Rokitnik zwyczajny – właściwości i zastosowanie
Rokitnik zwyczajny – opis rośliny
- roślina jest krzewem, który w Polsce może osiągać nawet do 350 centymetrów wysokości;
- pień jest gruby i pokryty brunatną korowiną, a gałązki są zakończone cierniami;
- młode pędy rokitnika są pokryte srebrzystymi włoskami;
- liście są lancetowate i osiągają do 8 milimetrów długości. Z wierzchu przybierają kolor szarozielony, a od spodu srebrzysty;
- jest rośliną dwupienną, czyli posiada kwiaty męskie i żeńskie. Te pierwsze są drobne i zielone, a drugie brunatne i są widoczne przed i w czasie rozwijania się liści;
- kwitnie w kwietniu i maju, a owoce są gotowe do zbioru we wrześniu;
- owoce, to kuliste pestkowce. Mają intensywny pomarańczowy lub żółty kolor i gorzki smak, który po przemarznięciu rośliny zmienia się w kwaśny. Owoce są gęsto osadzone dookoła gałązek, co sprawia, że ma się wrażenie, jakby oblepiały łodygi. Ten stan rzeczy może odpowiadać za potoczną nazwę rośliny, czyli oblepicha.
Gdzie rośnie rokitnik zwyczajny?
Hippophae rhamnoides, to łacińska nazwa rokitnika zwyczajnego. W literaturze można go też znaleźć pod hasłami: rokitnik ciernisty czy rozmarynowe drzewko. Rokitnik jest zaliczany do roślin euroazjatyckich. W stanie naturalnym rośnie w południowej i środkowej Europie, a także na Kaukazie i na Syberii oraz w Chinach. W Polsce rokitnik jest objęty częściową ochroną i najczęściej w stanie dzikim rośnie wzdłuż wybrzeża morskiego na brzegach klifowych i sporadycznie na wydmach. Poza wydmami i klifami możemy zbierać owoce rokitnika pod warunkiem, że nie uszkodzimy rośliny. Inną możliwością jest samodzielna uprawa rokitnika.
Rokitnik – kiedy zbierać i suszyć?
Do celów leczniczych rokitnik najlepiej wykorzystywać z plantacji uprawnych lub prywatnych ogródków. Ten krzew jest bardzo ozdobny, nic więc dziwnego, że sadzi się go w parkach i ogrodach.
Dojrzałe owoce zbiera się od końca sierpnia do października. Można je ususzyć w suszarni nastawionej na 35 stopni Celsjusza lub przy pomocy piekarnika z delikatnie uchylonymi drzwiczkami.
Liście natomiast można zebrać w sierpniu i rozłożyć cienką warstwą w suszarni lub na blaszce wyłożonej papierem do pieczenia. Zarówno w suszarni, jak i w uchylonym piekarniku suszenie powinno odbywać się w 40 stopniach Celsjusza.
Tak powstały susz przekładamy do szczelnych pojemników, najlepiej szklanych lub ceramicznych. I odkładamy do ciemnej szafki bez dostępu do światła, które ma niekorzystny wpływ na właściwości lecznicze produktu.
Rokitnik zwyczajny – substancje czynne
Roślina zawiera liczne witaminy, w tym: C, E, D, K1, B. W owocach wyróżniono makro i mikroelementy: mangan, magnez, potas, wapń, żelazo, sód, cynk i nikiel. Znajdują się w nich również związki fenolowe i lipidy, w tym kwasy tłuszczowe:
- nienasycone – oleinowy, linolowy, alfa-linolenowy i oleopalmitynowy;
- nasycone – palmitynowy;
- organiczne – jabłkowy, cytrynowy, izocytrynowy, szczawiowy, winowy oraz chinowy.
Należy również wspomnieć o likopenie i zeaksantynie.
W liściach rokitnika znajdują się między innymi: leukoantocyjanidyny, flawonole, epikatechiny, galokatechiny, epigalokatechiny oraz kwas galusowy. Dodatkowo zawierają również chlorofil, lizynę, metioninę i cysteinę, a także katechinę, estryfikowane sterole i triterpeny, których próżno szukać w owocach rokitnika.
Należy również wspomnieć o nasionach rokitnika, ponieważ zawierają witaminę E oraz kwas foliowy, makro i mikroelementy, karotenoidy i związki fenolowe. Co prawda nasiona zawierają mniejszą ilość substancji czynnych niż owoce i liście, ale należy mieć na uwadze ich właściwości.
Dodatkowo w skórce łodygi i owoców znajduje się serotonina. Z uwagi na wyjątkowy skład chemiczny owoce rokitnika są zaliczane do owoców egzotycznych, takich jak aronia czy goja.
