Metformina – działanie, skutki uboczne i przeciwwskazania.

Lek, który na ustach wszystkich znalazł się kilka lat temu, gdy go w aptekach w całej Europie po prostu zabrakło. Metformina – działanie, wskazania i przeciwwskazania. Do czego stosowana jest ta substancja, w jaki sposób działa i dlaczego mówi się, że ma świetlaną przyszłość?

Co to jest metformina?

Substancja lecznicza stosowana w pierwszej kolejności w terapii cukrzycy typu 2, a od kilku lat również w insulinooporności z hiperinsulinemią i stanem przedcukrzycowym. Używa się jej także w leczeniu zespołu policystycznych jajników. Przyjmowana doustnie w formie tabletek nieraz zalecana jest osobom z dużą nadwagą i otyłym, które mają problemy z gospodarką glukozowo-insulinową. Dostępna jest w formie tabletek o natychmiastowym oraz opóźnionym (oznaczanym jako SR bądź XR w zależności od producenta) uwalnianiu. W pierwszym przypadku swoje maksymalne działanie wykazuje po 2 godzinach od przyjęcia, a w drugim – po 7.

W przypadku PCOS nie jest ona lekiem pierwszego wyboru, ponieważ samo to schorzenie ma bardzo skomplikowane podłoże. Jeżeli jest nim insulinooporność, hiperinsulinemia i otyłość, metformina może wykazywać dość wysoką skuteczność w leczeniu policystycznych jajników i niepłodności.

W porównaniu z innymi lekami przeciw hiperglikemii przyjmowanymi doustnie metformina jest dość dobrze tolerowana i u większości nie powoduje nadmiernego obniżenia poziomu glukozy we krwi (hipoglikemii). Co więcej, metformina w niektórych badaniach wykazała wpływ zmniejszający częstotliwość epizodów sercowo-naczyniowych u osób chorych na cukrzycę typu 2. Badania nad zastosowaniem metforminy w innych schorzeniach przewlekłych nadal trwają, a naukowcy optymistycznie twierdzą, że nie jest to jeszcze koniec wykorzystania jej możliwości (sprawdza się jej właściwości na przykład w odniesieniu do nowotworów).

Metformina – działanie

W uproszczeniu mówi się, że metformina – 1,1-dimetylobiguanid działa poprzez zwiększanie wrażliwości tkanek i komórek na insulinę. Nie jest to jednak cała prawda. Jej działanie jest wielotorowe i polega również na zmniejszaniu produkcji glukozy przez wątrobę oraz zwiększeniu sekrecji GDF15 – różnicującego czynnika wzrostu 15, co może powodować zmniejszenie apetytu.

Mniejszy apetyt ma się przyczyniać do powolnego, acz regularnego obniżania masy ciała i redukcji otyłości, która sama w sobie jest jednym z ważniejszych czynników utrzymujących stan cukrzycowy. Metformina nie jest jednak lekiem na otyłość i nie powinna być jako taki traktowana. Dlatego zaleca się przyjmować ją razem z odpowiednią dietą, deficytem kalorycznym oraz aktywnością fizyczną.

Podczas długotrwałego leczenia metforminą może dochodzić do niedoboru witaminy B12, dlatego zaleca się, aby kontrolować jej poziom od czasu do czasu i w razie potrzeby odpowiednio suplementować.

Metformina – przeciwwskazania

Jak każdy lek, również ten może być przeciwwskazany dla pewnych grup pacjentów. Ze względu na swoje działanie nie jest on przepisywany ludziom z niewydolnością nerek, krążenia, wątroby, oddechową, niedługo po przebytym ataku serca, z białaczką oraz z niewydolnością (niedrożnością) tętnic kończyn dolnych. Należy ją również odstawić przynajmniej 48 godzin przed wykonaniem badań i zabiegów z użyciem środka kontrastującego (rezonans, tomografia, angiografia, embolizacja). Od zażywania jej należy się również powstrzymywać przez dwa dni po tego typu zabiegach. Połączenie metforminy i tzw. kontrastu jest dla nerek bardzo obciążające.

Metformina może podwyższać kwas mlekowy we krwi. Jeśli zbliża się on do niebezpiecznego poziomu, lekarz rozważy przerwanie leczenia tą substancją, gdyż w innym wypadku może dojść do kwasicy mleczanowej – stanu zagrażającego życiu.

Do niedawna metforminę musiały odstawiać kobiety ciężarne chorujące na insulinooporność, a także przyszłe mamy z cukrzycą ciążową oraz mamy karmiące naturalnie i chorujące jednocześnie na cukrzycę typu 2. W 2021 roku jednak Polskie Towarzystwo Diabetologiczne, śladem agencji medycznych w innych krajach, dopuściło lek do stosowania u mam karmiących naturalnie.

Skutki uboczne metforminy

Pacjenci zaczynający kurację metforminą nieraz skarżą się na skutki uboczne, do których najczęściej należą dolegliwości ze strony układu pokarmowego. Szczególnie uskarżają się oni na wymioty i nudności, biegunki oraz uczucie przelewania pokarmów i napojów w jelitach. Zdarzają się również przypadki zawrotów głowy i uczucia osłabienia. Jak każda substancja lecznicza, metformina może wywoływać reakcję uczuleniową, do której zaliczyć można świąd, pokrzywkę i miejscowe zaczerwienienie skóry.

Wspomniana już kwasica mleczanowa jest bardzo niebezpiecznym skutkiem ubocznym metforminy. W sytuacji, gdy u pacjenta panuje stan sprzyjający odkładaniu się mleczanów w organizmie (a więc niewydolność nerek, wątroby czy krążeniowa), metformina może potęgować ten właśnie problem.