Sosna zwyczajna – zastosowanie, właściwości i ciekawostki
Gdzie rośnie sosna zwyczajna?
Drzewo iglaste, jakim jest sosna, preferuje słoneczne i piaszczyste stanowiska. Dobrze rośnie na lekko kwaśnej i przepuszczalnej glebie. Jest pospolitym gatunkiem, który w Polsce występuje na nizinach. Najczęściej rośnie w lasach mieszanych i borach. Rzadko spotyka się pojedynczo rosnące sosny przy drogach i polanach.
Sosna zwyczajna – opis rośliny
Poniżej znajduje się charakterystyka sosny (Pinus sylvestris):
- w sprzyjających warunkach może osiągać wysokość do 40 metrów i najczęściej tworzy zwarte lasy;
- ma prosty pień, który u starszych drzew się łuszczy. W dolnej części przybiera barwę szarobrunatną, a w górnej czerwonawożółtą. U młodych drzew kora na górnych partiach pnia i konarach ma pomarańczowoczerwony odcień;
- korona młodego drzewa jest regularna i stożkowata, a u dojrzałych okazów przybiera kształt parasola;
- igły są długie, błyszczące, osadzone po dwie w pęczku i utrzymują się na drzewie przez kilka lat;
- kwiaty męskie przypominają żółte kłosy i są bogate w pyłek;
- kwiaty żeńskie mają postać małych czerwonych szyszek i potrzebują od 2 do 3 lat, aby dojrzeć;
- w pierwszym roku po zapyleniu sosna wytwarza małe, zielone szyszki o długości około 1 centymetra. W kolejnym roku, po zapłodnieniu, szyszki powiększają się, a dojrzewają pod koniec drugiego roku. Wiosną trzeciego roku stają się w pełni dojrzałe, przybierając matowobrunatną barwę i osiągając od 2,5 do 7 centymetrów długości;
- oskrzydlone nasiona są niewielkie (od 2 do 6 milimetrów długości) i spłaszczone z jednej strony;
Roślina jest bogata w żywicę, która zawiera liczne substancje aromatyczne, chroni drzewo przed uszkodzeniami i wykazuje właściwości lecznicze.
Sosna zwyczajna kwitnienie
Biorąc pod uwagę warunki klimatyczne i lokalizację, sosna zwyczajna kwitnie w maju lub czerwcu.
Sosna zwyczajna – zbiór i przechowywanie
Przygotowaliśmy kilka praktycznych wskazówek, które mogą być pomocne podczas pozyskiwania surowców z sosny:
- ubierzmy się w rzeczy, których nie będzie nam szkoda, jeśli poplamią się żywicą;
- zabierzmy ze sobą rękawiczki, w innym przypadku będziemy mieć trudność w usunięciu plam z żywicy na dłoniach;
- do koszyka włóżmy też sekator, który ułatwi nam zbiór.
Poniżej wskazaliśmy pory zbiorów i sposoby suszenia sosnowego surowca. Zalecamy, aby gotowy susz przechowywać w szczelnych pojemnikach, które nie wchodzą w interakcje z żywnością. Idealne do tego celu może okazać się szkło lub ceramika. Pojemnik z suszem schowajmy do ciemnej szafki.
Pędy i pączki sosny – jak zbierać?
Mateusz Emanuel Senderski w swojej książce „Prawie wszystko o ziołach i ziołolecznictwie” wyjaśnia, że młode pędy i pączki sosny można wyłącznie zbierać z drzew ściętych lub przeznaczonych do wycinki. Mają wówczas do 5 centymetrów długości i są jeszcze pokryte łuską oraz lepkie od żywicy. Idealnym czasem na zbiory jest koniec zimy i wczesna wiosna. Najbardziej wartościowym surowcem są pączki szczytowe zebrane z młodych okazów. Następnie należy je pociąć na mniejsze kawałki i rozłożyć cienką warstwą na blaszce wyłożonej papierem do pieczenia i wysuszyć w ciepłym, zacienionym oraz przewiewnym miejscu, na przykład na strychu. Kolejną możliwością jest skorzystanie z suszarni lub uchylonego piekarnika ustawionego na około 35 stopni Celsjusza. Gotowy susz powinien być gładki i mieć barwę żółtobrunatną. Dodatkowo jest pokryty warstwą żywicy i ma gorzki smak oraz żywiczny zapach.
