Odwodnienie u niemowląt – jak je rozpoznać i mu przeciwdziałać?

Dorośli mają wiedzę i możliwości, aby ustrzec się odwodnienia oraz jego konsekwencji. Z dziećmi sprawa jest bardziej skomplikowana, bo nie potrafią jeszcze komunikować objawów związanych z odwodnieniem. Z tego względu cała odpowiedzialność za niedopuszczenie lub minimalizowanie efektów odwodnienia leży na opiekunach. Po czym poznać, że dziecko jest odwodnione i o czym pamiętać szczególnie w miesiącach letnich lub jeśli dziecko odmawia spożywania płynów?

Czym jest odwodnienie?

Podobnie, jak u dorosłych, jest to stan, w którym organizm traci tyle płynów ustrojowych, że nie może funkcjonować prawidłowo. Może ono być skutkiem spożywania zbyt małej ilości płynów lub kiepskiej jakości tychże. Jeśli odwodnienie jest już w zbyt daleko posuniętym etapie, przyswajanie składników odżywczych z picia i jedzenia również jest zaburzone, więc mały organizm nie może ich uzupełniać.

Odwodnienie może mieć różne oblicza i warto mieć świadomość jego przyczyn. Pomoże to nam w komunikacji z lekarzem i dobraniu właściwych środków zaradczych.

Odwodnienie hipertoniczne pojawia się w wyniku zbyt małej podaży płynów, pocenia się czy gorączki, a więc utraty wody przez skórę czy z moczem. Gospodarka elektrolitowa jest zaburzona w stronę nadmiaru takich minerałów jak sód. Dochodzi do hipertonii, czyli stanu, gdzie molalność płynów ustrojowych jest podwyższona.

Odwodnienie izotoniczne to stan, w którym stężenie minerałów w organizmie jest prawidłowe lub zaburzone w niewielkim stopniu, a odwodnienie polega po prostu na zbyt małej ilości płynów w organizmie.

Odwodnienie hipotoniczne polega na utracie minerałów – elektrolitów razem z płynami, przez co gospodarka elektrolitowa jest zaburzona w stronę niedoboru. Innymi słowy, molalność płynów ustrojowych jest zaniżona.

Z czego wynika odwodnienie u niemowląt?

Noworodki

Przyczyny odwodnienia u niemowląt wynikają często z ich wieku, w tym stopnia opanowania podstawowych funkcji życiowych, w tym pożywiania się lub budującej się nadal odporności na wirusy i bakterie.

U noworodków karmionych piersią może wystąpić jako skutek:

• niewłaściwego zassania się do piersi
• niedostatecznej podaży mleka u mamy (zdarza się rzadko, ale układ hormonalny niekiedy przeszkadza w pełnoprawnym karmieniu naturalnym)
• braku umiejętności ssania pomimo dobrego przystawienia
• utraty pokarmu przez dziecko w wyniku wymiotów, refluksu czy biegunek
• stosowania przez mamę niezbilansowanej, niedostatecznej diety.

U dzieci karmionych mlekiem modyfikowanym odwodnienie może nastąpić w wyniku złego przygotowywania mieszanki przez opiekuna. Na opakowaniu podane są zawsze dokładne wytyczne i należy się ich zdecydowanie trzymać.

W pierwszych tygodniach życia dzieci dopiero uczą się karmienia i początkowe problemy z przystawieniem czy ssaniem nie są niczym niespotykanym. Z tego powodu zaleca się obecnie, aby dziecko do piersi przystawiać jak najczęściej, a przynajmniej na żądanie, szczególnie w nocy. Odwodnienie u noworodków jest bowiem szczególnie niebezpieczne i może wymagać hospitalizacji.

Małe i starsze niemowlęta

Niemowlęciem nazywa się dziecko po ok. 4-5 tygodniach aż do ukończenia drugiego roku życia. W tym czasie dzieci nabierają mnóstwa nowych umiejętności, a ich dieta przechodzi z mleka do całkowicie zbilansowanego i pełnoprawnego jadłospisu. Niektóre maluszki przechodzą już proces odpieluchowania, zaczynają też mieć swoje humorki w odniesieniu do jedzenia. Przyczyny odwodnienia u niemowląt mogą więc być podobne, jak w przypadku noworodków, ale dochodzi kilka innych czynników:

• biegunki i wymioty w wyniku zatrucia pokarmowego
• nadmierne pocenie się, gdy organizm jest już w stanie regulować temperaturę
• gorączka w wyniku infekcji wirusowych i bakteryjnych
• przegrzanie.

