Szkarlatyna – jak ją rozpoznać i leczyć?

Szkarlatyna, zwana inaczej płonicą, to bakteryjna choroba zakaźna wywoływana przez szczep Streptococcus pyogenes. Najczęściej dotyka dzieci w wieku żłobkowym i przedszkolnym. Choć początkowo może rodzić nie lada niepokój u rodziców, dzięki rozwojowi medycyny, ryzyko wystąpienia powikłań po szkarlatynie jest minimalne, a przy odpowiednim leczeniu powrót do zdrowia może być bardzo szybki. Co warto wiedzieć o tej chorobie?

Szkarlatyna – przyczyny

Pod tą nazwą kryje się grupa objawów klinicznych obejmująca zapalenie gardła, charakterystyczną wysypkę oraz klasyczne symptomy infekcji organizmu (gorączkę, osłabienie, powiększenie węzłów chłonnych).

Zakażenie paciorkowcami jest wykrywane w 20%-40% przypadków u dzieci cierpiących na ból gardła i jedynie w przypadku 5%-15% dorosłych. Trzeba jednak wiedzieć, że nie wszystkie infekcje tym rodzajem bakterii przeradzają się w szkarlatynę. Może rozwinąć się angina, liszajec czy zwykłe i łagodne zapalenie tkanki. Szkarlatyna pojawia się szczególnie u tych pociech, które przebywają w skupiskach – żłobkach i przedszkolach – i nie mają jeszcze wyuczonych podstawowych zasad higieny. Liczne badania wykazały, że pojawienie się szkarlatyny zbiega się z początkiem roku szkolnego i niższymi temperaturami w miarę zbliżania się zimy.

Jak wygląda szkarlatyna?

Typowym objawem szkarlatyny jest wysypka: w ciągu 2-3 dni od zakażenia, ale może także być opóźniona do 7 dni. Najpierw pojawia się na tułowiu i w pachwinach, a potem rozprzestrzenia się na kończyny. Zazwyczaj podeszwy stóp i dłonie pozostają wolne, choć bywa, że i tam pojawią się czerwone małe grudki. Kolejną cechą charakterystyczną jest kolor języka – truskawkowy/malinowy. Zmiany zaczynają się od białego nalotu, który po pewnym czasie ustępuje, pozostawiając charakterystyczne brodawki przypominające znany owoc. Tak zwanego „malinowego” czy „truskawkowego” języka nie da się nie zauważyć – barwa ta jest drastycznie inna od normalnej. Zazwyczaj widoczne są także objawy Pastii w fałdach skórnych, które objawiają się nagromadzeniem grudek wokół punktów nacisku. Po ustąpieniu początkowej wysypki może wystąpić okres złuszczania, który w niektórych przypadkach może trwać do dwóch tygodni.

Szkarlatyna u dzieci – objawy i diagnostyka

U dzieci szkarlatyna najczęściej objawia się klasycznie, chociaż bywają odstępstwa w przypadku niektórych maluchów. W każdym przypadku należy udać się do lekarza, który zbierze wywiad i dokona badania fizykalnego. Przy zapaleniu gardła, szczególnie bez kaszlu, ale za to z wysiękiem, gorączką i powiększeniem węzłów chłonnych zaleca się wykonanie szybkich testów paciorkowcowych. Po uzyskaniu pozytywnego wyniku i przy pojawieniu się wysypki, można mieć pewność, że doszło do zachorowania na szkarlatynę. Zazwyczaj przyjmuje się, że organizm do regeneracji potrzebuje 2-3 tygodni. Szkarlatyna łatwo się rozprzestrzenia, dlatego dziecko do czasu wyleczenia nie powinno uczęszczać do placówki edukacyjnej ani na plac zabaw. Należy również powstrzymać się od wizyt u rodziny i przyjaciół, szczególnie jeśli przebywa tam małe dziecko.

Szkarlatyna u dorosłych – objawy i diagnostyka

Szkarlatyna u dorosłych objawia się podobnie, choć ryzyko wystąpienia dolegliwości jest znacznie rzadsze. Jednakże należy być ostrożnym przy diagnostyce choroby. Stosowanie szybkich testów u osób starszych, szczególnie powyżej 45. roku życia, jest kontrowersyjne, ponieważ istnieje większe prawdopodobieństwo, że są one jedynie nosicielami bakterii, a nie chorują. Jeśli nie występują żadne inne objawy, odradza się podawanie antybiotyków.

Bardzo często, jeśli choruje przedszkolak, dziecko szkolne może w ogóle nie złapać infekcji, należy jednak zadbać o zachowanie podstawowych zasad higieny i, jeśli to możliwe, ograniczać ich interakcję do czasu zaordynowania antybiotyku.

Diagnostyka różnicowa szkarlatyny

Diagnostyka różnicowa gorączki i wysypki jest dość szeroka, choć prawdopodobieństwo szkarlatyny jest spore. Może to jednak być także odra, ospa wietrzna, pryszczyca. Dlatego tak ważna jest konsultacja z lekarzem, który dokona prawidłowej oceny wyglądu wysypki. Krosty bardziej wskazują na liszajec lub różyczkę. Pęcherzyki mogą z kolei oznaczać wiatrówkę. Ważne są wykonane szczepienia, wywiad medyczny i odbyte niedawno podróże.

