Leki teratogenne – co to jest?
Są to farmaceutyki, które u płodu mogą wywoływać zaburzenia rozwoju oraz wady wrodzone. Działanie teratogenne ma również promieniowanie X (stosowane podczas niektórych badań, np. RTG czy TK) oraz niektóre substancje chemiczne.
Wpływ teratogenny opierać się może na różnorodnych mechanizmach w zależności od czynnika ryzyka. Może się to dziać poprzez:
- blokowanie metabolizmu kwasu foliowego przez co ograniczona staje się synteza DNA i podział komórek (istotne chociażby przy wczesnym etapie powstawania cewy nerwowej), np. lek przeciwnowotworowy oraz immunosupresyjny metotreksat, stosowany również w leczeniu ciąży ektopowej
- zmianę ekspresji genów biorących udział w rozwoju organów ciała, np. mózgu, np. kwas walproinowy wykorzystywany jako lek pierwszego rzutu w terapii padaczki oraz niektórych zaburzeń zdrowia psychicznego
- ingerencję w mechanizm regulacji ciśnienia i pracy nerek, w tym inhibitory ACE (np. ramipryl w leczeniu nadciśnienia) oraz antagoniści receptora angiotensyny II
- wpływ na procesy krzepnięcia krwi oraz mineralizację kości, np. przeciwkrzepliwa warfaryna
- zamknięcie przewodów tętniczych u płodu, np. niektóre niesteroidowe leki przeciwzapalne.
Kobiety stosujące przewlekle niektóre grupy leków powinny być poinformowane przez lekarza o potencjalnym ryzyku dla płodu w sytuacji zajścia w ciążę. Przed poczynieniem prób założenia rodziny zaleca się konsultację w celu analizy korzyści do ryzyka i ewentualnej zmiany farmaceutyków na takie, które nie będą stanowiły zagrożenia dla ciężarnej ani jej dziecka.
Ponadto, pamiętać trzeba, że nie wszystkie leki o ogólnie podobnym mechanizmie działania lub należące do tej samej zbiorczej grupy będą równie zagrażające dla obojga. Np. warfaryna nie jest zalecana kobietom w ciąży, jednak heparynę drobnocząsteczkową wiele kobiet w ciąży przyjmuje z uwagi na usprawnienie przepływów tętniczych.
Kobiety w wieku rozrodczym, nawet jeśli nie planują świadomie ciąży, powinny zwracać baczną uwagę na oznaczenia na opakowaniach leków oraz w ulotkach. Co do zasady, zmiana leku przewlekle stosowanego powinna nastąpić przed zapłodnieniem. Z drugiej strony, w sytuacji samodzielnego stwierdzenia ciąży, nie należy odstawiać swoich leków bez konsultacji lekarskiej, ponieważ może to mieć przykre dla zdrowia i życia matki skutki.
Nie wszystkie farmaceutyki o działaniu szkodliwym dla płodu i przeciwwskazane bądź niezalecane w ciąży są dostępne wyłącznie na receptę. Wiele z nich można z powodzeniem kupić w aptece, ponieważ są one dokładnie przebadane i po prostu nie są dla kobiet w ciąży przeznaczone, o czym świadczy m.in. informacja w ulotce. Należą do nich chociażby: witamina A doustna oraz retinoidy w maściach oraz kosmetykach, ibuprofen, aspiryna i jod w dużych dawkach, niektóre olejki eteryczne oraz chyba najbardziej rozpowszechniona substancja – alkohol. Na szczególną uwagę zasługuje aspiryna w dawce kardiologicznej – może ona być zalecona w ciąży u kobiet ze stentami lub w indywidualnych przypadkach, ponieważ w niewielkiej ilości nie musi ona mieć szkodliwego wpływu na płód, a wręcz może być pomocna w usprawnianiu przepływów tętniczych u płodu oraz w profilaktyce stanu przedrzucawkowego.
Prawdopodobnie najbardziej znanym przykładem leku teratogennego jest talidomid, który z uwagi na swoje właściwości przeciwwymiotne, przeciwbólowe i uspokajające był w połowie 20. wieku zalecany kobietom w ciąży w różnych krajach, w których był dopuszczony do sprzedaży bez recepty. Po kilku latach powszechnego stosowania stwierdzono, że lek ten był odpowiedzialny m.in. za deformacje kończyn, a znacząca liczba urodzonych dzieci nie przeżywała pierwszego roku. Obecnie nowa forma tego leku bywa stosowana i skuteczna w hamowaniu wzrostu komórek nowotworowych w przebiegu szpiczaka, ale jest bezwzględnie przeciwwskazana w ciąży.
Źródła
Sun, S., Qian, H., Li, C. et al. Effect of low dose aspirin application during pregnancy on fetal congenital anomalies. BMC Pregnancy Childbirth 22, 802 (2022).
US Preventive Services Task Force. Aspirin Use to Prevent Preeclampsia and Related Morbidity and Mortality: US Preventive Services Task Force Recommendation Statement. JAMA. 2021;326(12):1186–1191.
Ten tekst został napisany w celu informacyjnym i nie zastępuje konsultacji z lekarzem.
Tworzymy zespół ekspertów i pasjonatów tematyki zdrowotnej, dietetycznej i kosmetologicznej. W pisaniu opieramy się na aktualnej wiedzy medycznej, zaleceniach i badaniach naukowych. Przede wszystkim, nie ustajemy w edukowaniu się, aby dostarczyć naszym Czytelnikom jak najszersze i najaktualniejsze informacje z zakresu zdrowia i urody.