Objawy odwodnienia u niemowląt

Małe dzieci nie tylko nie potrafią zakomunikować potrzeby uzupełnienia płynów i dolegliwości bólowych, które mogą z tego wynikać, ale i nieraz bywają niechętne do picia czegokolwiek ze względu na złe samopoczucie. Szybkie rozpoznanie oznak odwodnienia przez opiekunów jest więc kluczowe w niwelowaniu jego skutków. Jak objawia się odwodnienie u niemowląt i noworodków?

• Płacz bez łez
• Suchy język i usta
• Zapadnięte oczy i sińce
• Pomarszczona, nadmiernie przesuszona skóra
• Szybki, ale głęboki oddech
• Zapadnięte ciemiączko
• Chłodne stopy i dłonie, nieraz pokryte plamkami

Opiekunowie powinni również zwracać uwagę na liczbę mokrych pieluch, które produkuje maluch. Jeśli jest ich mniej niż sześć, powinni się oni przyjrzeć dokładnie diecie dziecka, ilości wypijanego mleka czy wody oraz ubiorowi, szczególnie w gorące dni czy w sezonie grzewczym.

Nie wszystkie te objawy występują jednocześnie, a wręcz pojawiają się wraz ze stopniem odwodnienia. Wyróżniamy:

• Stopień lekki – dziecku bardziej chce się pić, produkuje mniej pieluszek, a mocz ma ciemniejszy kolor.
• Stopień średni/umiarkowany – odwodnienie zaczyna wpływać na zachowanie. Dziecko staje się bardziej niespokojne, serce szybciej bije, a błony śluzowe stają się suche.
• Stopień ciężki/zaawansowany – skóra i błony śluzowe stają się bardzo suche, widoczne są zmiany pod oczami, ciemiączko się zapada, występuje płacz bez łez, możliwe są drgawki i zaburzenia świadomości, dziecku nie chce się pić.

Stopnia odwodnienia nie oceniamy samodzielnie. Im młodsze dziecko, tym bardziej wymaga zbadania przez lekarza rodzinnego czy pediatrę. Ostatni stopień bezwzględnie wymaga wizyty w szpitalu, ponieważ dopajanie dziecka nie pomoże wyrównać ilości płynów w organizmie.

Odwodnienie u niemowlęcia – jak mu zaradzić?

Jest dużo sposobów, domowych i farmaceutycznych, na zaradzenie odwodnieniu, jednak zależą one przede wszystkim od powodów odwodnienia.

Przegrzanie

W przypadku przegrzania spowodowanego temperaturą, nie stosujmy na dziecku zbyt wielu grubych warstw ubrań, szczególnie u starszych niemowląt. Te, w odróżnieniu od noworodków, już potrafią same regulować swoją temperaturę ciała, nie musimy ich więc przegrzewać. Pamiętajmy też, że zimne stopy i dłonie, wbrew dawnym informacjom, nie jest oznaką zmarznięcia. W okresie grzewczym pilnujmy, aby temperatura w pokoju dziecka nie była za wysoka.

Karmienie

Po szóstym miesiącu w zasadzie jedynym płynem wprowadzanym do diety powinna być woda. Do 1. roku życia mleko nadal pozostaje podstawowym źródłem pożywienia i napojenia malucha.

Na opakowaniach mleka modyfikowanego znajdziemy informację o tym, ile dziecko w danym wieku powinno go wypijać. Są to jednak wskazówki, a kazde dziecko jest inne. Jeśli maluch ma większe potrzeby lub potrzebuje jeść częściej a mniej, wsłuchajmy się w to. W razie potrzeby możemy skorzystać z porady lekarza i dietetyka dziecięcego, który doradzi nam, jak postępować.