Kora sosny – jak ją prawidłowo pozyskać?
Do korowania możemy użyć wyłącznie ścięte lub przeznaczone do wycinki młode egzemplarze sosny. Pozyskiwanie kory z żywych drzew jest niewskazane, ponieważ może prowadzić do ich uszkodzenia i osłabienia odporności. Koruje się tylko młode pnie i gałązki. Tak pozyskany surowiec suszy się w warunkach naturalnych, czyli na przykład poprzez rozłożenie cienkiej warstwy kory na blaszce wyłożonej papierem.
Igły sosny – kiedy zbierać?
Jednoroczne igliwie sosny, czyli cetynę zbiera się wyłącznie z egzemplarzy ściętych. Surowiec pozyskuje się późną jesienią lub zimą. Ścięte pędy (do 30 cm długości) można wykorzystać na świeżo lub wysuszyć, podobnie jak inne surowce sosnowe.
Szyszki sosny – zrywać jeszcze zielone czy dojrzałe?
Lasy Państwowe na swojej stronie informują, że w maju można zbierać młode zielone szyszki sosny na syrop, ponieważ są jeszcze miękkie. Tegoroczne szyszki w przeciwieństwie do starszych nie są zdrewniałe i mają więcej składników aktywnych. Sugerują, aby do tego celu wybrać sosny samosiejki, rosnące na skraju lasu i polach. Z drugiej strony należy pamiętać, że na wynoszenie z lasu szyszek, igliwia czy pędów potrzebna jest zgoda właściciela.
Jak pozyskać żywicę z sosny?
Żywicowanie jest już nieco zapomnianą w naszym kraju metodą pozyskiwania żywicy. W tym celu należy wybrać odpowiednie okazy sosny i usunąć z nich korę. Następnie przystępuje się do wykonywania systematycznych nacięć pnia pod kątem 45 stopni. Dodatkowo wycina się również pionowy rowek, który ułatwia wyciek żywicy do umieszczonego pod nim naczynia. Nadleśnictwo Brock podaje, że spały, czyli odartą część pnia z nacięciami wykonywano kiedyś od stycznia do marca. Natomiast żywicę zbierano od maja do połowy września. Żywicę z sosny należy pozyskiwać umiejętnie, w przeciwnym razie drzewo może nie przetrwać. Jednocześnie przypominamy, że wydobywanie żywicy, zdzieranie kory, nacinanie drzewa i inne formy jego uszkadzania w Lasach Państwowych są niedozwolone (Dz. U. z 2015 r. poz. 1094, art. 153). W przypadku wątpliwości zalecamy kontakt z leśniczym, aby za jego zgodą i z wyznaczonego przez niego terenu pobrać surowiec na użytek własny.
Jakie składniki aktywne ma sosna zwyczajna?
W pączkach sosny znajduje się około 0,4% olejku eterycznego, między innymi: alfa i beta-pinen, limonen i borneol. Dodatkowo zawierają witaminę C, garbniki, flawonoidy, żywice oraz związki gorzkie.
Natomiast kora i młode pędy sosny są zasobne między innymi w garbniki (3,6%), fenolokwasy oraz niewielkie ilości olejku eterycznego.
W igliwiu sosny i młodych szyszkach znajduje się kwas askorbinowy, czyli witamina C oraz olejki eteryczne, sole mineralne, flawonoidy i gorycze.
Sosna zwyczajna właściwości lecznicze
Wyciągi z młodych pączków i pędów sosny charakteryzują się właściwościami wykrztuśnymi, odkażającymi i delikatnie moczopędnymi. W związku z tym syrop z sosny i kopru włoskiego może być wspomagająco używany podczas kaszlu.
Ekstrakty z kory sosny wykazują działanie ściągające i przeciwbiegunkowe.