Owoc rokitnika zwyczajnego – właściwości
Fructus Hippophae to łacińska nazwa owoców rokitnika. Zawartość witaminy C w rokitniku jest 15 razy większa niż w pomarańczy! Dzięki temu rokitnik pozytywnie oddziałuje na nasz układ immunologiczny. A co istotne, witamina C nie ulega szybkiemu rozkładowi, jak to ma miejsce w przypadku innych produktów. Dzieje się tak, ponieważ owoce rokitnika nie posiadają enzymu askorbinazy, który jest odpowiedzialny za rozpad witaminy C. Dzięki temu owoce rokitnika nie tracą zbyt wiele wartości odżywczych podczas dłuższego przechowywania w stanie surowym, zamrożonym bądź suszonym. Owoce rokitnika są bogatym źródłem przeciwutleniaczy, w tym kwasu askorbinowego, który stymuluje pracę kolagenu i przyspiesza proces gojenia się ran, a do tego chroni organizm przed wolnymi rodnikami. Kolejnym godnym uwagi antyoksydantem jest likopen, który może przeciwdziałać chorobom serca i nowotworom.
Olej z owoców rokitnika – właściwości
Olej z rokitnika wyróżnia unikalny skład kwasów tłuszczowych. Miąższ z owoców rokitnika zawiera od 15 do 20% oleju, natomiast nasiona od 8 do 20%. Tak powstały olej jest bogaty w kwasy omega-6 oraz omega-3. Dla odmiany olej z pulpy rośliny zawiera kwasy z grupy omega-7. Kwas oleinowy omega-9 znajduje się zarówno w oleju z miąższu owoców jak i w oleju uzyskanym z nasion rokitnika. Taka kombinacja estrów kwasów tłuszczowych pomaga obniżyć poziom „złego cholesterolu”, działa przeciwzapalnie oraz wspiera odporność, pracę mózgu oraz serca. Wysoka zawartość witaminy C wspomaga kondycję naczynek włosowatych w skórze, a witamina E spowalnia procesy starzenia. W związku z tym nie dziwi fakt, że krem rokitnikowy znalazł uznanie wśród pań.
Rokitnik – na co pomaga?
Produkty z owoców rokitnika mogą być używane do wyrównywania niedoboru niektórych witamin. Zalecamy jednak przed rozpoczęciem takiej domowej kuracji konsultację z lekarzem. Z uwagi na znaczącą zawartość witaminy C można podawać preparaty lub marmoladę z rokitnika podczas infekcji. Celem takiego zabiegu jest wzmocnienie układu odpornościowego i zabezpieczenie się przed ewentualnymi chorobami. Roślina zawiera znaczne ilości kwasów tłuszczowych nienasyconych oraz witaminy B1, B2, E i garbniki. Te substancje aktywne mogą wspierać zdrowie naszego wzroku, a witamina K zapobiegać krwawieniom. Karotenoidy działają przeciwutleniająco i wspierają proces gojenia się ran, a tokoferole łagodzą ból. Rokitnik regeneruje popękaną skórę, dlatego jest składnikiem Regenerum serum do ust.
Główne właściwości rokitnika:
- antyoksydacyjne
- przeciwnowotworowe
- przeciwbakteryjne oraz przeciwwirusowe
- kardioochronne
- przeciwmiażdżycowe
- przeciwcukrzycowe
- i przeciwzapalne.
Rokitnik wspiera także odporność nieswoistą, przyśpiesza gojenie się ran i zmniejsza objawy starzenia.
Rokitnik – zastosowanie w medycynie
Preparaty z rokitnika można stosować wewnętrznie i zewnętrznie. Forma ich podania jest uzależniona od leczonej przypadłości.
Podanie wewnętrzne
Wyciągi olejowe z owoców rokitnika można stosować podczas podwyższonej temperatury wywołanej przez wirusy lub bakterie. Znajdują swoje zastosowanie także podczas stanów zapalnych przewodu pokarmowego, choroby wrzodowej żołądka i dwunastnicy. Można je również aplikować podczas biegunki, schorzeń skórnych, drobnych krwawień czy trudno gojących się ran. Wyciągi olejowe z rokitnika są zalecane między innymi przy zakrzepowym zapaleniu żył i wysokim poziomie cholesterolu.
Napar z liści rokitnika może być pomocniczo stosowany podczas leczenia reumatoidalnego zapalenia stawów, które funkcjonuje też pod nazwą artretyzm czy gościec. Wspomniany napar może być także używany podczas leczenia stanów zapalnych przewodu pokarmowego. Tu podobnie, jak w przypadku reumatyzmu napar jest również środkiem dodatkowym, a nie podstawową metodą zwalczania choroby.
Podawanie zewnętrzne
Wyciągi olejowe z owoców rokitnika znajdują swoje zastosowanie podczas leczenia odmrożenia, oparzenia i odleżyn. Można je również aplikować na skórę uszkodzoną wskutek nadmiernej ekspozycji na działanie promieni słonecznych i rentgenowskich. Wyciągi olejowe zalecane są także podczas pielęgnacji trudno gojących się ran oraz przy stanach zapalnych skóry.
