Pierwiosnek lekarski – właściwości i zastosowanie prymuli
Pierwiosnek lekarski (z łac. Primula officinalis) to wieloletnia roślina należąca do rodziny pierwiosnkowatych. Nazywany jest również pierwiosnkiem wiosennym (z łac. Primula veris), prymulą lub kluczykami. Dzięki obecności saponin, flawonoidów i olejku eterycznego stanowi składnik wielu mieszanek leczniczych oraz preparatów wykrztuśnych. Napary z kwiatów używa się przy suchym kaszlu, zapaleniu gardła i krtani.
Jak wygląda pierwiosnek lekarski – opis botaniczny
Pierwiosnek lekarski z powodzeniem może stanowić ozdobę naszego ogrodu lub zielnika. Osiąga do 40 centymetrów wysokości. Jego łodyga nie ma liści, za to jest pokryta kutnerem, czyli drobnymi włoskami. Liście są pomarszczone i zebrane w rozetę – od spodu szaroowłosione. Złocistoszare kwiaty mają pomarańczowe plamki i zbierają się w atrakcyjne baldachy. Pierwiosnek kwitnie od kwietnia do maja, a jego owocem jest torebka. Roślina ma krótkie i grube kłącze z licznymi korzeniami.
Podstawowe substancje czynne w pierwiosnku lekarskim
Właściwości pierwiosnka lekarskiego wynikają z jego składników aktywnych. Poniżej został omówiony surowiec zielarski:
- Korzenie – saponiny triterpenowe, w tym kwas prymulowy, glikozyd fenolowy, olejek eteryczny, garbniki i cukry. Z tego powodu korzeń pierwiosnka wchodzi w skład preparatów o właściwościach wykrztuśnych, np. Zatogrip Junior 6+
- Kwiaty – flawonoidy, saponiny, glikozydy fenolowe, karotenoidy, olejek eteryczny i witamina C.
Pierwiosnek lekarski – właściwości lecznicze
Poniżej podsumowanie właściwości kwiatów i korzenia pierwiosnka lekarskiego:
| Kwiaty pierwiosnka lekarskiego – działanie | Korzeń pierwiosnka lekarskiego – działanie |
|---|---|
| napotne i moczopędne | wykrztuśne |
| uspokajające | moczopędne |
| ściągające | rozkurczowe |
| wykrztuśne, dlatego wchodzi w skład Sinupret tabletki. | przeciwzapalne |
| ściągające |
Pierwiosnek lekarski – zastosowanie
Nasze babcie sięgały po pierwiosnek przy stanach zapalnych gardła, chrypce, a także jako środek napotny i moczopędny – a jak to wygląda współcześnie? Odpowiedź znajduje się poniżej.
Ziołolecznictwo
Dziś ziołolecznictwo docenia pierwiosnek przede wszystkim za jego właściwości łagodzące napięcie nerwowe i stres.
Produkcja leków
Pierwiosnek może wspomagać leczenie przeziębień, zapalenia oskrzeli, a także łagodzić dreszcze, kaszel i bóle głowy. Przemysł farmaceutyczny wykorzystuje jego działanie wykrztuśne oraz zdolność do rozrzedzania wydzieliny oskrzelowej.
Pierwiosnek lekarski – w kosmetyce
Kwiaty pierwiosnka mogą być stosowane do produkcji kremów regeneracyjnych, natomiast młode liście świetnie sprawdzą się jako składnik wiosennej sałatki.
Gdzie rośnie i jak zbierać pierwiosnek lekarski?
Pierwiosnek pochodzi z Europy oraz zachodniej i środkowej Azji. W Polsce najczęściej można go spotkać na leśnych polanach, łąkach i pastwiskach oraz w zaroślach. Z drugiej strony pierwiosnek coraz częściej jest uprawiany w przydomowych ogródkach. Najlepiej rośnie na słonecznych lub półcienistych stanowiskach. Preferuje glebę próchniczą, żyzną, piaszczysto-gliniastą lub wilgotną.
Pierwiosnek lekarski – kiedy zbierać?
Surowcami zielarskimi pozyskiwanymi z pierwiosnka są korzeń oraz kwiat. Zbioru dokonuje się od drugiego roku uprawy – nie zaleca się pozyskiwania pierwiosnka ze stanowisk naturalnych.
Jak prawidłowo ususzyć pierwiosnek lekarski?
Zarówno kwiaty, jak i korzenie pierwiosnka lekarskiego powinny być pozyskiwane z upraw – z poszanowaniem rośliny i środowiska naturalnego.
Pierwiosnek lekarski – suszenie kwiatów
W czasie kwitnienia zbiera się cały kwiatostan, odcinając go bez łodyżek. Suszenie można przeprowadzić na dwa sposoby: naturalnie — w zacienionym i przewiewnym miejscu — lub w uchylonym piekarniku bądź suszarni ustawionej na 40°C.