W przypadku karmienia naturalnego, przydać się może technika odciągania pokarmu i podawania dziecku wkraplaczem – pipetką lub specjalną strzykawką do pokarmu. Czy podawać wodę niemowlęciu przed ukończeniem 6. miesiąca życia? Ta kwestia jest nad wyraz kontrowersyjna, ponieważ nie ma tego typu zaleceń u dzieci karmionych piersią, jednak przy ekstremalnych warunkach pogodowych czy przy gorączce, lekarz może wydać takie zalecenie.

Gorączka

Gorączka może wynikać z wielu, również zupełnie niegroźnych, przyczyn. Trzeba pamiętać, że:

• Gorączka u noworodka zawsze wymaga konsultacji lekarskiej, a jeśli nie możemy otrzymać porady u lekarza rodzinnego, musimy zgłosić się do szpitala, w którym dziecko się urodziło.
• Gorączkę u starszych niemowlaków możemy zbijać lekami z ibuprofenem i paracetamolem, jednak jeśli trwa dłużej niż trzy dni, obowiązkowo zgłaszamy się do szpitala.
• Jeśli gorączka pojawia się bez innych objawów chorobowych, do lekarza zgłaszamy się od razu, bo może być oznaką sepsy czy zapalenia układu moczowego.
• Podczas gorączki powinniśmy podawać dziecku mleko lub wodę częściej niż normalnie, ponieważ dużo szybciej się one odwadniają. Jeśli nie chcą pić z butelki czy kubeczka, próbujmy podawać mleko czy wodę za pomocą łyżeczki, a u młodszych niemowlaków – strzykawką do pokarmu.
• Gorączkę możemy również zbijać za pomocą kąpieli w letniej czy lekko ciepłej wodzie, pod warunkiem, że nie trwa ona zbyt długo.

U starszych dzieci możemy zastosować trick polegający na podaniu mu kostki zimnego musu owocowego bez cukru, uważając przy tym, aby się nie zakrztusiło. Pomóc mogą również soczyste owoce i warzywa, które zawierają dużo wody i witaminy (ogórki, arbuz, truskawki, pomidory, etc).

Co do picia dla niemowlaka nadaje się najlepiej?

U niemowląt do 6. miesiąca życia zasadniczo podaje się wyłącznie mleko. Dzieciom, które z jakiegoś powodu zaczynają rozszerzanie diety kilka tygodni wcześniej, można zacząć podawać czystą wodę. I tego też należy trzymać się w przypadku gorączki lub innych czynników zwiększających ryzyko odwodnienia. Woda dla dzieci powinna być niskozmineralizowana z akceptacją organizacji zajmujących się dietą dzieci, np. Instytutu Żywności i Żywienia, źródlana czy przefiltrowana i przegotowana woda kranowa.

Do pierwszego roku nie podajemy dzieciom soków owocowych i warzywnych, ponieważ zawierają one więcej niż owoce cukru, a mniej błonnika. Mogą również zaburzać proces wyrabiania prawidłowych nawyków żywieniowych. Po pierwszym roku życia soki można proponować raz na jakiś czas, rozcieńczone wodą. Herbaty ziołowe w trakcie odwodnienia nie są polecane, ponieważ niektóre mogą prowadzić do zwiększonego wydalania wody, a inne – do jej zatrzymywania.

W przypadku odwodnienia, pomóc nam mogą produkty farmaceutyczne w postaci elektrolitów. Przydadzą się szczególnie u dzieci niechętnych piciu, gdy w niewielkiej ilości spożywanych płynów trzeba zawrzeć jak najwięcej utraconych składników odżywczych. Elektrolity dobieramy zależnie od wieku, aby nie obciążyć nerek. Maluchom rocznym nie podajemy tych samych elektrolitów, co dzieciom np. sześcioletnim. Do wyboru mamy opcje smakowe (jak Orsalit malinowy) lub bez aromatów. W przypadku elektrolitów nie zważamy również na fakt, że zawierają glukozę – jest to odstępstwo od pozbawionej cukru zwyczajowej diety, które ma je uchronić przed dużo poważniejszymi konsekwencjami zdrowotnymi. Poza glukozą, elektrolity dla dzieci zawierają najczęściej chlorek sodu, potas, magnez, wapń i witaminy.