Otyłość u dzieci plagą naszych czasów. Z czego wynika i jak z nią walczyć?
Nadwaga u dzieci a otyłość – różnice
Terminy „nadwaga” i „otyłość” są często stosowane zamiennie, jednak nie są tym samym, mają nieco inną charakterystykę i mają różne znaczenie w odniesieniu do zdrowia dzieci.
Nadwaga
Jest to nadmierna masa ciała w stosunku do wzrostu dziecka czy percentyla wskaźnika masy ciała – BMI. Dziecko, według obowiązującej nomenklatury, ma nadwagę, gdy jego masa ciała znajduje się między 85 a 94 percentylem dla jego płci i wieku. Zwiększona masa ciała nie musi oznaczać nieuchronnej otyłości, problemów zdrowotnych czy nadmiernej tkanki tłuszczowej, jeśli dość wcześnie zostaną powzięte odpowiednie kroki.
Otyłość
Jest poważniejszą formą nadwagi, charakteryzującą się nadmiernym nagromadzeniem tkanki tłuszczowej. Dziecko jest klasyfikowane jako „otyłe”, gdy jego wskaźnik BMI mieści się w 95 percentylu dla jego wieku i płci lub go przekracza. Otyłość jest chorobą, poważnym zagrożeniem dla wszystkich systemów organizmu i późniejszego zdrowia młodego człowieka.
Przyczyny otyłości u dzieci
W badaniu poziomu otyłości i nadwagi u dzieci z pewnością w oczy rzuca się fakt, że z roku na rok dzieci z problemami wagowymi przybywa. Są tego bardzo konkretne i dość dobrze poznane już przyczyny, do których należą:
Siedzący tryb życia
Coraz więcej dzieci i młodych dorosłych prowadzi siedzący tryb życia, unika spędzania czasu na świeżym powietrzu na zabawie czy grach z rówieśnikami. Większy komfort znajdują przed ekranami telefonów, komputerów czy tabletów, co również prowadzi do różnego rodzaju uzależnień. Dzieci niemające odpowiedniej ilości ruchu są bardziej narażone na nadmierny przyrost masy ciała.
Nieodpowiednia dieta
Coraz bardziej powszechne spożywanie wysokokalorycznej, przetworzonej żywności, niezdrowych tłuszczów oraz napojów bogatych w cukry, mała ilość błonnika w codziennej diecie przyczyniają się do przybierania na wadze już od bardzo młodego wieku. Złe nawyki żywieniowe dzieci wynoszą przede wszystkim ze swojego domu rodzinnego lub gospodarstw dziadków, w których niekiedy karmione są słodyczami oraz tłustymi potrawami, a także niezdrowymi przekąskami.
Geny
Chociaż nie można problemu otyłości wśród dzieci i młodzieży całkowicie zrzucić na karb genetyki, nasza historia rodzinna odgrywa w niej pewną rolę. Odkryto, że osoby posiadające pewne mutacje genetyczne przekazywane od rodziców dzieciom, są bardziej podatne na choroby metaboliczne oraz skłonność do nieefektywnego metabolizowania tłuszczów i cukru.
Środowisko rówieśnicze
W pewnym momencie dla dziecka równie ważnym autorytetem, co rodzic, jest jego kolega czy koleżanka. Jeśli młoda osoba widzi u swoich rówieśników pewne wzorce zachowań polegające na niezdrowym jedzeniu, piciu czy braku aktywności fizycznej, będzie ona z tego czerpała wiedzę.
Czynniki społeczno-ekonomiczne
Oceniono, że gospodarstwa domowe o niższym statusie ekonomicznym mogą przyczyniać się do występowania otyłości u dzieci z uwagi na cenę produktów żywnościowych dostępnych w ramach budżetu domowników. Żywność dobrej jakości, nieprzetworzona, wprowadzająca do diety wysokiej jakości makroskładniki jest niestety często droższa, a szalejące inflacja oraz kryzysy światowe tej sytuacji nie poprawiają.
