TUS dla dzieci i dorosłych – na czym polega trening umiejętności społecznych?



W stale ewoluującym krajobrazie interakcji społecznych, zdolność do poruszania się i rozwoju w różnych kontekstach społecznych jest podstawową umiejętnością dla osób w każdym wieku. Podejście Arnolda Goldsteina znane jako trening umiejętności społecznych jest bardzo przydatnym i ciekawym narzędziem w dziedzinie uczenia się społecznego i emocjonalnego. Czym jest TUS, komu jest oferowany i dlaczego warto z niego skorzystać?

TUS – co to jest?

Trening umiejętności społecznych zyskuje coraz więcej popularności w ostatnich latach, przede wszystkim z uwagi na swoje pozytywne oddziaływanie na dzieci i młodzież neuroatypową. Jest to forma warsztatów moderowanych przez wykwalifikowanego trenera, w których biorą udział dzieci w podobnym wieku i o podobnych problemach natury psychicznej czy społecznej. Jako taka jest więc formą socjoterapii np. w spektrum autyzmu, u dzieci i dorosłych mających problemy z samooceną, nieśmiałych oraz niepotrafiących właściwie odczytywać komunikatów niewerbalnych z otoczenia.

Trening umiejętności społecznych jest oparty o metodę wynalezioną przez Arnolda Goldsteina – social skill streaming. Jest to ustrukturyzowany i systematyczny program przeznaczony do nauczania umiejętności społecznych dzieci i młodzieży. Coraz częściej jest on stosowany w placówkach terapeutycznych i edukacyjnych, by pomóc im rozwinąć odpowiednie zachowania społeczne, poprawić komunikację oraz wzmocnić relacje interpersonalne. Program opiera się na założeniu, że umiejętności społecznych można się nauczyć, ćwiczyć i doskonalić dokładnie tak samo, jak wszystkie inne nauczane w szkole.

Program treningu obejmuje zazwyczaj takie elementy, jak:

– instruktaż – wykwalifikowany trener wyraźnie instruuje uczestnikom szereg umiejętności, takich jak aktywne słuchanie, rozpoczynanie interakcji słownej, składanie próśb, rozwiązywanie konfliktów czy okazywanie empatii.

– modelowanie – polega na demonstracji lub scenariuszach odgrywania ról, by zilustrować, jak skutecznie wykorzystywać określone umiejętności społeczne,

– praktyka – uczestnicy mają możliwość przećwiczenia nowo nauczonych umiejętności w kontrolowanych przez moderatora (trenera) sytuacjach,

– informacje zwrotne – trener zapewnia konstruktywne informacje zwrotne i wzmocnienie, by pomóc uczestnikom udoskonalić nauczone umiejętności,

– generalizacja – zachęca się uczestników do stosowania nowo nabytych umiejętności w różnych sytuacjach rzeczywistych.

Program jest szeroko stosowany w środowisku szkolnym, edukacji specjalnej, doradztwie oraz interwencjach terapeutycznych, by pomóc osobom z trudnościami społecznymi, w tym dzieciom i młodzieży z zaburzeniami ze spektrum autyzmu, ADHD lub wyzwaniami behawioralnymi. Może to być niezwykle skuteczne narzędzie we wspieraniu pozytywnych interakcji społecznych oraz poprawienia ogólnych kompetencji społecznych. Treść i struktura programu może się nieco różnić od miejsca, w którym zajęcia się odbywają (kraj, miasto, dzielnica), jednak idea wszędzie i zawsze pozostaje ta sama.

TUS – trening umiejętności społecznych

Program treningu umiejętności społecznych opiera się na współpracy pomiędzy trenerem, opiekunem a także, jeśli jest taka konieczność i potrzeba, również środowiskiem szkolnym i gronem pedagogicznym. Wszystko po to, aby wspomóc dziecko w jego prawidłowym rozwoju psychospołecznym, to jest, aby miało okazję ćwiczyć nabyte umiejętności w codziennych zdarzeniach, a także mogło wyciągać wnioski z sytuacji, w których czuło, że nie było to możliwe.

Trening jest adresowany do dzieci i młodzieży, ale jego skuteczne przeprowadzenie przekłada się realnie na polepszenie sytuacji całych społeczności, zmniejszając ryzyko występowania zachowań agresywnych, dając większą pewność siebie dzieciom doświadczającym przemocy w środowisku szkolnym i domowym, a także stwarzając bezpieczną przestrzeń do rozmowy.

Zajęcia TUS – gdzie się odbywają?

Zajęcia odbywać się mogą w szkole lub w placówkach temu dedykowanych. Wiele gmin finansuje zajęcia bezpłatne w ramach budżetu samorządowego, szkoły nieraz również podpisują kontrakty z trenerami TUS. Możliwe jest też zapisanie swojego dziecka na zajęcia prywatne, finansowane całkowicie przez rodzica/opiekuna.

Zajęcia w szkole odbywają się najczęściej raz w tygodniu, natomiast jeśli są dofinansowane z budżetu miasta w określonych placówkach, warsztaty odbywają się najczęściej raz na dwa tygodnie.

Terapeuta TUS – jak nim zostać?

