Uzależnienie od ekranu u dziecka – z czym tak naprawdę mamy do czynienia?
Dziecko uzależnione od telefonu
Uzależnienie od telefonów charakteryzuje się nadmiernym i często kompulsywnym korzystaniem ze smartfonów. Nie dotyczy ono jedynie ilości czasu spędzanego z urządzeniem, ale również tego, jak używanie go wpływa na zdrowie psychiczne i rozwój psychomotoryczny dziecka. Kiedy staje się ono nadmiernie zależne od smartfona, może to wpłynąć na jego zdolność do angażowania się w zdrowe relacje międzyludzkie, interakcje z innymi, stwarzając dla niego zagrożenie oraz stanowić ryzyko dla rozwoju inteligencji emocjonalnej.
Uzależnienie od telefonu może w szczególny sposób zakłócić wzorce snu i rytmu dobowego z uwagi na używanie go późnym wieczorem, co wpływa na zdrowie ogólne i funkcje poznawcze. Ciągłe powiadomienia i natychmiastowa gratyfikacja może prowadzić do skrócenia czasu uwagi.
Dziecko uzależnione od komputera
Uzależnienie od komputera jest szczególnie kłopotliwe, ponieważ w edukacji komputer pełni obecnie podobną rolę, co podręczniki i zeszyty ćwiczeń. Cyfryzacja szkoły ma za zadanie nauczyć nowe pokolenia efektywniejszego korzystania ze źródeł pozaksiążkowych, krytycznego myślenia i pracy nad projektami. Komputer jest więc integralną częścią edukacji, a specjaliści w dziedzinie szkolnictwa pracują nad wyrównywaniem szans dzieci z różnych środowisk ekonomicznych. Coś, co ma być nieodzowną pomocą w rozwoju dziecka może jednak stać się źródłem problemu, jeśli nie jest właściwie prowadzone.
Objawy uzależnienia od komputera u dziecka
Postawowymi objawami uzależnienia od komputera u dziecka może być nie tylko nadmiarowy czas, który spędza przed ekranem, ale również zmiany behawioralne, emocjonalne oraz fizyczne. Behawioralnie dziecko może chcieć rezygnować z aktywności, w które chętnie angażowało się wcześniej, zaniedbywać swoje zwyczajowe obowiązki i zainteresowania, a także rezygnować z interakcji z przyjaciółmi bądź całkowicie przenieść swoje przyjaźnie na grunt social mediów i gier komputerowych. Pod względem fizycznym, dzieci uzależnione od komputera cierpią na bóle głowy, zmęczenie aparatu wzroku, zmęczenie spowodowane zakłóceniem wzorców snu, a w końcu bóle mięśni i stawów spowodowane nieprawidłową postawą utrzymywaną przez dłuższy czas. Emocjonalnie, dzieci uzależnione stają się nadmiernie drażliwe, szczególnie jeśli odrywa się je od nałogu, ich nastroje się wahają. Mogą nie radzić sobie z wyzwaniami dnia codziennego, co wywołuje płacz i agresję słowną bądź fizyczną.
Dziecko uzależnione od tabletu
Uzależnienie od tabletu, podobnie, jak od telewizji, jest charakterystyczne dla młodszych dzieci, które jeszcze nie otrzymują swojego telefonu, ale są w stanie oglądać bajki lub teledyski do piosenek dziecięcych na większym urządzeniu mobilnym. Z tego powodu jego wpływ na kamienie milowe u dzieci jest większy, niż nam się z początku wydaje. Z jednej strony dzieci uczą się wierszyków, piosenek, zyskują umiejętności językowe, ale z drugiej – tablet zakłóca rozwój funkcji poznawczych i zdolności rozwiązywania problemów. Czas spędzony z tabletem to czas, w którym maluch nie bawi się z rówieśnikami lub w sposób rozwijający pewne praktyczne umiejętności.
Istotnym problemem jest również fakt, że tablety mogą wpływać na zdolność dzieci do samoregulacji, która jest kluczową kompetencją w ich rozwoju. Dziecko w tym wieku uczy się szybkiej gratyfikacji, co w przyszłości może mu uniemożliwiać czerpanie przyjemności z aktywności wymagających więcej skupienia i czasu.