Leczenie szkarlatyny

Ponieważ szkarlatyna jest chorobą wywołaną przez bakterie rozprzestrzeniające się na błonach śluzowych nosa i gardła, zazwyczaj jest leczona antybiotykami. Powinny one zostać dobrane przez lekarza prowadzącego. W pierwszej kolejności ocenia się skuteczność penicyliny lub amoksycyliny. W przypadku alergii na powyższe substancje można zastosować cefalosporynę pierwszej generacji, klindamycynę lub erytromycynę.

Szkarlatyna – kiedy do lekarza?

Szkarlatyny nie da się wyleczyć „domowymi sposobami”, niezbędna jest wizyta u lekarza i leczenie antybiotykiem. Często zaleca się także podawanie środków objawowych, na przykład leków na ból gardła, które skutecznie poprawią komfort życia w trakcie choroby czy preparatów przeciwgorączkowych, które złagodzą wysoką gorączkę. Pamiętajmy również, że podanie antybiotyku wymusza na nas niejako podawanie osłonki – probiotyku odpowiedniego do wieku dziecka i rodzaju medykamentu. Jest to konieczne z uwagi na profilaktykę poantybiotykowych biegunek oraz infekcji wirusowych, na które osłabiony organizm jest narażony.

Szkarlatyna – jak długo trzeba siedzieć w domu?

Powrót do zdrowia następuje zwykle w ciągu 3-6 dni od rozpoczęcia leczenia, ale objawy skórne mogą ustąpić po 14-21 dniach. U części osób infekcja może nawrócić, szczególnie w przypadku samodzielnego skrócenia kuracji lekowej. Zazwyczaj można powrócić do pracy, szkoły i przedszkola po 14 dniach leczenia, ale zaleca się konsultację z lekarzem, który oceni ogólną kondycję organizmu. Kontrola jest konieczna w celu sprawdzenia, czy bakteria została ostatecznie wybita, a organizm jest w pełni sił.

Czy szkarlatyna jest zaraźliwa?

Tak i to dość bardzo. Paciorkowce przenoszą się drogą kropelkową, u dzieci ma to miejsce szczególnie poprzez kontakt ze śliną. Podczas kichania czy kaszlu patogeny przenoszą się na przedmioty wspólnie używane czy na skórę innego dziecka. Mogą być też pozostawiane na meblach, klamkach, zabawkach. Dlatego właśnie dziecko chore na szkarlatynę nie powinno uczęszczać do placówki edukacyjnej przez określony czas.

Czy szkarlatyna jest groźna?

W przeszłości szkarlatyna była chorobą o wysokim odsetku powikłań, a nawet zgonów wśród dzieci. Wraz z wypracowaniem różnorodnych metod leczenia, w szczególności antybiotykoterapii, szkarlatyna jest obecnie uważana za stosunkowo łagodną chorobę. Jednak powikłania opóźnionego lub nieleczonego schorzenia są znaczące.

Powikłania po szkarlatynie

Powikłania po szkarlatynie dzielą się na dwie kategorie: ropne i nieropne. Zazwyczaj powikłania ropne wynikają z pogorszenia, rozszerzenia lub rozprzestrzenienia się pierwotnego obszaru infekcji. Do najpoważniejszych działań niepożądanych należą:

• martwicze zapalenie powięzi
• zapalenie opon mózgowych
• ropień mózgu
• zakrzepowe zapalenie żył szyjnych
• ostra gorączka reumatyczna
• ostre kłębuszkowe zapalenie nerek
• zaburzenia autoimmunologiczne.

Śmiertelność z powodu szkarlatyny wynosi mniej niż 1% i jest spowodowana zazwyczaj zapaleniem nerek czy gorączką reumatyczną.

Jak zapobiec szkarlatynie?

Zapobieganie szkarlatynie to nic innego jak zapobieganie infekcjom paciorkowcowym gardła. Można uniknąć tych chorób poprzez odpowiednią higienę rąk, zakrywanie ust w czasie kaszlu i kichania, regularną dezynfekcję miejsc wspólnych. Należy też unikać nadmiernego użycia antybiotyków, by nie doprowadzić do odporności tych szczepów bakterii.

Szczepionka na szkarlatynę

Niestety nie istnieje obecnie szczepionka na szkarlatynę ani na żadne inne grupy objawów wywołanych przez bakterie należące do paciorkowców. Bardzo często pojawia się też inne pytanie dotyczące szkarlatyny: czy można zachorować drugi raz na tę chorobę? Można i to bardzo łatwo. Badania pokazują, że jest możliwe nabycie krótkotrwałej i szczątkowej odporności na konkretny szczep bakterii. Jednak zakażenie innego typu, które wywoła szkarlatynę, jest możliwe niemal natychmiast po wyzdrowieniu.

Szkarlatyna atakuje coraz rzadziej. W 2014 roku w kraju odnotowano mniej niż 23 tysiące przypadków. W 2020 roku było to jedynie troszkę ponad 7600 przypadków. Niestety po epidemii koronawirusa choroba powróciła ze wzmożoną siłą, a częstotliwość zachorowań rośnie, szczególnie u dzieci.