Problemy psychologiczne dzieci – kiedy dziecko woła o pomoc?

Dzieci coraz częściej odczuwają skutki szybkiego trybu życia, swoistego odarcia ich z dziecięcej niewinności i narastających względem nich oczekiwań edukacyjnych. Nic więc dziwnego, że gabinety psychologiczne przeżywają istne oblężenie. Kiedy zgłosić się dzieckiem do specjalisty w zakresie zdrowia psychicznego i dlaczego nie należy ignorować oznak rozpoczynającego się czy już trwającego kryzysu?

Z czym mierzą się dzieci?

Dziecko w każdym wieku może przeżywać kryzys. Problemy natury psychologicznej mogą dotknąć dzieci z różnych środowisk, gospodarstw domowych, rodzin o różnym dochodzie. Niestety, nie ma reguły, chociaż istnieją pewne czynniki, które sprawiają, że dziecko może czuć się bardziej zagubione niż jego rówieśnicy.

Zmiana środowiska

Dzieci poniżej 10. roku życia przechodzą nad wyraz wiele zmian w swoim dotąd ustabilizowanym życiu. Etap żłobkowy, przedszkolny, a następnie szkolny sprawia, że może ono poczuć się, jakby traciło bezpieczny grunt pod nogami. Jest to jednocześnie trudny, ale potrzebny etap jego rozwoju, w którym uczy się odpowiedniego w swoim wieku zarządzania reakcjami na zmiany.

Lęk

Dzieci mogą doświadczać lęku związanego z rozłąką z rodzicami, znaną placówką edukacyjną i ukochanymi opiekunkami/nauczycielkami, sytuacjami społecznymi czy oczekiwaniami dotyczącymi wyników edukacyjnych. Mogą się u nich zdarzać ataki paniki oraz fobie.

Zaburzenia zachowania

Niektóre dzieci, również małe, mogą wykazywać zachowania destrukcyjne, takie jak zaburzenia opozycyjno-buntownicze. Warto wiedzieć, że bunt jest typowym znakiem poszczególnych etapów rozwojowych, jednak w razie przedłużających się tego typu objawów, warto skonsultować to ze specjalistą. Zachowania buntu mogą objawiać się poprzez agresję, chęć łamania ustalonych zasad oraz trudności z przestrzeganiem instrukcji czy respektowaniem autorytetów.

Nadpobudliwość psychoruchowa

Od nadpobudliwości do stwierdzonego przez specjalistę ADHD, dzieci mogą zmagać się z takimi trudnościami jak deficyt uwagi, impulsywność, a przez to wykluczenie oraz problemy z uczeniem się, wykonywaniem poleceń oraz skupianiem uwagi na jednym zadaniu.

Depresja

U małych dzieci również występują objawy depresji czy znacznego, przedłużającego się obniżenia nastroju. Symptomy nieraz obejmują uporczywy smutek, utratę zainteresowania zajęciami, zaburzenia apetytu, snu, poziomu energii czy poczucie bezwartościowości, winy i problemów z koncentracją.

Trauma

Małe dzieci pozornie zapominają o traumie, jednak ujawnia się ona w nieraz nieoczekiwanych okolicznościach i w niejasny sposób w formie stresu pourazowego. Śmierć członka rodziny, widok osoby czy zwierzęcia potrzebujących pomocy medycznej czy zdarzenie związane z przemocą zapisane są głęboko w ciele i psychice. Mogą dawać takie objawy jak zaburzenia snu, natrętne myśli, niepokój emocjonalny, zmiany w zachowaniu czy problemy adaptacyjne.

Problemy z uczeniem się

Dzieci, przechodząc przez system edukacji, mogą napotykać różnego rodzaju problemy z uczeniem się, ale niezdiagnozowane zaburzenia, jak dysleksja, dysortografia czy dyskalkulia mogą wpływać na zdolność dziecka do przyswajania i przetwarzania informacji, a to przekładać się będzie na trudności adaptacyjne i nieraz wykluczenie ze środowiska klasowego (również przez nauczycieli nieprzystosowanych do pracy z potrzebującymi większej uwagi uczniami).

