotności i błędne koło samo się zamyka.

Z czasem pracoholizm zaczyna negatywnie wpływać na naszą efektywność zawodową, bo chociaż pracoholicy z początku postrzegani są jako produktywni, jakość ich pracy z czasem cierpi z powodu wyczerpania emocjonalnego i fizycznego.

Pracoholizm – leczenie

Leczenie pracoholizmu odbywa się poprzez połączenie interwencji terapeutycznych, zmiany stylu życia i włączenia odpowiednich systemów wsparcia. Zalecana jest m.in. psychoterapia (np. w nurcie poznawczo-behawioralnym) w celu rozpoznawania i zmiany wzorców myślenia prowadzących do niezdrowych zachowań. Może się ona również skupiać na poprawie samooceny, pracy nad lękiem czy ogólnym wsparciu w momentach kryzysu. Psychoterapeuta może również zalecić pracoholikowi wizytę u psychiatry w celu przepisania leków.

W terapii pracoholizmu bardzo ważne jest wsparcie rodziny i przyjaciół, praca nad wzmocnieniem relacji z nimi oraz skupienie się na faktycznych przyczynach uzależnienia od pracy. Jest to proces nieraz bolesny, trudny i długotrwały, ale konieczny. Dobrym pomysłem może być skorzystanie z grup wsparcia, terapii grupowej, a także wprowadzenie zdrowych zmian do stylu życia – regularnych ćwiczeń fizycznych, sesji relaksacyjnych. Niekiedy może być zalecona zmiana pracy, jeśli nie sprzyja ona terapii i zmianie nawyków. Pierwszym, najprostszym, krokiem jest zgłoszenie się do swojej poradni podstawowej opieki zdrowotnej i konsultacja z lekarzem rodzinnym. Po zebraniu wywiadu oceni on, do którego specjalisty najlepiej się udać oraz poda źródła internetowe, które mogą okazać się pomocne, szczególnie na początku drogi.