Antykoncepcja awaryjna a podwyższona masa ciała
Antykoncepcja awaryjna – co to jest?
Antykoncepcją awaryjną nazywamy metody zapobiegania ciąży stosowane po stosunku płciowym w sytuacji, gdy podstawowe zabezpieczenie zawiodło (np. integralność prezerwatywy została przerwana) lub nie zostało użyte w ogóle. Doustna antykoncepcja awaryjna powinna zostać przyjęta w sytuacjach wyjątkowych, nie zaś jako regularna forma zabezpieczenia przed ciążą. Antykoncepcja awaryjna nie chroni przed chorobami przenoszonymi drogą płciową.
W czasie owulacji, m.in. z powodu wzrastającego poziomu hormonu luteinizującego uwolnione zostaje jajeczko z jajnika. Bezpośrednio potem występuje największe prawdpodobieństwo zapłodnienia. W sytuacji, gdy owulacja występuje później lub zostaje zahamowana, plemniki obecne w organizmie kobiety nie mają możliwości zapłodnienia komórki jajowej w okresie swojej żywotności.
W Polsce dostępne są trzy typy antykoncepcji awaryjnej:
- doustne tabletki z lewonorgestrelem, które powinny być przyjęte do 72 godzin po stosunku
- doustne tabletki z octanem uliprystalu, które można przyjąć do 120 godzin po stosunku
- miedziana wkładka domaciczna, którą można założyć do 5 dni po wystąpieniu owulacji i ta metoda, jako jedyna z trzech może być długoterminowa.
Skuteczność tabletek dzień po
Skuteczność tabletek dzień po opiera się na opóźnianiu bądź zahamowaniu owulacji.
W przypadku lewonorgestrelu, musi on zostać przyjęty przed wyrzutem hormonu luteinizującego, który odpowiada m.in. za uwolnienie komórki jajowej z pęcherzyka jajnika. Powoduje również zwiększenie lepkości śluzu, przez co utrudnia działanie plemnikom. Octan uliprystalu działa przeciwnie do progesteronu – hormonu istotnego dla zapłodnienia i utrzymania ciąży.
Wokół antykoncepcji awaryjnej narosło wiele mitów, wśród nich rzekome działanie wczesnoporonne. Wynika to z faktu, że octan uliprystalu w wyższej niż awaryjna dawce oraz w połączeniu z inną substancją, jest składnikiem leków dopuszczonych w niektórych krajach do farmakologicznego przerywania ciąży. Samodzielnie jednak tego nie robi i dlatego sama w sobie substancja ta jest dostępna na receptę w Polsce. W ulotkach dla pacjentek zaznaczone jest, że oba typy doustnej antykoncepcji awaryjnej powinny być zastosowane PRZED wystąpieniem owulacji. Nie wykazano, by mogły usunąć zarodek po jego implantacji. Ponadto, jeżeli miedziana wkładka została założona po ryzykownym stosunku i w międzyczasie plemnik zdążył zapłodnić jajeczko, wkładka może uniemożliwić jego implantację, ale jeśli do niej już doszło, zarodka nie usunie.
Skuteczność w postaci wkładki miedzianej założonej w określonym czasie oceniana jest jako bardzo wysoka, podobnie jak w przypadku metod doustnych.
Antykoncepcja awaryjna u kobiet z nadwagą i w chorobie otyłościowej
Na obniżenie skuteczności antykoncepcji awaryjnej doustnej wpływać może znacząco podwyższona masa ciała. W badaniach wykazano, że ryzyko ciąży było wyższe u kobiet o wyższym BMI i masie ciała, szczególnie w przypadku lewonogestrelu.
Nie zostało jednoznacznie określone, dlaczego tak się dzieje, ale wpływ może mieć kilka czynników:
- u kobiet z nadwagą i chorobą otyłościową stężenie leku w surowicy krwi było w badaniach niższe niż u kobiet o prawidłowej masie ciała, co może być spowodowane faktem, że większa jest u nich objętość tkanki tłuszczowej
- u kobiet o podwyższonej masie ciała metabolizm leku może być inny, więc jego działanie może być skrócone w czasie
By lek był skuteczny, jego poziom musi być optymalny a u kobiet z wysoką masą ciała może to nie nastąpić.
Warto zwrócić uwagę, że działanie octanu uliprystalu nie zmieniało się aż tak w zależności od masy ciała. Lekarz przy wypisywaniu recepty może więc chcieć się upewnić, że pacjentka nie choruje na otyłość i nie ma nadwagi, by przepisać lek, który w jej przypadku może mieć wyższą skuteczność.
Fakt, że poziom lewonogestrelu jest niższy u kobiet z wysoką masą ciała nie oznacza, że należy przyjąć podwójną porcję, czyli dwie tabletki. Podwajanie dawki nie przynosi korzyści w postaci zahamowania lub opóźnienia owulacji, a może mieć konsekwencje zdrowotne w postaci zwiększenia efektów ubocznych.
Skuteczność miedzianej wkładki domacicznej nie zależy od masy ciała pacjentki. Jej działanie opiera się na uwalnianiu jonów miedzi, które uniemożliwiają zadanie plemnikom oraz stwarzają niekorzystne środowisko dla implantacji. Zatem jeżeli istnieją wskazania, być może to wkładka, a nie antykoncepcja awaryjna doustna, jest rozwiązaniem dla pań, które ciąży nie planują.
Wybór antykoncepcji jest bardzo indywidualny i powinien zostać omówiony z lekarzem ginekologiem, który weźmie pod uwagę wszystkie parametry zdrowotne oraz wywiad medyczny. Nie ulega jednak wątpliwości, że doustna antykoncepcja awaryjna powinna być zarezerwowana tylko dla wyjątkowych sytuacji, a nie przyjmowana regularnie. Wyjątek stanowi miedziana wkładka domaciczna, która może zostać założona w takiej sytuacji, ale będzie służyć kilka lat, a jej skuteczność jest dla większości kobiet bardzo wysoka. Pamiętajmy również, że metody doustne oraz implanty nie chronią w żaden sposób przed chorobami przenoszonymi drogą płciową, w tym HIV.
Dostępność antykoncepcji awaryjnej
Doustną antykoncepcję awaryjną można otrzymać wyłącznie na podstawie recepty, ale obecnie trwa pilotaż programu umożliwiającego otrzymanie recepty farmaceutycznej na preparat z octanem uliprystalu. W wielu aptekach farmaceuta może ją wystawić na podstawie rozmowy i wywiadu z pacjentką w osobnym pomieszczeniu oraz krótkim instruktażu dotyczącym zasad bezpiecznego przyjmowania leku oraz informacji o charakterze tej metody jako awaryjnej a nie regularnej.
Ten tekst został napisany w celu informacyjnym i nie zastępuje konsultacji z lekarzem.
Piszę o zdrowiu, dietetyce i kosmetologii, opierając się na aktualnej wiedzy medycznej i badaniach naukowych. Nieustannie się dokształcam, by dzielić się z czytelnikami rzetelnymi i aktualnymi informacjami ze świata zdrowia i urody. Sądzę, że świadoma edukacja to klucz do lepszego samopoczucia i mądrych wyborów na co dzień.