Młodsze i starsze nastolatki

Poza wyżej wymienionymi, młodsze i starsze nastolatki napotykają na swojej drodze rozwojowej dodatkowe czynniki podnoszące ryzyko problemów natury psychicznej. Do zwiększonego prawdopodobieństwa wystąpienia ich w porównaniu z młodszymi dziećmi przyczyniają się:

Okres dojrzewania i zmiany hormonalne

Zmiany fizyczne (cielesne), hormonalne i zachodzące w obrębie układu nerwowego wpływają na regulację nastroju, mogą prowadzić do niestabilności emocjonalnej i podatności na stany depresyjne.

Rozwój poznawczy i emocjonalny

Nastolatki przechodzą okres rozwoju poznawczego i kształtowania samoświadomości oraz granic autonomii. Wymaga to wyrobienia w sobie nowych mechanizmów radzenia sobie ze stresem, co nie następuje od razu, lecz wymaga wypracowania pewnych zachowań.

Zwiększona presja edukacyjna ze strony szkoły i opiekunów

Im dzieci są starsze, tym większe wymagania się im stawia pod względem obowiązków domowych i edukacji. Nie każde z nich jest na to przygotowane i może potrzebować większej ilości czasu oraz pomocy w nauce.

Presja rówieśników i wyzwania społeczne

W pewnym momencie rówieśnicy i środowisko stają się większym autorytetem dla dziecka niż rodzice. Im większy wpływ kolegów i koleżanek, tym większa jest presja, porównania społeczne, którą na dziecku nastoletnim wywierają oraz chęć dopasowania się. Dochodzi tu nieraz do takich zachowań, jak zastraszanie, wykluczenie społeczne czy konflikty rówieśnicze.

Własne kształtowanie osobowości i tożsamości

Nastolatki same kształtują swoją osobowość i odkrywają siebie, jakkolwiek wielki wpływ na ten proces chcieliby mieć opiekunowie. Dzieci badają swoją seksualność, wartości religijne lub duchowe, przekonania i zainteresowania. Procesowi poszukiwania swojego „ja” mogą towarzyszyć emocjonalne zawirowania i silne emocje.

Potrzeba uzyskania większej niezależności i odpowiedzialności za swoje czyny

Im większą odpowiedzialność za swoje czyny mają ponosić nastoletnie dzieci, tym większej niezależności się domagają. To może budzić konflikty w relacjach z rodzicami czy nauczycielami, a to może stać się przytłaczające i przyczyniać się do stresu.

Wpływy społeczne ze strony rówieśników i influencerów

Czynniki społeczne i kulturowe, w tym wpływ mediów, standardów urody promowanych w mediach czy normy kulturowe, w których dzieci dorastają mogą wpływać na postrzeganie siebie i przyczyniać się do problemów na tle własnego pojmowania swojego ciała, ego wizerunku, zaburzeń odżywiania.

Osobnicze cechy wynikające z uwarunkowań genetycznych

Predyspozycje genetyczne mogą wpływać na funkcjonowanie mózgu, w tym na poziomy neuroprzekaźników, ścieżki neuronowe i strukturę mózgu, a tym samym na podatność na stres i umiejętność radzenia sobie z nim. Ponadto, niektóre zaburzenia psychiczne mogą mieć podłoże genetyczne, co oznacza, że są przekazywane przez rodziców biologicznym dzieciom.

Problemy psychologiczne u dzieci nastoletnich – objawy

Wiek dojrzewania nie zawsze jest przyjemnym etapem rozwoju młodego człowieka i wiąże się z pewnymi wyzwaniami, które dotykają nie tylko dziecko, ale całą rodzinę. Choć oczywiście nie każde dziecko będzie się z nimi mierzyło, wiele z nich przeżywa takie problemy jak:

Zaburzenia nastroju

U nastolatków mogą rozwinąć się zaburzenia nastroju, w tym nastroje depresyjne czy choroba afektywna dwubiegunowa. Do niektórych objawów należą uporczywy smutek, utrata zainteresowania typowymi dla siebie zajęciami, zmiany w obszarze apetytu i schematu snu, drażliwość, niski poziom energii, trudności z koncentracją, a nawet myśli o samookaleczaniu lub samobójcze.