Problemy natury psychicznej
Dziecko wystawione na stres, nudę czy inne czynniki wpływające na obniżenie nastroju mogą szukać pocieszenia w jedzeniu, szczególnie słodkim. Spożywanie słodkich produktów uruchamia w mózgu ośrodek odczuwania nagrody, a od tego poczucia bardzo łatwo się uzależnić.
Otyłe dziecko a implikacje zdrowotne
Otyłość niesie za sobą bardzo poważne komplikacje zdrowotne, które rozwijając się w okresie dzieciństwa i adolescencji, tak naprawdę skazują młodego człowieka na życie z przewlekłymi chorobami.
Choroby układu krążenia
Kojarzą się przede wszystkim z osobami dorosłymi i starszymi, ale od lat obserwuje się dzieci i młodzież ze schorzeniami układu krążenia, tj. hipercholesterolemią, nadciśnieniem tętniczym, nadmiernym zwapnieniem naczyń czy wysokim tętnem. Czynniki te przyczyniają się do zwiększenia ryzyka zawałów serca, udaru mózgu, zdarzeń sercowo-naczyniowych oraz skazują je na przewlekłe przyjmowanie farmakoterapii już w młodym wieku.
Cukrzyca typu 2
Jednym z najczęstszych powikłań otyłości jest cukrzyca u dzieci typu 2. Nadmiar tkanki tłuszczowej prowadzi do insulinooporności, upośledzając zdolność organizmu do regulowania poziomu cukru we krwi. Coraz młodsi ludzie muszą zacząć przyjmować insulinę.
Problemy ze stawami
Ruch naturalnie wzmacnia stawy i mięśnie, szczególnie chodzenie. Otyłość nadwyręża stawy, sprawiając, że ruch staje się niekiedy bolesny, a to z kolei uruchamia mechanizmy obrony przed ruszeniem się z domu. Powstaje pętla prowadząca do problemów ze szkieletem, stawami, zapaleń i zmniejszonej mobilności.
Układ oddechowy też cierpi
Otyłość prowadzi do schorzeń układu oddechowego, w tym astmy, bezdechu sennego czy zmniejszonej wydolności płucnej. Wpływają one na oddychanie, a więc i na dotlenienie organizmu, obniżenie wydajności układu odpornościowego, jakość snu i ogólny stan organizmu.
Niealkoholowe stłuszczenie wątroby
Otyłość może przyczyniać się do nadmiernego gromadzenia tkanki tłuszczowej w wątrobie, przez co prowadzi do NAFLD. Nieleczone stłuszczenie skutkuje zwapnieniem tego gruczołu, a z czasem – zapaleniem a nawet nowotworem.
Ryzyko nowotworów
Dowiedziono, że otyłość wpływa na różne układy organizmu, zwiększając ryzyko wystąpienia np. raka piersi, trzustki czy okrężnicy.
Problemy emocjonalne
Otyłość może wzmagać niechęć dziecka do interakcji z rówieśnikami, wzmacniać jego niską samoocenę, prowadzić do różnego rodzaju zaburzeń psychicznych, np. samookaleczania, ubliżania sobie, problemów z wizerunkiem, stygmatyzacji, a także depresji dziecięcej i stanów lękowych.
Otyłość u dzieci – jakie badania są zlecane?
