Kocanka właściwości i zastosowanie – co warto o niej wiedzieć?
Jak wygląda kocanka piaskowa?
Helichrysum arenarium to łacińska nazwa kocanki piaskowej. Często jest też nazywana nieśmiertelnikiem. To wieloletnia roślina z rodziny astrowatych. Poniżej przedstawiamy jej opis:
- osiąga do 30 centymetrów wysokości;
- z rozgałęzionych ciemnych kłączy wyrastają łodygi płonne, niższe oraz wyższe – zwieńczone na szczycie kwiatostanem;
- drobne kwiaty sprawiają wrażenie suchych. Zwykle przybierają barwę cytrynową, a czasami pomarańczową lub czerwonawą. Kwiaty tworzą baldachokształtną wiechę, na którą składają się 3 do 20 kulistych koszyczków;
- owocem jest niełupka z puchem kielichowym, dzięki któremu może być rozsiewana przez wiatr;
- z łodygi wyrastają liście, dolne są ogonkowe i mają kształt odwrotnie jajowaty. Natomiast górne liście są siedzące, lancetowate i ostre;
- na powierzchni rośliny znajduje się srebrzyste wełniste owłosienie.
Całą roślinę charakteryzuje silny zapach.
Gdzie rośnie kocanka?
Kocanki rosną w środkowej i wschodniej Europie oraz Azji. W Polsce często można je spotkać na całym niżu oraz sporadycznie w niższych położeniach górskich. Co w praktyce oznacza, że kocanki piaskowe występują na skarpach, wrzosowiskach i przy drogach, a także na wydmach i nieużytkach, sporadycznie w suchych lasach sosnowych. Roślina preferuje piaszczyste i ubogie w próchnicę podłoże, a także dobrze nasłonecznione stanowiska. Z uwagi na intensywną eksploatację, liczebność kocanki piaskowej zmniejszyła się, prowadząc do objęcia jej częściową ochroną gatunkową w Polsce.
Kiedy zbierać kocankę?
Kocanki piaskowe kwitną od lipca do października. Zbioru dokonuje się na początku kwitnięcia rośliny. Z uwagi na nadmierną eksploatację, kocanka piaskowa od roku 1983 jest objęta w Polsce częściową ochroną gatunkową. Co oznacza, że pozyskiwanie jej kwiatów może być dozwolone głównie na potrzeby lecznictwa i wyłącznie z populacji monitorowanych oraz wyznaczonych przez konserwatorów przyrody. Podczas zbioru można z danego stanowiska pozyskać maksymalnie 50% populacji.
W czasie ręcznego zbioru nożyczkami lub sekatorem ścina się kwiatostany bez szypułek. Ważne, aby część kwiatów znajdowała się jeszcze w pąkach. W przeciwnym razie kwiaty rozsypią się w czasie suszenia. Wskazana jest ostrożność podczas pozyskiwania surowca, aby nie wyrwać rośliny razem z korzeniami.
Jak ususzyć kocankę piaskową?
Kwiatostan kocanki piaskowej dobrze się suszy w warunkach naturalnych. W tym celu kwiaty należy rozłożyć cienką warstwą na blaszce wyłożonej papierem i pozostawić w ciepłym, przewiewnym i ciemnym pomieszczeniu. Zbyt wolne suszenie może spowodować, że nasiona przybiorą postać puchu, a to obniży wartość surowca.
W zimne i deszczowe dni suszenie kwiatów kocanki piaskowej może odbyć się przy pomocy uchylonego piekarnika ustawionego na 30 stopni Celsjusza. Gotowy susz po ściśnięciu w dłoniach powinien rozprostowywać się i wydawać charakterystyczny szelest.
Jak przechowywać susz?
Ususzone kwiaty kocanki piaskowej przesypujemy do szklanego lub ceramicznego pojemnika, tak, aby susz miał wystarczająco dużo miejsca. Całość powinna być przechowywana w ciemnej szafce.
Czym się różni kocanka piaskowa od włoskiej?
Helichrysum italicum to łacińska nazwa kocanki włoskiej, która podobnie jak kocanka piaskowa należy do rodziny astrowatych. Kocanka włoska pochodzi z krajów basenu Morza Śródziemnego. Jest ciepłolubną rośliną i nie jest odporna na mrozy. W Polsce jest częściej sadzona do pojemników niż do gruntu. W przeciwieństwie do niej kocanka piaskowa doskonale znosi zimy i rośnie dziko. Nasza rodzima kocanka, czyli piaskowa jest objęta w Polsce częściową ochroną. Natomiast kocanka włoska nie jest chroniona. Kocanka włoska jest wyższa od piaskowej i osiąga od 30 do 60 centymetrów wysokości. Jej struktura jest bardziej krzewiasta, a liście – dłuższe i węższe, również pokryte kutnerem, lecz o intensywniejszym zapachu, nieco przypominającym curry. Z kolei kocanka piaskowa wyróżnia się subtelnym, ziołowym aromatem. Kwiaty obu gatunków są podobne w kształcie, lecz kwiatostan kocanki włoskiej jest intensywniej żółty. Oba gatunki kocanki z uwagi na ich składniki aktywne są wykorzystywane do celów leczniczych.
Kocanka włoska zastosowanie
Kocanka włoska wykazuje działanie antyseptyczne, żółciopędne, żółciotwórcze i przeciwzapalne. Ma potencjał rozkurczowy i wspomaga wątrobę. Wspiera układ odpornościowy oraz górne drogi oddechowe, dlatego jest składnikiem syropu na kaszel Grintuss Adult. Znajduje swoje zastosowanie podczas gorączki i infekcji dróg moczowych. Kocanka włoska może okazać się pomocna podczas bólu mięśni i stawów oraz stłuczeń. Dodatkowo jest stosowana podczas trądziku oraz infekcji grzybiczych.
