Cholesterol – funkcje i normy. Jak utrzymać równowagę poszczególnych frakcji we krwi?

Wraz z nadejściem jesieni, w wielu domach zmienia się codzienna dieta. Więcej w niej produktów pożywniejszych i cięższych, obfitujących w skrobię i tłuszcz. To wszystko nie pozostaje bez wpływu na poziom cholesterolu we krwi. Jednak, aby zadbać o jego prawidłową ilość trzeba wiedzieć, że pełni on bardzo istotne funkcje w organizmie i dopiero, gdy jego poziom niebezpiecznie się podwyższa, może stać się szkodliwy. Czym jest cholesterol, jak dbać o jego optymalną ilość i co oznaczać mogą odchylenia od normy?

Rodzaje cholesterolu

Co do zasady cholesterol nie jest zły – to jest najważniejsza informacja. Chociaż cieszy się bardzo złą prasą, jego całkowite wyeliminowanie, nawet gdyby było możliwe, stanowiłoby zagrożenie dla zdrowia. Cholesterol sam w sobie jest niezbędny organizmowi do budowy tkanek, ścian komórek, jąder komórkowych, syntezy hormonów, a także wytwarzania enzymów i witamin. Jego rola w utrzymaniu zdrowia jest nie do przecenienia.

Cholesterol łączy się z białkami, tworząc lipoproteiny. W zdrowym ciele wątroba jest w stanie wytworzyć cały potrzebny mu cholesterol (80% cholesterolu krążącego w krwiobiegu). Resztę otrzymuje się z pokarmów i są to najczęściej pokarmy pochodzenia zwierzęcego. Mięso, nabiał, jaja oraz podroby zawierają go najwięcej. Jeżeli spożywa się ich umiarkowaną ilość razem ze zbilansowanym jadłospisem, wątroba przetrawi go bez większych problemów, a wyniki poziomu cholesterolu pozostaną w normie. Gdzie więc tkwi haczyk?

W jego rodzajach. Do czynienia mamy z cholesterolem o niskiej gęstości, dużej gęstości oraz trójglicerydami.

LDL (low-density lipoprotein) to lipoproteina niskiej gęstości, której w organizmie jest najwięcej. To ona przyczynia się do odkładania substancji na ścianach tętnic i żył, czyli miażdżycy, może powodować ich zwężenie, zwapnienie, a co za tym idzie blokadę. Stąd już prosta droga do zawału serca i udaru.

HDL (high-density lipoprotein), czyli lipoprosteina wysokiej gęstości jest określana jako „dobry cholesterol”, ponieważ działa ona niejako antagonistycznie do LDL. Wpływa na zmniejszenie jego poziomu we krwi i w ten sposób przeciwdziała skutkom zdrowotnym nadmiernej ilości LDL.

Trójglicerydy funkcjonują jako magazyn energii z tłuszczu na czasy, gdy zabraknie go z pożywienia. W odpowiedniej ilości są więc one pożyteczne.

Norma cholesterolu LDL

W lipoproteinie o niskiej gęstości znajduje się więcej cholesterolu niż białka. Powoduje to m.in. to, że łatwiej mu budować ścianki komórek oraz zasklepiać nieszczelności, np. w naczyniach krwionośnych. Jednak, gdy jest go za dużo, ta jego lepkość oznacza również możliwe nadmierne odkładanie się na ściankach naczyń i tworzenie blaszek miażdżycowych. Te z czasem zaczynają wytwarzać nadciśnienie, ponieważ napór krwi jest taki sam, jak wcześniej, jednak przepustowość znacznie się zmniejszyła. Następnie miażdżyca może powodować problemy w układzie naczyniowym, a jeśli blaszka się odczepi od ścianki i zacznie krążyć, może spowodować zator w tętnicach mózgowych i ostatecznie, udar niedokrwienny.