Pierwiosnek lekarski – suszenie korzeni
Korzenie wykopuje się ostrożnie, by nie uszkodzić rośliny macierzystej. Po zebraniu należy je oczyścić z nadmiaru ziemi, usunąć zbutwiałe fragmenty, opłukać pod bieżącą wodą iodciąć części nadziemne. Suszenie korzeni również odbywa się w temperaturze 40°C – w piekarniku lub suszarni. Można także rozłożyć je cienką warstwą na blasze wyłożonej pergaminem i pozostawić do wyschnięcia w naturalnych warunkach — pod warunkiem że dni są suche i ciepłe. Taka metoda wymaga jednak więcej czasu i cierpliwości.
Jak przechowywać susz?
Prawidłowo ususzone korzenie i kwiaty najlepiej przechowywać w szklanych lub ceramicznych naczyniach. Takie pojemniki są zalecane, ponieważ nie wchodzą w interakcję z żywnością. Należy też zwrócić uwagę na ich szczelność. Najlepiej przechowywać susz w ciemnej szafce, aby chronić jego właściwości przed działaniem promieni słonecznych.
Pierwiosnek lekarski – przeciwwskazania i środki ostrożności
Jak zrobić napar z kwiatów pierwiosnka?
Nasze babcie stosowały napar z kwiatów pierwiosnka podczas przeziębienia, rozdrażnienia i bólu głowy. Pamiętajmy jednak, aby przed rozpoczęciem samodzielnej kuracji skonsultować się z lekarzem i wymienić wszystkie przyjmowane leki i medykamenty. Dzięki temu unikniemy ewentualnych interakcji z zażywanymi preparatami.
Składniki:
- 1 łyżka kwiatów pierwiosnka lekarskiego
- 1 szklanka wrzącej wody
Przygotowanie:
Do filiżanki wsypmy suszone kwiaty pierwiosnka lekarskiego.
Całość zalejmy wrzątkiem, przykryjmy spodkiem i odstawmy na 10 minut do zaparzenia.
Następnie przecedźmy napój i pijmy go 3-4 razy dziennie po pół szklanki.
Jeśli po kilku dniach objawy się nie zmniejszą, konieczna jest wizyta u lekarza.
FAQ
Jak długo można pić napar z pierwiosnka?
Napar z pierwiosnka lekarskiego można pić przez kilka dni. W tym czasie należy obserwować reakcję organizmu. Jeśli nasz stan nie ulegnie poprawie, należy udać się do lekarza.
Na co pomaga pierwiosnek lekarski?
Przede wszystkim na suchy kaszel, infekcje górnych dróg oddechowych, napięcie nerwowe oraz problemy ze snem i kondycją skóry.
Czy pierwiosnek lekarski jest bezpieczny w ciąży?
Przed zastosowaniem pierwiosnka w czasie ciąży warto skonsultować się z ginekologiem – roślina może bowiem pobudzać skurcze macicy.
Czy można samemu zbierać pierwiosnek z łąki?
Pierwiosnek lekarski znajduje się pod ochroną częściową, co oznacza, że można go zbierać, ale tylko z upraw, a nie stanowisk naturalnych.
Podsumowanie
Zarówno kwiaty, jak i korzenie pierwiosnka wykazują szereg właściwości prozdrowotnych. Roślina była stosowana już w średniowieczu – przy bólach głowy, przeziębieniach i bezsenności. Dziś znajduje zastosowanie we współczesnym ziołolecznictwie, medycynie oraz przemyśle kosmetycznym. Przed samodzielnym rozpoczęciem terapii przy pomocy pierwiosnka lekarskiego należy zgłosić się do lekarza i poinformować go o przyjmowanych lekach i suplementach. Dzięki temu unikniemy niepożądanych interakcji.
Źródła:
J. Kozłowski, T. Wielgosz, J. Cis, „Zioła z apteki natury. Polskie zioła dla zdrowia i urody”, Wydaw. Publicat S.A., 2013 r., str. 130
„Pierwiosnka lekarska, kluczyki, pierwiosnek lekarski”, Media nauka, dostęp dn. 8.12.2025 r.
M. E. Senderski, „Prawie wszystko o ziołach i ziołolecznictwie”, Wydaw. Mateusz E. Senderski, Wydanie III, Podkowa Leśna 2017 r., str. 484-486
Ten tekst został napisany w celu informacyjnym i nie zastępuje konsultacji z lekarzem.
Jako copywriter specjalizuję się w popularyzacji wiedzy o profilaktyce zdrowia, chorobach, metodach leczenia i fitoterapii. Od lat zgłębiam właściwości ziół i ich praktyczne zastosowanie. Tworzę również treści o pielęgnacji dzieci i dorosłych, opierając się na publikacjach naukowych oraz sprawdzonych źródłach. Jestem autorką poradnika „Bez marnowania. Kuchnia zero waste”, w którym promuję świadome podejście do odżywiania i codziennych wyborów. Moim celem jest przekazywanie rzetelnych informacji w przystępny sposób, by wspierać Czytelników w świadomym dbaniu o zdrowie.