Jeżeli lekarz podejrzewa u dziecka nadwagę lub otyłość, zleci odpowiednie badania mogące lepiej określić faktyczny stan jego zdrowia. Do testów typowo zlecanych w diagnostyce otyłości należą badania laboratoryjne i obrazowe, szczególnie:
- morfologia krwi
- glukoza na czczo, czasem insulina w celu wczesnego wykrycia zaburzeń gospodarki glukozowo-insulinowej
- TSH i niekiedy FT4 (samo podwyższone TSH nie oznacza automatycznie niedoczynności tarczycy)
- badanie ogólne moczu
- wskaźniki zapalne: CRP i OB
- próby wątrobowe
- profil lipidowy: HDL, ldL, trójglicerydy, cholesterol całkowity
- kwas moczowy, mocznik i kreatynina
Badaniem obrazowym mogącym dać dość dobry obraz stanu organów wewnętrznych jest USG jamy brzusznej, w którym widać stopień otłuszczenia poszczególnych organów, ewentualne torbiele czy guzy. Jest to istotne z uwagi na fakt, że otyłość jest powiązana ze zwiększonym ryzykiem wystąpienia niektórych rodzajów nowotworów.
Leczenie otyłości u dzieci
Leczenie otyłości u dzieci powinno polegać na kompleksowym, multidyscyplinarnym podejściu do problemu dziecka jako jednostki i części środowiska. Skoncentrowane jest zarówno na pomocy doraźnej, jak i na zmianie oraz edukacji dotyczącej stylu życia.
Dieta
Wdrożenie zbilansowanej i pożywnej diety ma kluczowe znaczenie dla leczenia otyłości czy nadwagi u dziecka i powinno być wdrożone jak najwcześniej. Obejmuje ono ograniczenie wysokokalorycznych i niskowartościowych pokarmów, podkreślenie istoty spożycia owoców, warzyw oraz produktów pełnoziarnistych. Ważne jest wprowadzenie pełnowartościowego białka, niskotłuszczowych i niskocukrowych produktów nabiałowych. Wartość kaloryczna powinna być dobrana do wieku, płci oraz poziomu powolnej, systematycznej i zdrowej utraty wagi.
Dziecko może się buntować, jeśli dieta będzie zmieniała się w szybkim i dynamicznym tempie, dlatego metoda „krok po kroku” może być skuteczniejsza, aby przyzwyczaić organizm oraz przygotować psychikę młodego człowieka do zmian. Przykładowo: zamiana docukrzanych jogurtów na naturalne z dodatkiem świeżych owoców, płatków śniadaniowych na owsiane, wspólna nauka czytania etykiet. Dziecko powinno być w tym procesie partnerem a nie przedmiotem zmian, bo wtedy będzie miało większe poczucie sprawczości i odpowiedzialności za swoje wybory.
Regularna aktywność fizyczna
Zdecydowana większość dzieci odczuwa potrzebę zabawy na świeżym powietrzu czy w sali gimnastycznej, dlatego warto je do tego rytuału wprowadzić na nowo. Wymagać to będzie połączenia potrzeby ruszania się z zainteresowaniami, np. bardziej skuteczne będzie zapisanie go na zajęcia, w których dobrze się odnajdzie (taniec, piłka siatkowa, a nawet joga) niż zmuszanie do ćwiczeń i treningu, które znamy z siłowni. Doskonałym przykładem aktywności fizycznej, która poprawia kondycję fizyczną i psychiczną dziecka jest jazda na rowerze, pływanie czy wspinanie się po ściance. Co ważne, rodzic powinien przynajmniej w części aktywności ruchowej dziecka uczestniczyć, aby dawać mu zdrowe wzorce i umacniać w nim poczucie bezpieczeństwa.
Wspólny wysiłek
Walka z nadwagą i otyłością u dziecka jest wyzwaniem nie tylko dla niego samego, ale i dla całej rodziny. Tworząc wspierające środowisko poprzez zaangażowanie wszystkich członków rodzimy dbamy o konsekwencję i wzmocnienie nowego porządku i wsparcie chorego dziecka. Dodatkowym aspektem pozytywnym jest dbanie o zdrowie żywieniowe i masę ciała całej rodziny.