Poziom poszczególnych rodzajów cholesterolu oraz cholesterolu całkowitego można sprawdzić prostym badaniem laboratoryjnym z krwi. Jaka powinna być norma cholesterolu LDL? To zależy od ogólnego stanu zdrowia i czynników ryzyka występujących u pacjenta:

• stężenie optymalne równe lub niższe 100 mg / dL. Jest to również stężenie prawidłowe dla osób z cukrzycą, nadciśnieniem oraz ryzykiem chorób sercowo-naczyniowych.
• Stężenie prawie optymalne wynosi 100-129 mg / dL. U osób całkowicie zdrowych uważa się je za jeszcze prawidłowe, choć należy zwracać uwagę na pewne czynniki stylu życia.
• Stężenie duże graniczne oscyluje między 130-159 mg / dL.
• Stężenie duże pojawia się, gdy poziom wynosi 160-189 mg / dL.
• Stężenie bardzo duże pojawia się powyżej 190 dL.

Wysoki poziom cholesterolu może być u niektórych dziedziczny, jednak u wielu osób wynika on ze stylu życia i chorób współistniejących. Co jednak bardzo ważne, zbyt niski poziom cholesterolu LDL jest podobnie niekorzystny. Niedobór LDL (poniżej 50 mg / dL) może co prawda być spowodowany przyjmowaniem leków przeciw cholesterolemii, jednak jeśli ta przyczyna nie występuje, może oznaczać różnego rodzaju schorzenia. Mogą to być choroby tarczycy, wątroby, złe wchłanianie jelitowe, niedożywienie lub niektóre nowotwory krwi. Dlatego przy zbyt niskim poziomie LDL należy zwrócić się po poradę do lekarza.

Jak obniżyć poziom cholesterolu LDL dietą?

Obniżenie wyniku lipoproteiny niskiej gęstości wpłynie bezpośrednio na wynik cholesterolu całkowitego, dlatego przy odbiorze za wysokich parametrów należy zastanowić się, jakie czynniki ryzyka można samemu wyeliminować ze swojego stylu życia.

Jest to przede wszystkim dieta. Jeśli jest bogata w tłuszcze nasycone, tłuszcze trans, mięsa o wysokiej zawartości tłuszczu, zawierające niepotrzebne dodatki, a także w cukier, a zabraknie produktów roślinnych i pełnoziarnistych, wysoki cholesterol się utrzyma. Dieta jest więc podstawą leczenia hipercholesterolemii.

Do żywności, która podwyższa poziom złego cholesterolu należą pokarmy nadmiernie przetworzone, bogate w tłuszcze trans: fast food, produkty wędliniarskie niskiej jakości, a także tłuszcze nasycone. Wpływ na poziom złego cholesterolu ma również cukier. To między innymi on powoduje, że wątroba produkuje więcej cholesterolu LDL, a mniej HDL, oraz wpływa niekorzystnie na serce.

Z tłuszczu nasyconego nie powinno się rezygnować całkowicie, ważna jednak jest jego zdrowa ilość w diecie, a przede wszystkim, z jakiego pochodzą źródła. Białe zamiast czerwonego mięso, ryby, oleje roślinne mogą zastąpić większość niezdrowych produktów. Warto również pamiętać, że jaja korzystnie wpływają na zdrowie, pomimo zawartości nasyconych kwasów tłuszczowych. Kluczowe jest zachowanie równowagi.

Owoce i warzywa bogate są we flawonoidy, składniki antyoksydacyjne oraz błonnik pokarmowy. Błonnik jest tu kluczowy, ponieważ wiąże on nadprogramowe cząsteczki cholesterolu i ułatwia ich wydalanie z kałem. Nie trafiają one więc do krwiobiegu. Flawonoidy zapobiegają występowaniu stresu oksydacyjnego, który niszczy komórki. To z kolei pozwala utrzymać produkcję cholesterolu w wątrobie na prawidłowym poziomie.

Ostatnie badania wykazały również, że ogromne znaczenie ma jakość dostarczanych z dietą kwasów tłuszczowych. Zamiast tłuszczów trans i nasyconych, powinno się zadbać o jak największą ilość tłuszczów nienasyconych. Te znajdują się głównie w olejach roślinnych tłoczonych na zimno, algach oraz tłustych rybach morskich. Zmniejszają one ilość cholesterolu LDL, a zwiększają HDL.