Zaburzenia odżywiania

Presja środowiska rówieśniczego oraz kulturowa jest niezwykle przytłaczająca dla nastolatków, szczególnie w dobie wszechogarniającej nas technologii i dostępu do mediów społecznościowych. Objawy polegające na jadłowstręcie psychicznym, napadowym objadaniu się, bulimii oraz rozwijanie niezdrowych relacji z jedzeniem i obawy związane z obrazem własnego ciała mogą mieć w przyszłości poważne konsekwencje fizyczne i emocjonalne.

Nadużywanie niektórych substancji

Eksperymentowanie z alkoholem czy narkotykami oraz dopalaczami może prowadzić do uzależnienia u coraz młodszych nastolatków. Presja rówieśników, ciekawość świata, osobiste zmagania emocjonalne i próby radzenia sobie ze stresem mogą przyczyniać się do nadużywania substancji psychoaktywnych.

Samookaleczenia

Nastolatki mogą angażować się w zachowania samo okaleczające, takie jak cięcia i przypalania ciała, jako mechanizm radzenia sobie z bólem emocjonalnym. Mogą one również wynikać z presji rówieśniczej lub traumy.

Wyzwania w relacjach rówieśniczych

W wieku nastoletnim zaczynamy formować swoje pierwsze poważne przyjaźnie, zdarzają się również zauroczenia i emocje romantyczne względem innych osób. To wtedy dzieci stają przez wyzwaniami związanymi z nawiązywaniem i utrzymywaniem zdrowych relacji z rówieśnikami. Mogą również doświadczać zastraszania, wykluczenia społecznego, konfliktów i trudności z umiejętnościami społecznymi, co niechybnie wpływa na ich samoocenę oraz samopoczucie emocjonalne.

Kiedy z dzieckiem do psychologa powinno się iść?

Przede wszystkim najważniejsze, aby z dzieckiem do specjalisty w ogóle się udać wtedy, kiedy tego potrzebuje. Kiedy jest na to najlepszy czas? Ciężko na to pytanie odpowiedzieć, jednak opiekunowie zaangażowani w życie swoich dzieci mogą i potrafią rozpoznać zmiany zachowania, które mogą wydawać dla nich nietypowe u dziecka.

Małe i nastoletnie dzieci przechodzą przez różnego rodzaju zmiany w swoim życiu, nieraz są one trudne do przepracowania i wiążą się z wachlarzem negatywnych emocji. Dlatego opiekunowie nie zawsze są w stanie ocenić, czy pewne zachowania świadczą o głębokim problemie, czy z etapem, który z czasem po prostu minie. Kiedy powinniśmy rozważyć udanie się z dzieckiem do specjalisty?

Długotrwałe zmiany w schemacie snu

Rodzice małych dzieci doskonale znają termin „skoku rozwojowego”, który niestety wiąże się m.in. z zaburzeniami naturalnego rytmu okołodobowego. Skoki rozwojowe są jednak przejściowe i nie wiążą się z długotrwałymi uciążliwościami dla rodziny. Jeśli dziecko przez długi czas odczuwa dyskomfort snu, nie może przestać o czymś myśleć, zadręcza się, może to być sygnał, że przechodzi jakiegoś rodzaju kryzys.

Nadmierna chęć pozostawania w domu

Niektóre dzieci i nastolatki są z natury introwertyczne. Rodziców nie będzie więc dziwić ich chęć do pozostawania w domu poza zajęciami szkolnymi i popołudniowymi. Jeśli jednak dziecko lub nastolatek, które do tej pory miało chociażby umiarkowane życie towarzyskie, nagle woli pozostawać w domu, ucina relacje z kolegami, a nawet unika komunikacji przez telefon czy czata, może to być sygnał dla opiekuna, że problem może być głębszy niż zwykła kłótnia ze znajomymi.

Objawy lęku

Gdy dziecko wykazuje objawy lęku, np. kurczowo trzyma się opiekuna i jest wyjątkowo niechętne do pozostania samemu w pokoju nawet na chwilę, może być to niepokojący objaw. Są dzieci, które od samego początku bardzo blisko trzymają się opiekunów i takie zachowanie w ich przypadku nie powinno dziwić, jednak jeśli maluch nagle pokazuje lęk przed otoczeniem przez to, że boi się zostać samo, opiekun powinien spróbować poszukać przyczyny. Być może jest to etap rozwojowy, efekt obejrzenia konkretnej bajki, a może problem tkwi głębiej.