Olejek terpentynowy jest pozyskiwany z żywicy sosnowej i wykazuje działanie wykrztuśne. W związku z tym może być pomocniczo stosowany podczas nieżytu dróg oddechowych i kataru. Nie dziwi więc fakt, że stanowi substancję aktywną Inhalolu – kropli do inhalacji.
Zielone szyszki i igły sosny są źródłem olejków eterycznych oraz antyoksydantów i witaminy C, przez co wspierają organizm w walce z chorobami.
Sosna – zastosowanie w warunkach domowych
Poniżej przestawiamy przepisy na specyfiki z sosny, jakie stosowały nasze babcie w celu poprawy zdrowia. Pamiętajmy jednak, aby przed rozpoczęciem domowej kuracji skonsultować to z lekarzem. W przypadku braku poprawy lub pogorszenia się naszego stanu niezbędna jest pilna wizyta u lekarza.
Syrop z pędów sosny – jak go zrobić?
Poniżej znajduje się przepis na domowy syrop z sosny. Możemy go samodzielnie wykonać lub kupić w aptece. Polecany jest podczas bólu gardła, kaszlu i przeziębienia. Syrop z sosny z uwagi na swój słodki smak często jest lubiany przez dzieci.
Składniki:
- 40 młodych pędów sosnowych
- 3 szklanki cukru
Przygotowanie”
W dużym wyparzonym słoju umieśćmy warstwowo pędy sosny i cukier. Następnie naczynie zakryjmy gazą i odstawmy na 2 tygodnie na kuchenny parapet. Każdego dnia potrząsajmy słojem, aby cukier dobrze się rozpuścił. Po wskazanym czasie syrop przecedzamy, a następnie pasteryzujemy go przez 15 minut w małych słoiczkach.
Dorosłym podajemy 3 razy dziennie po 1 łyżce syropu, a dzieciom po 1 łyżeczce.
W podobny sposób można przygotować syrop z zielonych szyszek sosny. Szyszki kroimy w plastry i w proporcji 1:1 zasypujemy cukrem. Pozostałe kroki są identyczne, jak w powyższym przepisie.
Odwar z pączków sosny – przepis
Napój z pączków sosny w formie odwaru możemy pomocniczo stosować podczas nieżytu gardła jako środek wykrztuśny.
Składniki:
- pół łyżki młodych pączków
- szklanka gorącej wody
Przygotowanie:
Miażdżymy pędy sosny, a następnie wrzucamy je do garnuszka z gorącą wodą. Całość przykrywamy i gotujemy przez 5 minut na wolnym ogniu. Następnie garnuszek odstawiamy na kwadrans i po tym czasie przecedzamy płyn.
Odwar podajemy po jedzeniu 3–4 razy dziennie. Dorośli mogą stosować po 1 łyżce, a dzieci – po 1 łyżeczce.
Jak zrobić herbatę z sosny?
Napar z igieł sosny przygotowuje się bardzo łatwo. Taki napój można stosować w celu wzmocnienia odporności. A jak go zrobić? Wystarczy do szklanki wsypać 2 łyżeczki sosnowych igieł (świeżych lub suszonych) i zalać wrzątkiem. Na szklankę nakładamy spodek i czekamy kwadrans. Po tym czasie przecedzamy napój i możemy się nim delektować. Sosnowe igły nie zabarwiają wody, dlatego napar jest praktycznie przezroczysty.
Sosna – przeciwwskazania
Mimo licznych właściwości prozdrowotnych sosna nie jest zalecana osobom uczulonym na którykolwiek z jej składników aktywnych. Jej olejki eteryczne mają silne, a czasem drażniące działanie, dlatego przed ich zastosowaniem warto skonsultować się z lekarzem. Ze względu na ograniczone badania kliniczne preparaty z sosny mogą być niewskazane dla kobiet w ciąży, karmiących piersią oraz małych dzieci
Sosna zwyczajna – ciekawostki
Z sosny pozyskuje się również miód, znany jako miód spadziowy iglasty. Nie powstaje on z nektaru, lecz ze spadzi – słodkiej wydzieliny zbieranej z drzew iglastych, takich jak sosna, świerk czy jodła. Charakteryzuje się ciemną barwą, intensywnym, żywicznym aromatem oraz orzeźwiającym smakiem, który jest mniej słodki niż w przypadku tradycyjnych miodów nektarowych. Dzięki właściwościom antyseptycznym oraz wysokiej zawartości mikroelementów wspiera odporność i jest szczególnie polecany w okresie infekcji górnych dróg oddechowych. Więcej informacji na ten temat można przeczytać w naszym artykule – Jaki rodzaj miodu jest najzdrowszy.