Co to jest HDL?

W walce z chorobami układu sercowo-naczyniowego niebagatelną rolę odgrywa lipoproteina wysokiej gęstości. To ona umożliwia transport cząsteczek LDL z miejsca nadmiernego występowania z powrotem do wątroby, gdzie jest trawiony i wydalany z żółcią, a potem ze stolcem. Optymalny poziom HDL razem z dietą bogatą w błonnik i witaminy sprawia, że niski cholesterol jest łatwiejszy do osiągnięcia.

Poziom cholesterolu HDL można również podwyższyć za pomocą diety. Włączenie do codziennego jadłospisu pestek, orzechów, olejów roślinnych zimno tłoczonych (np. oliwy z pierwszego tłoczenia) czy ryb i owoców morza. Kwasy omega 3 i 6 wpływają pozytywnie na poziom lipoproteiny wysokiej gęstości.

Jednak nie tylko dieta jest tu istotna. Rezygnacja z niezdrowych używek, np. palenia papierosów i alkoholu są równie istotne, ponieważ toksyny znacznie obciążają wątrobę. Przy nadmiernej ekspozycji na stres należy również wdrożyć techniki relaksacyjne. Wbrew pozorom, relaksacja ma ogromne znaczenie dla prawidłowego poziomu cholesterolu we krwi.

HDL norma

O ile podwyższenie poziomu LDL jest niekorzystne dla zdrowia i powinno się dążyć do jego ograniczenia, o tyle z HDL sprawa nie jest tak prosta. Z jednej strony nadmiar lipoprotein, które działają na naszą korzyść wydaje się jak najbardziej w porządku. I u większość ludzi tak właśnie jest. W niektórych badaniach wykazano, że u osób z przebytym zawałem serca i zwiększoną aktywnością białek C-reaktywnych, cholesterol HDL podwyższony może być źle przetwarzany przez organizm i stwarzać zagrożenie dla zdrowia serca i układu naczyniowego. Białka C-reaktywne produkowane są jako odpowiedź na silny stan zapalny, więc HDL może być niejako źle interpretowany i zwalczany przed odpowiedz immunologiczną.

Wysoki HDL bywa również łączony z chorobami tarczycy, nadmiernym spożyciem alkoholu, przyjmowaniem niektórych leków, szczególnie takich, których zadaniem jest obniżanie poziomu trójglicerydów i LDL.

Wiele laboratoriów ma ustaloną niższą granicę normy HDL, zaś nie wyższą, ponieważ uchodzi ona za ogólnie korzystną dla zdrowia. Dlatego ewentualną interpretacją „za wysokiego” poziomu lipoproteiny wysokiej gęstości powinien podjąć się lekarz. Wiadomo jednak, że u zdrowych osób HDL powinien wynosić przynajmniej 40 mg / dL (w niektórych placówkach u kobiet przynajmniej 45 mg / dL).

Co to są trójglicerydy?

Żywność, która nie jest bezpośrednio przetwarzana na energię w momencie zapotrzebowania, magazynowana jest na później w formie właśnie trójglicerydów. W czasie głodówki organizm czerpie ze swoich zasobów, aby przeprowadzać procesy życiowe. Najwięcej ich magazynuje się w komórkach wokół bioder i tułowia, jednak są obecne w całym ciele w mniejszym lub większym stopniu. Między posiłkami, gdy glikogen zostanie wyczerpany, to właśnie trójglicerydy pozwalają nam funkcjonować.

Gdy trójglicerydów jest za dużo, odkładają się w formie tkanki tłuszczowej. Wiadomo już, że nadwaga, a potem otyłość mają bezpośredni wpływ na obniżenie komfortu życia i występowanie ryzyka wielu schorzeń, dlatego z wysokim poziomem trójglicerydów należy walczyć najszybciej, jak to możliwe.