Rokitnik zwyczajny w kosmetyce
Roślina zawiera znaczące ilości witaminy C, przez co chroni skórę przed stresem oksydacyjnym. Witamina A działa przeciwzmarszczkowo, a witamina E wzmacnia ściany naczyń włosowatych i chroni komórki przed uszkodzeniami wywołanymi przez wolne rodniki. Dzięki temu olejek z rokitnikiem dobrze się wchłania i nie pozostawia na skórze tłustego filmu. A do tego wykazuje wysokie właściwości odżywcze, przeciwzapalne i przeciwzmarszczkowe. Dlatego wchodzi w skład środków kosmetycznych przeznaczonych do pielęgnacji skóry suchej i zniszczonej, nadając jej elastyczność. Rokitnik jest także składnikiem preparatów zmniejszających widoczność przebarwień skóry. Dodawany jest również jako naturalny filtr przed promieniowaniem ultrafioletowym UVA i UVB do kosmetyków do opalania.
Rokitnik w kuchni
Z owoców rokitnika można przyrządzić domową konfiturę, dżemy lub sok. Co istotne dla zdrowia, sok z rokitnika zawiera dużą ilość witaminy C, w związku z czym może skutecznie zastąpić cytrynę. Z suszonych liści rokitnika można przygotować napar. Wystarczy 2 łyżki suszonych liści rokitnika (około 5 gramów) zalać wrzątkiem w postaci pół litra wody i przykryć. Po piętnastu minutach całość przecedzamy i od razu wypijamy. Taki napój można sobie serwować raz dziennie. Kolejną możliwością wykorzystania rokitnika w kuchni jest zrobienie z niego oleju lub octu.
Podsumowanie
W lecznictwie ludowym rokitnik był wykorzystywany między innymi do leczenia dolegliwości żołądkowych, reumatyzmu i chorób skórnych. Z uwagi na dużą zawartość witaminy C owoce były stosowane do wzmacniania organizmu podczas infekcji. Przygotowywano z nich soki, konfitury i galarety. Współcześnie rokitnik jest składnikiem wielu naparów ziołowych oraz kosmetyków do suchej skóry. Owoce rokitnika mają zwiększoną zawartość niektórych związków biologicznie czynnych, zupełnie, jak acerola, marakuja czy goja.
Źródła:
1. J. A. Kozłowski, T. Wielgosz, J. Cis, „Zioła z apteki natury”, Wydaw. Publicat, Poznań 2008, str. 149
2. J. Białecki, B. Skalski, B. Olas, „Rokitnik zwyczajny [Elaeagnus Rhamnoides (L.) A. Nelson] Jako źródło związków prozdrowotnych”, Tom 70, nr 1, 2021, str. Kosmos – problemy nauk biologicznych, 121-129, https://kosmos.ptpk.org/index.php/Kosmos/article/download/2663/2665/4651, Dostęp dn. 17-10-2024 r.
3. J. Volák, J. Stodola, „Rośliny Lecznicze”, Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne”, Warszawa 1987, str. 174
4. M. Emanuel Senderski, „Prawie wszystko o ziołach i ziołolecznictwie”, wydaw. Mateusz E. Senderki, Podkowa Leśna 2017, str. 532-534
5. „Rokitnik – najzdrowszy w polskim lesie”, Lasy Państwowe, https://www.lasy.gov.pl/pl/edukacja/blogi/blog-lesniczego/rokitnik-najzdrowszy-w-polskim-lesie, Dostęp dn. 18-10-2024 r.
6. „Zastosowanie oleju z rokitnika w kosmetologii Application of sea buckthorn in cosmetology 2 / 2020 / vol. 9 188 Kosmetologia Estetyczna ARTYKUŁ NAUKOWY NKOSMETOLOGIA ES”, 2/2020/vol 9, Kosmetologia Estetyczna, https://aestheticcosmetology.com/wp-content/uploads/2020/04/ke2020.1-2.pdf, Dostęp dn. 18-10-2024 r.
Jestem miłośniczką świadomego odżywiania, ziół leczniczych i domowych sposobów na dbanie o zdrowie i urodę. Pasjonują mnie również tematy związane z prawidłową postawą ciała oraz zdrowiem i rozwojem dzieci. W tekstach, które przygotowuję dla Czytelników, zawieram merytoryczną wiedzę, popartą badaniami i materiałami źródłowymi. Dzielę się również swoim doświadczeniem, przepisami kulinarnymi i praktycznymi poradami. Zależy mi na tym, aby teoretyczna wiedza została „podana” w przystępny sposób i odnosiła się do naszego codziennego życia.
