Zespół abstynencyjny – co trzeba wiedzieć?

Zbiór reakcji psychologicznych i fizjologicznych występujących, gdy osoba uzależniona od substancji lub zachowania nagle zmniejsza swoją na nie ekspozycję bądź całkowicie z niej rezygnuje. Może wynikać z szeregu czynników uzależniających, w tym alkoholu, leków czy narkotyków. Jak go rozpoznać i z czym się wiąże?

Co to jest zespół abstynencyjny?

Uzależnienie polega na tym, że z czasem organizm wytwarza sobie adaptację na ilość substancji lub zachowanie, przez co stopniowo rośnie potrzeba zwiększania dawki do zachowania równowagi. Gdy substancja lub zachowanie zostają nagle usunięte, równowaga ta zostaje zaburzona, prowadząc do objawów abstynencyjnych. Ich nasilenie i charakter mogą się różnić w zależności od czynnika uzależniającego, dawki czy indywidualnych warunków zdrowotnych bądź życiowych osoby. Nie ulega jednak wątpliwości, że zespół abstynencyjny podkreśla silny związek somy z psyche pod względem wpływu uzależnienia na życie, ukazując złożoność procesu wychodzenia z niego.

Zespół abstynencyjny – objawy

Objawy zespołu abstynencyjnego można podzielić na fizyczne i psychiczne, a pojawiają się one, gdy osoba uzależniona nagle zmniejsza lub całkowicie zaprzestaje stosować czynnik powodujący zaburzenie.

Fizycznie osoba uzależniona może doświadczać drżenia kończyn, a w ciężkich przypadkach nawet drgawek, pocienia się, nudności i wymiotów, bólów głowy, podwyższenia tętna. W zależności od substancji lub zachowania uzależniającego mogą pojawić się również objawy specyficzne dla nich, np. odstawienie nikotyny wiąże się z wilczym głodem, niepokojem, drażliwością czy bezsennością.

Psychologiczne objawy obejmują intensywne pragnienie powrotu do danego zachowania bądź substancji, powtarzające lub nieprzemijające uczucie lęku, nastroje depresyjne, wahania nastroju.

Zespół abstynencyjny alkoholowy

Objawy zespołu abstynencyjnego alkoholowego mogą obejmować tak zwane majaczenie drżenne, a więc stanu charakteryzujący się halucynacjami, dezorientacją oraz drgawkami. Bez interwencji medycznej stanowi on zagrożenie życia. Po odstawieniu alkoholu, tj. jego nałogowego stosowania, nawet bez halucynacji, niezbędna jest opieka medyczna z uwagi na ryzyko bardzo poważnych komplikacji układu autonomicznego – tachykardii, nadciśnienia tętniczego, hipertermii, nadmiernych wymiotów oraz ataków drgawek.

Zespół abstynencyjny – narkotyki i leki narkotyczne

Dobrze znane leki i substancje narkotyczne – morfina, fentanyl czy heroina powodują niekiedy ekstremalny stres i dyskomfort. Mogą również wystąpić objawy grypopodobne oraz intensywne pragnienie powrotu do substancji. To właśnie ono jest powodem utrzymania nałogu. Objawy grypopodobne wynikają z faktu, że po odstawieniu substancji, układ autonomiczny staje się nadaktywny i dochodzi do wydzielania noradrenaliny. To skutkuje nadmiernym wydzielaniem potu, dreszczami i katarem, a także bólami mięśni i stawów, gęsią skórką i łzawieniem. Zwiększa się też motoryka układu pokarmowego, więc do czynienia mamy z nudnościami, wymiotami i biegunkami. Zatem osoba uzależniona nie choruje na grypę, ale tak się czuje.

Zespół abstynencyjny po benzodiazepinach

Może wystąpić po odstawieniu długotrwale przyjmowanych leków, takich jak lorazepam, alprazolam lub diazepam. Typowymi objawami są: nadmierny lęk z atakami paniki, bezsenność, skurcze mięśni, drażliwość, drgawki oraz psychozy. Objawy te mogą trwać wiele miesięcy, a w przypadku uszkodzenia układu nerwowego, nawet lat. Niesie za sobą wysokie ryzyko poważnych objawów neurologicznych, dlatego zalecane jest stopniowe odstawianie tego typu leków oraz nadzór medyczny.