Helichrysum – składniki aktywne kocanki piaskowej
Barbara Bacler z Katedry i Zakładu Botaniki Farmaceutycznej i Zielarstwa na Uniwersytecie Medycznym w Katowicach wylicza następujące substancje czynne w kwiatostanie kocanki piaskowej:
- flawonoidy, takie jak izosalipurpozyd, glikozydy naryngeniny, glikozydy kemferolu i kwercetyny;
- olejek eteryczny (0,05%) zawiera ftalidy i kwasy fenolowe (kawowy, p-kumarowy, syryngowy);
- inne składniki: karotenoidy, garbniki, hydroksykumaryny (umbeliferon, eskuletyna);
- hydroksymetoksykumaryny – skopoletyna;.
- oraz fitosterole.
Dodatkowo z surowca można uzyskać żółty barwnik.
Kocanka piaskowa — właściwości lecznicze
Surowiec pozyskany z kocanki piaskowej może pozytywnie wpływać na układ trawienny i drogi żółciowe. Roślina poprawia apetyt i wzmaga wydzielanie soku żołądkowego. Dodatkowo charakteryzuje ją działanie rozkurczowe, przeciwzapalne i odtruwające. Wyciągi z kwiatostanów kocanek wykazują słabe działanie bakteriobójcze. Roślina łagodzi również pękające naczynia, przez co jest składnikiem Neo Fitoroid na hemoroidy.
Kocanka – zastosowanie
W lecznictwie ludowym kocanka była wykorzystywana podczas żółtaczki, schorzeń wątroby i zapalenia dróg żółciowych, a także podczas reumatyzmu oraz podagry. Kocanka piaskowa jest ceniona za swoje właściwości wspomagające funkcjonowanie układu trawiennego, wątroby i dróg żółciowych. Znajduje zastosowanie w leczeniu niestrawności, stanów zapalnych żołądka i wątroby, chorób reumatycznych oraz zaburzeń metabolicznych. Wspomaga trawienie i łagodzi skurcze przewodu pokarmowego. Przed rozpoczęciem suplementacji preparatami z kocanki zaleca się konsultację z lekarzem w celu uniknięcia interakcji z innymi lekami.
Kocanka — przeciwwskazania
Osoby cierpiące na niedrożność dróg żółciowych lub ze skłonnością do alergii powinny zachować ostrożność przy stosowaniu kocanki.
Podsumowanie
Kocanka piaskowa to roślina o bogatych właściwościach zdrowotnych, znana już w średniowieczu. Pomaga w problemach trawiennych, wspiera pracę wątroby i jest cenionym składnikiem ziołowych preparatów leczniczych. Ze względu na jej ochronę w Polsce, zaleca się pozyskiwanie jej jedynie z kontrolowanych źródeł.
Źródła:
- 1) A .Kepel, W. Heise, P. Pawlaczyk, „Aktualizacja listy gatunków roślin objętych ochroną gatunkową oraz wskazania dla ich ochrony”, Gov Pl, https://www.gov.pl/attachment/4a71ae0a-36e9-4e1b-ade7-49fac5624cd4, Dostęp dn. 03-02-2025 r.
- 2) B. Bacler, „Zasoby gatunkowe cennych roślin leczniczych powiatu włoszczowskiego Część 2 – kocanki piaskowe Helichrysum arenarium (L.) Moench”, ANNALES ACADEMIAE MEDICAE SILESIENSIS, https://annales.sum.edu.pl/Zasoby-gatunkowe-cennych-roslin-leczniczych-powiatu-wloszczowskiego-Czesc-2-kocanki,114809,0,1.html, Dostęp dn. 03-02-2025 r.
- 3) „Helichrysum arenarium (L.) Moench”, Atlas Roślin, https://www.atlas-roslin.pl/gatunki/Helichrysum_arenarium.htm, Dostęp dn. 03-02-2025 r.
- 4) I. Turek, „Kocanka piaskowa na wątrobę, stany zapalne błon śluzowych żołądka i sprawność jelit!”, Radio Klinika, https://radioklinika.pl/kocanka-piaskowa-na-watrobe-stany-zapalne-blon-sluzowych-zoladka-i-sprawnosc-jelit/, Dostęp dn. 03-02-2025 r.
- 5) J. Kozłowski, T. Wielgosz, J. Cis, „Zioła z apteki natury. Polskie zioła dla zdrowia i urody”, Wydaw. Publicat S.A., 2013 r., str. 79
- 6) „Kocanka piaskowa”, Podlaski Ogród Botaniczny, https://podlaskiogrod.pl/Gatunki-roslin/Astrowate,7/Kocanka-piaskowa,1084, Dostęp dn. 03-02-2025 r.
- 7) „Kocanki włoskie”, UMCS, https://www.umcs.pl/pl/kocanki-wloskie,22727.htm, Dostęp dn. 03-02-2025 r.
- 8) M. E. Senderski, „Prawie wszystko o ziołach i ziołolecznictwie”, Wydaw. Mateusz E. Senderski, Wydanie III, Podkowa Leśna 2017 r., str. 337-339
Jako copywriter specjalizuję się w popularyzacji wiedzy o profilaktyce zdrowia, chorobach, metodach leczenia i fitoterapii. Od lat zgłębiam właściwości ziół i ich praktyczne zastosowanie. Tworzę także treści o pielęgnacji dzieci i dorosłych, opierając się na publikacjach naukowych oraz sprawdzonych źródłach. Moim celem jest przekazywanie rzetelnych informacji w przystępny sposób, by wspierać Czytelników w świadomym dbaniu o zdrowie.