Trenerem TUS może zostać osoba, która ukończy kurs z certyfikatem poświadczającym nabycie kompetencji trenerskich. Zaleca się, aby była to osoba, która ma wcześniejsze doświadczenie w pracy z osobami doświadczającymi problemów psychospołecznych lub z młodzieżą i dziećmi, np. nauczyciel, psycholog, pedagog czy pracownik innej instytucji świadczącej pomoc w zakresie szeroko pojętej ochrony zdrowia.

Kursy odbywają się stacjonarnie i online, w różnych placówkach szkoleniowych, co kilka tygodni. Trwają najczęściej 1-2 dni przez większą część dnia. Polegają na nabyciu zarówno wiedzy teoretycznej, jak i na warsztatach praktycznych. Wiele placówek edukacyjnych umożliwia korzystanie ze swoich materiałów warsztatowych w późniejszej pracy trenerskiej.

TUS dla dorosłych – czym się różni od zajęć dla dzieci?

Trening umiejętności społecznych oferowany jest nie tylko dzieciom i młodzieży, ale i osobom dorosłym, które w swoim życiu doświadczają specyficznych problemów, jednak w tym kierunku nie byli za czasów dzieciństwa diagnozowani lub byli, lecz nie przełożyło się to na zwiększenie ich komfortu życia. Podstawowe zasady zajęć dla dorosłych pozostają te same, ale istnieją pewne różnice w sposobie wdrażania programu.

Złożoność trenowanych umiejętności

W przypadku osób dorosłych trening skoncentrowany jest bardziej na zaawansowanych i złożonych umiejętnościach społecznych, odpowiednich dla interakcji dorosłych z dorosłymi. Mogą to być takie sytuacje, jak asertywna komunikacja w pracy, nawiązywanie kontaktów w środowisku towarzyskim, negocjacje i mediacje, rozwiązywanie bardziej złożonych konfliktów, a także w kontekście relacji partnerskich oraz intymnych.

Kontekst interakcji

Trening dla dorosłych ma na celu sprostanie konkretnym wyzwaniom społecznym i wymaganiom świata dorosłych, w tym relacjom w pracy, na randkach, między małżonkami, etc.

Komunikacja

Trener zwraca uwagę, aby język prowadzenia warsztatów był dopasowany do poziomu intelektualnego i wieku uczestników, a także aby dyskusje na zadany temat były odpowiednio pogłębione – czyli takie, jakich uczestnik ma okazję doświadczać w codziennym życiu.

Samoregulacja

Od dzieci nieraz ciężko oczekiwać daleko idącej samoregulacji emocjonalnej i zachowawczej. W treningu umiejętności społecznych dla dorosłych uczestników wręcz się do niej zachęca, ponieważ w dorosłym życiu powinni oni już kierować się pewnymi normami społecznymi, a także aby brali oni odpowiedzialność za swoje zachowanie.

Generalnie rzecz biorąc, odpowiedzialność za działanie i samoocena mogą odgrywać większą rolę w treningu umiejętności społecznych dla osób dorosłych, ponieważ dorośli są najczęściej bardziej zdolni do refleksji nad własnymi zachowaniem i mogą wziąć odpowiedzialność za swoje postępy.

Trening TUS odpowiedzią na problemy współczesnej młodzieży

Program uważa się za skuteczny z kilku powodów:

Jest systematyczny: zajęcia rozłożone są w czasie, przez co uczestnicy nie są przesyceni nadmiarem informacji. Jest to szczególnie ważne w przypadku dzieci i młodzieży łatwo ulegających przebodźcowaniu czy mających problemy z przyswajaniem wiedzy. Z tego powodu zaleca się, aby dziecko w miarę możliwości zdrowotnych uczestniczyło w każdych spotkaniach, ponieważ opuszczenie części z nich rzutować będzie na ich ogólne umiejętności uzyskiwane podczas zajęć.

Zorientowanie na rozwój: podczas warsztatów nie mówi się uczestnikom, czego mają nie robić, a trenerzy raczej skupiają się na rozwoju umiejętności prawidłowych i pożądanych.

Generalizacja: program jest tak zaprojektowany, aby uczestnicy mogli przełożyć nowo nabyte umiejętności, dzięki czemu wiedza nabyta podczas zajęć jest praktyczna i merytoryczna. Trenerzy w sposób pozytywny starają się zachęcić dzieci i dorosłych uczestników, by swoje umiejętności wyniosły poza zajęcia.

Praktyczny aspekt zajęć: uczestnik ma okazję zobaczyć w scenkach zapożyczonych z życia, w jaki sposób umiejętności społeczne mogą mu być przydatne w codziennym życiu rodzinnym i relacjach szkolnych czy zawodowych.

Indywidualizacja: pomimo faktu, że zajęcia przebiegają w dość ustrukturyzowany sposób, ich specyficzny charakter może być dopasowywany do grupy uczestników, co stanowi o ich elastyczności i unikalności.

Poprawa kompetencji społecznych: program TUS ma na celu zwiększenie kompetencji społecznych, co w przyszłości przełoży się na kompetencje obywatelskie młodych dorosłych. Uczy takich podstaw, jak rozwiązywanie konfliktów z rówieśnikami, co będzie przydatne w środowisku zawodowym i uniwersyteckim, a także jak w sposób stanowczy stawiać granice bez użycia przemocy i języka agresji.