Ćwiczenia dla dziecka z nadwagą i otyłością
Rodzaj aktywności fizycznej zależy od wieku, poziomu nadwagi i otyłości oraz możliwości ruchowych dziecka. Warto również stosować takie ćwiczenia, które dziecko najbardziej zainteresują, ponieważ zwiększa to prawdopodobieństwo, że będzie się w nie chętniej angażował. Mogą to być:
- taniec – pomaga w syntezie endorfin i aktywuje u dziecka pokłady kreatywności
- aktywna zabawa – również w domu, np. wplatanie elementów gimnastyki, przysiadów czy podskoków w zabawę siedzącą
- pływanie – pływać można cały rok
- jazda na rowerze, również wczesną wiosną i późną jesienią, dzięki czemu wzmacniamy przy okazji odporność dziecka
- trening siłowy – podnoszenie ciężarków dostosowanych do wieku i wagi dziecka
Warto pamiętać, że u dzieci i młodzieży, która cierpi na wysoki stan otyłości czy nadwagi, niektóre rodzaje aktywności fizycznej mogą nadmiernie obciążać stawy. Dlatego opiekunowie powinni skonsultować się z pediatrą lub lekarzem rodzinnym bądź fizjoterapeutą dziecięcym przed wyborem tej najbardziej odpowiedniej.
Profilaktyka otyłości u dzieci i młodzieży
Profilaktyka otyłości i nadwagi u dzieci oraz młodzieży powinna rozpocząć się długo przed wystąpieniem pierwszych objawów chorobowych i polegać przede wszystkim na wdrożeniu edukacji i programów aktywnościowych dla młodych ludzi.
We wczesnej profilaktyce znaczenie mają przede wszystkim wzorce wynoszone przez dziecko z domu. Rozwijający się organizm nasiąka wszystkim, co otrzymuje od rodziców, zarówno w formie pożywienia, jak i zdrowych wzorców zachowań w stosunku do jedzenia i swojego ciała.
Inne sposoby na profilaktykę nadwagi i otyłości u dzieci i młodzieży obejmują:
- regularne posiłki spożywane bez udziału monitorów (telewizora, komputera, tableta i telefonu)
- naukę uważnego jedzenia
- rozmowę z innymi członkami rodziny (np. dziadkami) na temat zasad zdrowego żywienia i przestrzegania ich
- nieużywanie przekąsek lub słodyczy jako nagrody np. za sukcesy naukowe
- spędzanie aktywnie czasu wolnego, choćby na spacerach czy jeździe na rowerze
- wprowadzenie zasady, że przy każdym posiłku połowę talerza mają stanowić warzywa lub owoce jak najmniej przetworzone.
Otyłe dzieci w Polsce – przerażające statystyki
Nadwaga i otyłość u dzieci oraz młodzieży stały się już globalnymi problemami zdrowotnymi, a częstość ich występowania u najmłodszych członków społeczeństwa wzrosła w ostatnich latach dramatycznie. Według szacunków światowej Organizacji Zdrowia oraz Polskiego Towarzystwa Otyłości, statystyki w Polsce prezentują się następująco:
Polska zajmuje 8. miejsce wśród krajów europejskich pod względem nadmiernej masy ciała u dzieci młodzieży.
Wśród dzieci w wieku 7-9 lat, a więc na początku ich edukacyjnej drogi, 32% ma nadwagę lub otyłość.
Wśród dzieci przedszkolnych ponad 22% ma nadwagę lub otyłość, z czego nieco częściej występują one u chłopców.
U dzieci starszych ponad 18% chłopców i ponad 14% dziewczynek ma nadwagę lub otyłość.
Tworzymy zespół ekspertów i pasjonatów tematyki zdrowotnej, dietetycznej i kosmetologicznej. W pisaniu opieramy się na aktualnej wiedzy medycznej, zaleceniach i badaniach naukowych. Przede wszystkim, nie ustajemy w edukowaniu się, aby dostarczyć naszym Czytelnikom jak najszersze i najaktualniejsze informacje z zakresu zdrowia i urody.
