Krztusiec – jak rozpoznać i leczyć?

Krztusiec jest wysoce zaraźliwą bakteryjną infekcją dróg oddechowych, wywoływaną przez Bordetella pertussis. Choroba ta jest znana z wywoływania silnych napadów kaszlu, które mogą trwać tygodnie lub miesiące i mogą być szczególnie niebezpieczne dla niemowląt i małych dzieci.

Co to jest krztusiec

Infekcja może atakować osoby w każdym wieku, jednak szczególnie niebezpieczna jest dla niemowląt i małych dzieci. Występuje cały rok, wbrew pozorom nie tylko w okresie wzmożonego występowania infekcji układu oddechowego. Narażone są zwłaszcza dzieci przebywające w placówkach edukacyjnych – żłobkach, przedszkolach i szkołach oraz osoby starsze.

Przeciwko krztuścowi powstała szczepionka, która okazuje się skuteczna w ochronie osób podatnych na infekcje. Noworodki otrzymują ją po skończeniu 6. tygodnia życia, natomiast wcześniej mogą być chroniona przeciwciałami od mamy, która w ciąży również szczepionkę może przyjąć.

W jaki sposób można zarazić się krztuścem

Krztuścem zarażamy się drogą kropelkową, tj. poprzez kontakt z wydzielinami z ust i nosa osoby chorej (np. gdy taka osoba kaszle lub kicha). Następnie bakteria znajdująca się w tej wydzielinie, przyczepia się do rzęsek wyściełających górne rogi oddechowe, po czym uwalnia toksyny je uszkadzające. W kolejnym etapie występuje obrzęk, który utrudnia oddychanie.

Krztusiec, u osób szczególnie podatnych na infekcje, doprowadzić może do zapalenia i zapadnięcia płuc, niewydolności serca, a nawet krwawienia do mózgu. Kaszel występujący w krztuścu może być na tyle silny, że prowadzi do wymiotów.

Grupą najwyższego ryzyka wystąpienia komplikacji w krztuścu są dzieci, szczególnie te najmłodsze i które nie otrzymały jeszcze szczepienia. Ich układ odpornościowy nie jest jeszcze na tyle wykształcony, by poradzić sobie z tą bakterią. Jednocześnie tak małe dzieci są narażone na problemy z oddychaniem z uwagi na nowe dla nich środowisko życia. Te dwa aspekty składają się na wyjątkowo niebezpieczny dla ich zdrowia i życia profil choroby. Ponadto, szczególną ochroną powinny być objęci pacjenci z astmą i przewlekłą obturacyjną chorobą płuc oraz kobiety w ciąży.

Krztusiec – objawy u dziecka

Z początku objawy krztuśca przypominają inne infekcje dróg oddechowych i pewnie dlatego nie wywołują niepokoju. Warto przy tym wspomnieć, że u bardzo małych dzieci zaleca się odbyć wizytę u pediatry przy każdym epizodzie pogorszenia stanu zdrowia, właśnie po to, by uniknąć pogorszenia stanu.

W pierwszej fazie, nieżytowej, do czynienia mamy u dziecka z katarem i wydzieliną z nosa, łagodnym kaszlem i lekko podwyższoną temperaturą ciała. „Typowe” przeziębienie. U malutkich dzieci może również występować niezbyt nasilony bezdech.

W kolejnej fazie, napadowej, kaszel ulega progresji, a przy wciąganiu powietrza słychać charakterystyczny dźwięk, nie pojawiający się przy innych infekcjach. Trudności w oddychaniu stają się dużo bardziej nasilone, występuje osłabienie, a następnie wyczerpanie. Pojawia się częsty bezdech, może wystąpić sinica. Dziecko nie chce się przystawiać do piersi lub pić z butelki, starsze dzieci odmawiają jedzenia. Słychać również świszczący oddech – stridor.

Trzecią fazę nazywamy zdrowieniem, a więc jest to okres, w którym zaordynowane leczenie powinno wytępić chorobę, ale zmagamy się jeszcze z niektórymi objawami, jesteśmy osłabieni i występuje jeszcze kaszel (jak w przypadku wielu innych infekcji – z kaszlem męczymy się jeszcze przez kilka tygodni).

Krztusiec u dorosłego – objawy

Objawy u osób dorosłych są bardzo podobne, a ich progresja przebiega w podobny sposób, z tą tylko różnicą, że u wielu osób pełnoletnich są one nieco mniej nasilone. Wynika to z dojrzałości układu odpornościowego i otrzymanych w ciągu całego życia szczepień, niekoniecznie na krztusiec. Organizm bowiem przystosowuje się do walki z różnymi patogenami i może być po prostu lepiej przygotowany na spotkanie z bakterią kokluszu. Nie znaczy to jednak, że dorośli nie powinni się w ogóle tym schorzeniem interesować. Wręcz przeciwnie, w przypadku zauważenia objawów należy udać się na wizytę lekarską w celu otrzymania adekwatnej diagnozy. Należy wtedy stosować się do zaleceń lekarskich, pozostać w domu, by dojść do siebie (oraz nie zarażać innych) i dać sobie czas na regenerację. Wśród dorosłych szczególnie narażone są osoby starsze, o obniżonej odporności oraz przebywające dużo z dziećmi (np. pracownicy placówek edukacyjnych).

