Cukrzyca ciążowa – jak często występuje, kto jest w grupie ryzyka i jakie może nieść konsekwencje dla matki i dziecka?

Cukrzyca ciążowa to zjawisko, o którym słyszy się coraz częściej. Na czym polega i czym różni się od cukrzycy występującej poza okresem ciąży? Czy faktycznie cukrzyca ciężarnych jest niebezpieczna dla dziecka i matki, jeśli nie jest odpowiednio leczona? Kto jest na nią szczególnie narażony?

Skąd się bierze cukrzyca ciążowa?

Cukrzyca ciężarnej występuje wtedy, gdy zaburzenia metabolizmu cukru diagnozowane są po raz pierwszy w czasie ciąży. Powoduje ona wysoki poziom glukozy we krwi, która zamiast odżywiać komórki organizmu, powoli je uszkadza. Cukrzyca ciążowa z reguły przemija po porodzie – nie trzeba kontynuować jej leczenia, choć zdecydowanie zaleca się utrzymywanie zdrowych nawyków życiowych z czasu ciąży. Analogicznie, jeśli przyszła mama chorowała wcześniej na cukrzycę, wtedy nie ma mowy o cukrzycy ciążowej – pacjentka jest diabetyczką, która poddała się leczeniu jeszcze przed zajściem w ciążę.

Za pacjentki wysokiego ryzyka wystąpienia cukrzycy ciążowej uważa się panie, które:

• przed ciążą chorowały na insulinooporność, PCOS bądź znajdowały się w stanie przedcukrzycowym
• mają BMI powyżej 30, a więc chorują na otyłość
• w bliskiej rodzinie mają cukrzyków
• chorowały na cukrzycę ciążową w poprzedniej ciąży
• których poprzednie dziecko w momencie porodu ważyło ponad 4 kilogramy.

Na cukrzycę ciążową może chorować nawet ¼ wszystkich ciężarnych. Jej przyczyna jest w zasadzie taka sama, jak w przypadku innych rodzajów cukrzycy – niemożność produkcji insuliny z powodu dysfunkcji jej komórek oraz oporność na insulinę w komórkach organizmu.

Cukrzyca w ciąży – objawy

Cukrzyca typu 2 rozwija się latami i z początku nie daje objawów. Podobnie jest w przypadku cukrzycy ciążowej – 9 miesięcy to dość krótki czas na ich rozwinięcie. Przyszłe mamy często zauważają większe pragnienie i częstsze oddawanie moczu, jednak jest to dla samej ciąży typowe, dlatego nie przypisuje się tych objawów konkretnie do cukrzycy ciążowej.

Z tego właśnie względu u każdej ciężarnej wykonuje się profilaktycznie badania w kierunku cukrzycy ciążowej. Są to badania poziomu glukozy we krwi na czczo oraz, w drugim trymestrze, test obciążenia glukozą, czyli tak zwana krzywa cukrowa.

Badanie glukozy w ciąży – jak się przygotować?

Do badania glukozy na czczo pacjentka powinna być w miarę wypoczęta. Przed badaniem należy powstrzymać się od jedzenia przez co najmniej osiem godzin, jednak można pić wodę niesłodzoną i niskozmineralizowaną. Badanie to z reguły przepisywane jest razem z innymi parametrami, które pacjentka przedstawia swojemu lekarzowi czy położnej na każdej wizycie. Czy glukoza badana jest każdego miesiąca? Najlepiej, aby tak właśnie było, ponieważ jeśli na czczo wynik plasować się będzie między 92 mg/dL a 126 mg.dL, jest to wskazanie do wcześniejszego wykonania doustnego testu obciążenia glukozą. Jeżeli znajdzie się między 127 mg/dL a 200 mg/dL należy wykonać to badanie jeszcze raz. Gdy tak wysoki wynik się powtórzy, rozpoznaje się cukrzycę ciążową od razu.