Dziecko uzależnione od telewizji
Uzależnienie dziecka od telewizji jest wyjątkowo trudne do zwalczenia, ponieważ w domu inni użytkownicy mogą chcieć z niej korzystać w zdrowych ilościach, a dla dziecka uzależnionego będzie to stanowić czynnik wyzwalający. Co więcej, telewizja może dziecku zaoferować bardziej pasywną formę rozrywki niż telefony i tablety z grami. Telewizja w szczególny sposób angażuje dziecko na wiele godzin, z czego nie zawsze zdajemy sobie sprawę. Długotrwałe oglądanie telewizji może narazić dziecko na nieodpowiednie treści i reklamy, które następnie mogą wpłynąć na ich postawy oraz zachowania. Może wiązać się z negatywnymi konsekwencjami zdrowotnymi, w tym otyłością z powodu siedzącego trybu życia, słabszymi wynikami w nauce i mniejszą motywacją do spędzania czasu w sposób aktywny.
Dziecko przed ekranem – główne przyczyny
Nie jest możliwe proste wyjaśnienie przyczyn wzrostu uzależnienia od ekranów u dzieci, ponieważ czynniki na to wpływające są niezwykle złożone. Nie można w każdym przypadku uznać, że „rodzicom nie chce się zajmować dziećmi”. Chociaż taka sytuacja miewa oczywiście miejsce, wytłumaczenia najczęściej należy szukać w dużo bardziej zniuansowanych źródłach problemu.
Warunki socjoekonomiczne
Z jednej strony dzieci wychowujące się w rodzinach o wysokim statusie ekonomicznym mają większy dostęp do najnowszych rozwiązań technologicznych, zatem ich zainteresowanie nimi rośnie. Z drugiej strony, te, które dorastają w rodzinach o niższym dochodzie nie mają często dostępu do zajęć pozalekcyjnych wspierających ich rozwój z powodu braku pieniędzy. Ich uwaga jest wtedy kierowana w stronę łatwo dostępnych im form rozrywki – np. telewizora lub gier komputerowych, które w prosty sposób można ściągnąć na komputer, tablet lub telefon, nawet jeśli są to urządzenia starszej generacji.
Czynniki psychologiczne
Szeroko pojęte „ekrany” mogą służyć jako łatwo dostępna ucieczka od nudy i stresu, oferując szybkie rozwiązanie bez konieczności angażowania się w bardziej skomplikowane procesy emocjonalne i myślowe. Ponadto, wiele gier i platform społecznościowych tak jest skonstruowanych, by oferować osobom z nich korzystającym system nagród, które mogą psychologicznie warunkować dzieci do ich ciągłego poszukiwania.
Czynniki szkolne
Obecnie nauka szkolna wymaga już od dzieci korzystania z ekranów komputerów, by wyposażyć je i wzmocnić ich kompetencje multimedialne. To sprawia, że czynnik, który miał z początku być korzystny dla dzieci, może niezauważenie doprowadzić do uzależnienia od ekranu, jeśli odpowiednio wcześnie się nad tym nie zapanuje. Internet bowiem zdecydowanie ułatwia zdobywanie wiedzy i rozwijanie zainteresowań, zatem nie powinien on być całkowicie zakazany w życiu dziecka od pewnego wieku, jednak diabeł, jak zwykle tkwi w szczegółach. W tym przypadku – w czasie ekspozycji.
Środowisko rówieśnicze
W dobie wszechobecnej cyfryzacji, szczególnie po trudnym okresie pandemii i obowiązkowej kwarantanny, większość interakcji społecznych mogła być kontynuowana tylko poprzez środki online. To w tym czasie dzieci i młodzież, które do tamtej pory nie miały zbyt wielkiej ekspozycji na ekrany, mogła się od nich uzależnić. Wpływ środowiska rówieśniczego pod względem najnowszych trendów popkultury również nie pozostaje bez wpływu.
Rodzina i dom
Dzieci instynktownie naśladują swoich opiekunów – w ten sposób uczą się, które zachowania mają pomóc im przetrwać i których unikać. Jest to w nich ewolucyjnie zakodowane. Jeśli więc rodzic lub inny opiekun spędza większość czasu przed ekranem, nie można się dziwić, że dziecko będzie wykazywało większe preferencje w tym kierunku.