Krztusiec – diagnostyka

Podstawowym elementem diagnostyki krztuśca jest badanie fizykalne oraz wywiad medyczny. Badanie może się odbyć tylko przy osobistej wizycie pacjenta w gabinecie, ponieważ konieczne jest osłuchanie go i zebranie szczegółowych informacji.

W przypadku wątpliwości lekarz może również zlecić badania na kulturę bakterii w celu ostatecznego potwierdzenia. Wykonuje również diagnostykę różnicową, tj. wyklucza inne możliwe przyczyny kaszlu wraz z innymi objawami.

Krztusiec – powikłania u dziecka

U dziecka krztusiec jest stanem zagrożenia zdrowia, a nawet życia, i w żadnym wypadku nie należy tej choroby ignorować. Nieprawidłowo leczony, zbyt późno zdiagnozowany i szybko postępujący koklusz ma realne i poważne konsekwencje zdrowotne dla dziecka, dlatego tak wielu małych pacjentów jest od razu przyjmowanych na oddziały pediatryczne. W ten sposób lekarze mają ich stan wciąż na oku i mogą zareagować odpowiednio do sytuacji, gdy może zacząć się ona pogarszać.

Do najczęstszych powikłań krztuśca u dzieci należy zapalenie płuc wywołane przez bakterię kokluszu lub inne, wtórne zakażenia, pogłębienie bezdechu, silne odwodnienie, które dla małych dzieci może być zabójcze, uszkodzenie mózgu z powodu niedotlenienia, powikłania związane z intensywnym kaszlem, a nawet zgon.

Trzeba również pamiętać, że jeżeli lekarz pediatra lub rodzinny kieruje malucha na leczenie szpitalne, to właśnie po to, by do tych komplikacji nie doszło lub żeby właściwie się nim zaopiekowano, jeśli już wystąpiły. Leczenie szpitalne często ma pomyślny skutek, pod warunkiem, że diagnoza jest postawiona wystarczająco szybko, a leczenie – wdrożone.

Nieleczony krztusiec u dorosłych

U osób dorosłych komplikacje wynikające z nieleczonego krztuśca bywają mniej dotkliwe, co nie znaczy, oczywiście, że tak jest w każdym przypadku. Pamiętać, jednak, należy, iż nieleczona choroba może zdecydowanie zwiększać ryzyko wystąpienia u chorego daleko idących konsekwencji w postaci komplikacji kardiologicznych, pulmonologicznych, wtórnych infekcji oraz obniżenia jakości i komfortu życia. Przedłużający się kaszel z czasem coraz bardziej męczy, a niedożywienie spowodowane brakiem apetytu i niedostateczne nawadnianie mogą również przynieść szkody dla całego organizmu. Szczególnie niebezpieczne, zarówno dla dorosłego, jak i dla dziecka, jest odwodnienie.

Szczepienie na krztusiec – kiedy?

Dzieci otrzymują swoje pierwsze szczepienie na krztusiec (skojarzone z tężcem i błonicą) w wieku 6. tygodni, a więc podczas pierwszej wizyty szczepiennej. Jest to szczepienie obowiązkowe, a więc podawane za darmo. W schemacie szczepień dziecięcych przewidziane są w sumie 4 dawki: w 2 miesiącu (po 6. tygodniu), między trzecim, a czwartym miesiącem, między piątym a szóstym miesiącem oraz między szesnastym a osiemnastym miesiącem. U większości małych pacjentów szczepienia można ze sobą łączyć, by nie mnożyć wizyt, ale decyzję o tym podejmuje już lekarz kierujący na szczepienie.

Szczepienie w ciąży na krztusiec – czy ma sens?

Specjaliści w zakresie ochrony zdrowia podkreślają, że każda kobieta ciężarna, która nie ma przeciwwskazań do szczepień ochronnych, może poddać się szczepieniu na krztusiec. Dzięki temu, że otrzyma je w określonym przedziale czasowym w trzecim trymestrze, zdąży wytworzyć przeciwciała, które przekaże następnie dziecku jeszcze przed rozwiązaniem. Dzięki temu może uchronić malucha przed krztuścem w okresie pomiędzy narodzinami a pierwszymi szczepieniami z kalendarza.

Krztusiec – leczenie

Główną metodą leczenia krztuśca jest zastosowanie antybiotyku z uwagi na fakt, że jest to infekcja bakteryjna. Jeżeli stan pacjenta na to pozwala, może on zostać w domu, szczególnie w przypadku ogólnie zdrowych osób dorosłych, ale nie zaleca się zasiadania do pracy, a odpoczynek i regenerację. Standardowo, jak w każdej chorobie bakteryjnej, pacjent powinien przyjmować również probiotyki, by nie dopuścić do wystąpienia niektórych skutków ubocznych przyjmowania antybiotyku.

W leczeniu należy również pamiętać o tym, by się nawadniać – pić dużo wody mineralnej, nie dopuszczać do odwodnienia. Przy jakichkolwiek oznakach pogorszenia stanu zdrowia należy skontaktować się z lekarzem, bo może być konieczne leczenie szpitalne. Ten wariant częstszy jest u dzieci, szczególnie tych najmłodszych.