Zwiększona drażliwość

Dzieci bywają drażliwe, szczególnie w okresach intensywnego rozwoju fizycznego i umysłowego. Nie ma w tym nic dziwnego. Jeśli jednak widzimy, że stają się one nad wyraz drażliwe, zdecydowanie unikają pewnych tematów w rozmowie, obserwujemy zwiększoną frustrację związaną ze środowiskiem, warto zwrócić na to szczególną uwagę.

Niechęć do ulubionych aktywności

Jeżeli dziecko lub nastolatek nagle przestaje uczęszczać na swoje dotychczas ulubione lub zwyczajowe zajęcia i nie jest w stanie jednoznacznie określić, dlaczego przestały go one interesować, warto ustalić przyczynę. Być może zmęczyły go dodatkowe zajęcia z konkretnego tematu i chce rozpocząć inne, a może stały się one dla niego powodem stresu, a wręcz lęku.

Nagłe zmiany w zachowaniu higieny

Zmiany w rutynie higienicznej mogą być efektem mody lub chęci wypróbowania nowych kosmetyków, ale i oporu do wykonywania pewnych czynności. Tutaj warto zainteresować się, co jest przyczyną np. faktu, że dziecko nagle nie chce się rozbierać i kąpać, szoruje skórę nadmiernie, nagle nie chce, aby rodzic mył pewne części ciała (w przypadku młodszych dzieci).

Pierwsza wizyta u psychologa dziecięcego

Na pierwszą wizytę u psychologa rodzic przychodzi sam. Jest to czas przeznaczony na poznanie przez specjalistę perspektywy opiekuna, wysłuchanie obaw i subiektywnego spojrzenia. Psycholog i psychoterapeuta zadaje pytania po to, aby lepiej zorientować się w tym, jak wygląda codzienne życie dziecka w domu, w szkole i na podwórku. Specjalista może wskazać wstępne wnioski, ale warto się spodziewać, że mogą one ulec zmianie po tym, jak psycholog skonfrontuje je z dzieckiem. Możemy się również spodziewać sugestii odnośnie wykonania testów psychologicznych, które są bardzo pomocne w ocenie typu osobowości, rozwoju intelektualnego czy stanu psychicznego dziecka.

O co pyta psycholog dziecięcy?

To, jak wyglądają dalsze wizyty u psychologa zależy przede wszystkim od potrzeb dziecka. Zdarza się również, że psycholog lub terapeuta chce poobserwować dziecko w domu: jego zachowanie w bezpiecznym dla niego środowisku, typowe codzienne wyzwalacze oraz współbycie z innymi członkami rodziny (w tym z rodzeństwem). Nie musimy na to, rzecz jasna, wyrażać zgody, jednak warto takie rozwiązanie rozważyć.

Psycholog z dzieckiem rozmawia na temat jego codziennego życia, kontaktów z kolegami i rodziną, zainteresowaniach oraz uczuciach i stara się poznać jego perspektywę. Będzie się starał zbudować relację opartą na zaufaniu dziecka do niego tak, aby poczuł się on bezpieczny. W przypadku młodszych dzieci uważnie obserwuje, jak dziecko się bawi, koloruje, pokazuje mu obrazki i zadaje na ich temat pytania. W przypadku starszych, spotkanie może opierać się w większym stopniu na rozmowie.

Psychologia dzieci – do jakiego specjalisty się zgłosić?

Nie każdy problem naszego dziecka pomoże nam rozwiązać psycholog dziecięcy. Warto jednak się do niego zgłosić, jeśli jesteśmy w tym temacie zagubieni, bo będzie nas on w stanie dalej pokierować i zalecić terapię u psychoterapeuty lub leczenie psychiatryczne. Przeprowadzi testy, które będą pomocne we wstępnej diagnozie. Wielu psychologów współpracuje z innymi poradniami specjalistycznymi: fizjoterapeutami, osteopatami, neurologami oraz terapeutami zdrowia psychicznego i psychiatrami. Tym samym otrzymamy pomoc w kwestii doboru odpowiedniej ścieżki diagnozy i leczenia.