Niekiedy rodzic, szczególnie dzieci wymagających wzmożonej opieki, czują się przemęczeni i przebodźcowani. Przy wypaleniu rodzicielskim i braku pomocy, sięgają wtedy po telefon lub tablet i nawet nieświadomie modelują pewne zachowania na młodszych pokoleniach. Ekran może również dla nich być drogą ucieczki od problemów.
Uzależnienie od ekranów – dlaczego jest szkodliwe?
Uzależnienie od ekranu ma znaczący wpływ na rozwój dziecka i jego dobrostan, co zostało potwierdzone w licznych badaniach naukowych. Długotrwała ekspozycja na ekrany światła niebieskiego może zakłócać rozwój neuronalny, wpływając na obszary mózgu odpowiedzialne za uwagę, kontrolę funkcji poznawczych i regulację emocjonalną. Zapobiega również formowaniu społecznych interakcji. Dzieje się to między innymi poprzez zmianę strukturalną mózgu podczas ekspozycji, w tym integralność istoty białej, której zadaniem jest umożliwianie komunikacji pomiędzy poszczególnymi regionami mózgu. To z kolei u wielu dzieci negatywnie wpływa na ich zdolność koncentracji, rozwoju mowy i emocjonalności. Przedłużona ekspozycja na światło niebieskie jest również szkodliwe dla wzroku, przyczynia się do rozwoju nadwagi i otyłości dziecięcej, a także funkcji układu naczyniowego i motorycznego.
Jak leczyć uzależnienie od ekranów u dzieci?
Leczenie uzależnienia od ekranów u dziecka to wyjątkowo delikatna kwestia, biorąc pod uwagę, że w gospodarstwie domowym są zapewne inne osoby z nich korzystające, oglądające telewizję i mające potrzeby edukacyjne. Dziecko uzależnione również je ma, musi odrabiać lekcje, wykonywać projekty i uczyć się ze źródeł online. Dlatego w tym przypadku potrzebna jest zarówno pełna współpraca wszystkich domowników, jak i pomoc specjalisty z dziedziny psychologii dziecięcej i młodzieżowej.
Pierwszym krokiem może być ustalenie konkretnych reguł korzystania z telefonu, komputera, tableta czy telewizji. Oddanie dziecku decyzyjności, na co przeznaczy swój czas oglądania może stanowić pewien kompromis pomiędzy korzystaniem z nich, a ograniczeniem tego czasu. Nastolatek może uznać, że woli pograć, zamiast oglądać tv lub, wiedząc, że musi odrobić lekcje za pomocą źródeł internetowych, może tym czasem lepiej zarządzać. Ważna tu jest jednak konsekwencja ze strony opiekuna – limit ustalony wspólnie to ten, którego należy się po prostu trzymać. W przypadku młodszego dziecka, to rodzic decyduje, ile czasu i w jakie dni może być przeznaczone na czas ekranowy.
Częścią wychodzenia z uzależnienia od ekranów u dziecka może być również wspólne angażowanie się w aktywności poza domem, szczególnie ruchowe, bądź poszukiwanie nowych zainteresowań. Z początku trudne z uwagi na niechęć wynikającą z ograniczenia ekranów, może w dłuższej perspektywie się opłacić. Przedstawiając dziecku różne możliwości, znów oddajemy mu możliwość samodzielnego lub wspólnego podejmowania decyzji i brania za nie odpowiedzialności.
Dzieci wymagające pomocy mogą potrzebować terapii przeciwuzależnieniowej lub spotkań z psychologiem dziecięcym. Dobrym pomysłem mogą również być zajęcia z Treningu Umiejętności Społecznych, które w wielu miastach finansowane są z budżetu miasta lub organizowane przez prywatne poradnie psychologiczne.
Tworzymy zespół ekspertów i pasjonatów tematyki zdrowotnej, dietetycznej i kosmetologicznej. W pisaniu opieramy się na aktualnej wiedzy medycznej, zaleceniach i badaniach naukowych. Przede wszystkim, nie ustajemy w edukowaniu się, aby dostarczyć naszym Czytelnikom jak najszersze i najaktualniejsze informacje z zakresu zdrowia i urody.