Z kolei krzywą cukrową wykonuje się u każdej pacjentki bez rozpoznanej cukrzycy rutynowo między 24 a 28 tygodniem. Dzieje się tak dlatego, że stan ten rozwija się często dopiero w drugim trymestrze i rozpoznanie na tym etapie daje czas lekarzowi i pacjentce na rozpoczęcie właściwego leczenia. Zależy ono od stylu życia, charakteru pracy, sposobu odżywiania i aktywności fizycznej.

Dwa badania krzywej glukozowej wykonuje się u pacjentek wysokiego ryzyka. U pacjentek insulinoopornych do tej pory w momencie ciąży rutynowo odstawiało się metforminę. W Polsce zalecenia skłaniają się raczej ku odstawieniu, jednak w niektórych innych krajach uznawana jest za bezpieczną w ciąży i pacjentki nadal ją przyjmują.

Dieta przy cukrzycy ciążowej

Podstawowym elementem leczenia cukrzycy ciążowej jest odpowiednia dieta. Z jednej strony powinna zapewniać zarówno matce, jak i dziecku wszystkie niezbędne składniki pokarmowe, z drugiej mieć kaloryczność dopasowaną do etapu ciąży. Nie powinno się jeść za dwoje, a dla dwojga! Nadmierna kaloryczność będzie przyczyniała się do nadmiernych wyrzutów insuliny.

Kobiety w ciąży często miewają napady głodu na konkretne produkty. Tak zwane „zachcianki” to jeden z charakterystycznych punktów niemal każdej ciąży. W przypadku warzyw czy nietypowych, chociaż zdrowych połączeń problemu nie widzimy, ale jeśli tymi zachciankami są słodycze, szybko potrzeba zjedzenia jednej kostki czekolady może przerodzić się w ogromną ilość niezdrowego cukru. Twierdzenie, że można je jeść w dowolnej ilości, bo dziecko tego widocznie potrzebuje, jest szkodliwe dla tego dziecka i dla matki.

Umiarkowane, regularne porcje pełne warzyw, owoców, zdrowego białka i węglowodanów to podstawa leczenia cukrzycy ciążowej za pomocą diety. Pamiętać również należy o ruchu. Jeśli tylko nie ma przeciwwskazań medycznych, a przyszła mama czuje się na siłach, nie powinno się rezygnować ze spacerów czy lekkich ćwiczeń. Po konsultacji lekarskiej można również pływać, uprawiać aqua aerobic, fitness dla ciężarnych, jogę ciążową, jeździć na rowerze stacjonarnym. Nie zaleca się zaś uprawiać sportów zespołowych, skoków, sportów kontuzjogennych czy takich, które znacząco odbiegają od wcześniejszej aktywności fizycznej.

Cukrzyca ciążowa – leczenie

Jeżeli leczenie dietą i ruchem jest nieskuteczne bądź cukrzyca ciążowa jest na tyle zaawansowana, że będą one niewystarczające, włącza się leczenie insuliną w zastrzykach. Dla wielu ciężarnych jest to duży cios, szczególnie jeśli starają się o siebie i o dziecko dbać poprzez optymalne odżywianie. Nie należy jednak się bać leczenia insuliną, gdyż będzie ono trwało tylko do momentu porodu i ma pomóc donosić ciążę, a także umożliwić zdrowy start w życie dziecku.

Ciężarna leczona zarówno dietą/ruchem, jak i insuliną powinna regularnie badać sobie poziom glikemii (szczególnie na czczo) za pomocą domowego glukometru i pasków. Pozwala to na wychwycenie wszelkich odchyleń od normy, również podczas przyjmowania leków i szybką konsultację z lekarzem.

Kobieta w ciąży powinna również pamiętać, że jeśli otrzymała skierowanie do lekarza specjalisty na NFZ (w przypadku cukrzycy będzie to diabetolog, ale również endokrynolog, kardiolog czy neurolog) od swojego lekarza rodzinnego bądź lekarza specjalisty (np. ginekologa) przyjmującego w ramach ubezpieczenia zdrowotnego, poradnia specjalistyczna musi ją przyjąć w dniu zgłoszenia lub w ciągu siedmiu dni roboczych. Jest to zagwarantowane ustawą „Za życiem”. Dokumentami uprawniającymi do skorzystania z tego uprawnienia jest zaświadczenie od lekarza o ciąży lub karta ciąży oraz dokument tożsamości ciężarnej.