Podsumowanie
Sosna zwyczajna od wieków jest ceniona w medycynie naturalnej ze względu na swoje właściwości prozdrowotne. Dzięki bogactwu składników aktywnych wspiera odporność, układ oddechowy oraz wykazuje działanie przeciwzapalne. Najczęściej wykorzystuje się jej korę, igliwie i szyszki, które stanowią cenny surowiec w fitoterapii. Składniki te znajdują zastosowanie zarówno w domowych kuracjach, jak i w produkcji leków.
Źródła:
1. A. Raal, K. Nisuma, A. Meo, „Pinus sylvestris L. and other conifers as natural sources of ascorbic acid“, ournal of Pharmacy & Pharmacognosy Research, https://jppres.com/jppres/pdf/vol6/jppres17.287_6.2.89.pdf, Dostęp dn. 07-03-2025
2. J. Kozłowski, T. Wielgosz, J. Cis, „Zioła z apteki natury. Polskie zioła dla zdrowia i urody”, Wydaw. Publicat S.A., 2013 r., str. 163
3. „Las leczy i pomaga bez protestów, recept i kolejek”, Lasy Państwowe, https://www.lasy.gov.pl/pl/edukacja/blogi/blog-lesniczego/las-leczy-i-pomaga-bez-protestow-recept-i-kolejek, Dostęp dn. 07-03-2025
4. Łukasz Ruczaj, „Gdzie i kiedy polskie prawo zezwala na zbieranie dzikich roślin i grzybów jadalnych?” Łukasz Ruczaj i Rośliny, https://lukaszluczaj.pl/gdzie-i-kiedy-polskie-prawo-zezwala-na-zbieranie-dzikich-roslin-i-grzybow-jadanych/, Dostęp dn. 07-03-2025
5. M. Emanuel Senderski, „Prawie wszystko o ziołach i ziołolecznictwie”, wydaw. Mateusz E. Senderki, Podkowa Leśna 2017, str. 576-578
6. M. Kliszcz, „Krótki opis gatunków drzew – sosna zwyczajna”, Nadleśnictwo Grodziec, https://grodziec.poznan.lasy.gov.pl/pl/aktualnosci/-/asset_publisher/qderOJvkG9ar/content/krotki-opis-gatunkow-drzew-sosna-zwyczajna, Dostęp dn. 06-03-2025
7. „Sosna zwyczajna”, Otwarta Encyklopedia Leśna, https://www.encyklopedia.lasypolskie.pl/doku.php?id=s:sosna-zwyczajna, Dostęp dn. 07-03-2025
8. „Sosna zwyczajna — właściwości lecznicze, działanie, zastosowanie”, Kto ma lek, https://ktomalek.pl/ziolopedia/sosna-zwyczajna-wlasciwosci-lecznicze-dzialanie-zastosowanie/w-2868, Dostęp dn. 07-03-2025
9. U. Olejnica, „Złota kropla żywicy”, Lasy Państwowe – Nadleśnictwo Browsk, https://browsk.bialystok.lasy.gov.pl/aktualnosci/-/asset_publisher/1M8a/content/zlota-kropla-zywicy-, Dostęp dn. 07-03-2025
Jako copywriter specjalizuję się w popularyzacji wiedzy o profilaktyce zdrowia, chorobach, metodach leczenia i fitoterapii. Od lat zgłębiam właściwości ziół i ich praktyczne zastosowanie. Tworzę także treści o pielęgnacji dzieci i dorosłych, opierając się na publikacjach naukowych oraz sprawdzonych źródłach. Moim celem jest przekazywanie rzetelnych informacji w przystępny sposób, by wspierać Czytelników w świadomym dbaniu o zdrowie.