Na wysoki poziom trójglicerydów składa się przede wszystkim dieta i brak ruchu. Posiłki bogate w cukry proste oraz alkohol przyczyniają się do podwyższenia poziomu trójglicerydów, ponieważ nie służą jako długotrwałe paliwo dla organizmu oraz zawierają mnóstwo pustych kalorii.

Laboratoryjna norma trójglicerydów przedstawia się następująco:

• Ustalony poziom prawidłowy: do 150 mg / dL, w tym:
  u kobiet: 35 – 150 mg / dL
  u mężczyzn: 40-150 mg / dL
  u dzieci do 100 mg / dL.

Wysoki poziom trójglicerydów może się przydarzać osobom, które odżywiają się zdrowo i pilnują w miarę aktywnego trybu życia. Złe wyniki mogą być efektem brania niektórych leków, w tym hormonów, diuretyków czy beta-blokerów bądź nieustalonej diagnozy pewnych schorzeń (np. cukrzycy typu 2).

Jak obniżyć poziom trójglicerydów domowymi sposobami?

Poza dietą, która powinna obfitować w nieprzetworzone, roślinne produkty oraz posiłki bogate w nienasycone kwasy tłuszczowe, ogromne znaczenie ma aktywność fizyczna. Jest ona z pewnością równie ważnym czynnikiem. Sportu nie trzeba uprawiać wyczynowo, ale regularnie i z umiarkowanym natężeniem. Przynosi to znacznie lepsze rezultaty niż jednorazowe sportowe wyskoki.

Sport, niezależnie czy będzie to bieganie, nordic walking czy rower, pomaga zredukować tkankę tłuszczową, lepiej metabolizować składniki odżywcze z diety, szczególnie węglowodany oraz wpływa na poprawę nastroju.

Osoby, które często i w nadmiernych ilościach spożywają alkohol, w pierwszej kolejności powinny z tym skończyć. Ze względu na zawartość cukrów prostych to właśnie alkohol jest u nich pierwszą i najważniejszą przyczyną wzrostu poziomu trójglicerydów.

Cholesterol całkowity – za wysoki

Jednym z najpopularniejszych badań wykonywanych obecnie w laboratoriach jest cholesterol całkowity. Nie daje on jednak odpowiedzi na pytanie, na jakim poziomie znajdują się poszczególne frakcje. Pełny panel cholesterolowy pozwala precyzyjnie określić, który parametr jest przekroczony i prawidłowo zdiagnozować ewentualne problemy zdrowotne, biorąc pod uwagę cały szereg czynników. Przyjęte jest, że cholesterol całkowity nie powinien przekraczać 200 mg / dL.

Gdy okaże się, że cholesterol jest za wysoki, a domowe sposoby nie działają, możliwe, że lekarz zaleci terapię farmakologiczną. Może ona przebiegać z użyciem suplementów diety, leków bez recepty lub z przepisu. Pierwszą grupę stanowią z reguły wyciągi roślinne znane ze swoich właściwości wpływających na obniżenie poziomu cholesterolu. Niektóre z nich, jak bergamota (obecna np. w suplemencie Berimal), wpływać mogą na poziom glukozy we krwi, czym przyczyniają się do obniżenia produkcji cholesterolu i nadmiernego odkładania trójglicerydów w tkankach. Jednym z najpopularniejszych składników na obniżenie cholesterolu, występującym w karczochach i ostropeście plamistym jest sylimaryna (zawarta w suplemencie Sylimarol Cholesterol). Działa ona żółciotwórczo i żółciopędnie, czym niejako przyspiesza wydalanie nadmiaru cholesterolu z organizmu.

Leki z przepisu lekarza ordynowane są, gdy nie ma możliwości zastosowania innego sposobu obniżenia poziomu cholesterolu lub są one niewystarczające. Najczęściej są to statyny, które wpływają hamująco na enzym wytwarzający w nadmiarze cholesterol. Odpowiednia dawka powinna wpłynąć na jego poziom we krwi.