Cukrzyca ciążowa – powikłania

Nieleczona cukrzyca ciążowa może mieć szereg powikłań.

Po pierwsze sprawia, że ryzyko wystąpienia wad rozwojowych u dziecka jest większe. Cukier nie krąży jedynie w krwiobiegu matki, ale i dziecka, również tam uszkadzając poszczególne układy i organy. Mogą to być wady układu nerwowego, moczowego, płciowego i kostnego. Cukrzyca u płodu może powodować późniejsze wady serca. Cukier sprzyja infekcjom układu moczowego w przyszłości.

Hiperglikemia u płodu może powodować takie same konsekwencje dla masy ciała u dziecka, jak u dorosłego.

Może ona być nadmierna (jak w przypadku typu 2), co będzie powodować problemy z wagą w dalszym życiu, a w najbliższej przyszłości potencjalne powikłania przy porodzie lub odwrotnie (podobnie jak w typie 1), niedostateczną masę ciała względem wieku płodowego. Po porodzie, gdy dziecko jest przyzwyczajone do otrzymywania od mamy przez łożysko nadmiernej ilości cukru, może u niego wystąpić niedocukrzenie.

Nieleczona cukrzyca stanowi ryzyko dla matki. Jest ona czynnikiem ryzyka wystąpienia stanu przedrzucawkowego, co z kolei stanowi ryzyko dla jej zdrowia i życia. Cukrzyca nieleczona lub kontrolowana w niewystarczającym stopniu może również być powodem wcześniejszego rozwiązania ciąży.

Jeśli mama nie będzie leczyć u siebie cukrzycy ciążowej, bardzo możliwe, że ta choroba już z nią zostanie po porodzie.

Cukrzyca ciążowa a poród

Pokutuje twierdzenie, że cukrzyca ciążowa automatycznie oznacza poród przez cesarskie cięcie. Na szczęście nie u wszystkich mam będzie ono niezbędne. Z pewnością ciężarne z cukrzycą są baczniej kontrolowane pod względem wagi dziecka, często kieruje się je do szpitala na wywołanie porodu po 38 tygodniu ciąży. Należy przy tym zaznaczyć, że przekroczenie 38 tygodnia ciąży uznawane jest za donoszenie jej. Wywołanie ciąży za pomocą oksytocyny czy innych technik ma za zadanie umożliwić mamie sprowadzenie na świat potomka naturalną metodą.

Nieleczona cukrzyca, lub jeśli wymyka się ona spod kontroli pomimo leczenia, może być wskazaniem do porodu przez cięcie. Ma to wyeliminować ryzyko związane z porodem naturalnym zabiegowym (z użyciem szczypców czy vacuum), nadmierną utratą krwi, uszkodzeniami dróg rodnych, stanem przedrzucawkowym oraz innymi powikłaniami okołoporodowymi.

Po porodzie dziecko ciężarnej z cukrzycą ciążową powinno mieć zbadaną glikemię.

Cukrzyca a ciąża – mini słowniczek

Hiperglikemia – stan, w którym poziom glukozy we krwi jest zbyt wysoki.

Hipoglikemia – stan, w którym poziom glukozy we krwi jest zbyt niski.

Komórki beta – komórki w trzustce wytwarzające insulinę. Trzustka u płodu również już je posiada i w ten sposób reguluje poziom glukozy u siebie.

Makrosomia – stan, w którym waga dziecka jest wyższa niż 90 centyl w danym wieku płodowym. Jedno z częściej występujących powikłań cukrzycy ciążowej.

Fetopatia cukrzycowa – zespół nieprawidłowości zdrowotnych u noworodka, powstałych na skutek przedłużającej się hiperglikemii oraz hiperinsulinemii u płodu.

Hiperinsulinemia – stan, w którym komórki beta wytwarzają za dużą ilość insuliny.

Organomegalia – przerost narządów u płodu bądź noworodka.