Zespół abstynencyjny w uzależnieniach behawioralnych

Zespół abstynencyjny kojarzy się najczęściej z substancjami różnego rodzaju, ale jak najbardziej występuje również przy uzależnieniach behawioralnych, takich jak opalanie, zakupoholizm czy od Internetu.

Uzależnienia od zachowań polegają na kompulsji do angażowania się w nagradzające, niezwiązane z substancjami czynności, pomimo ich negatywnych konsekwencji. Podczas angażowania się w nałóg doświadczają takiego samego pobudzenia ośrodka nagrody i rzutu dopaminowego, a z czasem nie potrafią się przed tymi zachowaniami powstrzymać. W momencie, gdy nie można się im poddać i uzyskać poczucia ulgi, objawy są niekiedy tak mocno odczuwane jak przy uzależnieniach od substancji.

Do najczęstszych uzależnień behawioralnych należą:

• zakupoholizm
• uzależnienie od hazardu
• uzależnienie od ćwiczeń fizycznych
• uzależnienie od seksu
• pracoholizm
• uzależnienie od jedzenia

Zespół abstynencyjny – ile trwa?

Objawy psychiczne i fizyczne, niezależnie od nasilenia i rodzaju, są pewnym elementem procesu wyrywania się ze szponów nałogu. Organizm, któremu odebrało się jego „paliwo” do działania wpada w stan allostazy, czyli zaburzenia negatywnej, uzależnionej, równowagi i w zależności od nałogu oraz osoby na niego cierpiącej, może to trwać różną ilość czasu.

W przypadku uzależnienia od alkoholu zespół abstynencyjny może zacząć się w ciągu 6-12 godzin od ostatnio przyjętej jednostki alkoholu i trwać nawet do tygodnia. Szczyt osiąga on między 24 a 72 godzin od wypicia substancji. W cięższych przypadkach delirium może trwać nawet do dwóch tygodni.

W przypadku opioidów pierwsze objawy zespołu abstynencyjnego mogą rozpocząć się do 24 godzin od ostatniej dawki, osiągając szczyt po dwóch-trzech dniach, i trwać do dziesięciu dni. Następnie dochodzi do zespołu postaktywacyjnego, który trwać może nawet kilka miesięcy.

Przy benzodiazepinach zespół abstynencyjny rozpoczyna się w ciągu 1-4 dni od zaprzestania stosowania leków, osiągając szczyt po ok. dwóch tygodniach i trwając do kilku miesięcy.

Nikotyna jest jednym z najczęstszych czynników uzależniających, jest całkowicie legalna i powoduje ogromne szkody dla organizmu. Po zaprzestaniu przyjmowania nikotyny objawy zaczynają się szczególnie szybko – już po kilku godzinach, osiągając szczyt po 2-3 dniach i trwając od kilku tygodni do kilku miesięcy.

Jeśli chodzi o substancje stymulujące, takie jak amfetamina i kokaina objawy odstawienne rozpocząć się mogą już po kilku godzinach, osiągnąć szczyt po ok. tygodniu, by ustąpić po ok. dwóch tygodniach. U osób uzależnionych, tj. przyjmujących je regularnie i w ciągach, objawy trwać mogą kilka miesięcy.

Przy uzależnieniach behawioralnych częstotliwość występowania objawów odstawiennych oraz czas, w których się pojawiają, może się różnić. Zależą od stopnia wcześniejszego zaangażowania w określone zachowania, sposobu radzenia sobie z kompulsjami, a także logistycznych możliwości angażowania się w nie. Uzależnienia behawioralne są też w pewnym sensie trudniejsze do opanowania, bo niekiedy ciężko jest uniknąć czynników wyzwalających: zakupoholik musi robić zakupy spożywcze lub domowe, ciężko jest też osobie uzależnionej od opalania unikać słońca w lecie.