Choroba Parkinsona – przyczyny, objawy i leczenie

11 kwietnia wypada Światowy Dzień Chorych na Parkinsona, a symbolem tej choroby jest specjalnie wyhodowana odmiana czerwonego tulipana. Jak rozpoznać wczesne objawy schorzenia, gdzie leżą jego przyczyny oraz jakie metody leczenia są dla nas dostępne?

Czym jest choroba Parkinsona?

Swoją nazwę schorzenie to zawdzięcza angielskiemu lekarzowi i geologowi, który w osiemnastym wieku jako pierwszy wyodrębnił i określił jego objawy u pacjentów. James Parkinson opisał chorobę jako drżączkę poraźną w swojej przełomowej jak na tamte czasy pracy naukowej. 11 kwietnia jest światowym dniem rozpowszechniania świadomości o chorobie Parkinsona, a także rocznicą urodzin Parkinsona.

Choroba Parkinsona jest schorzeniem neurodegeneracyjnym, tj. niszczy układ nerwowy mający bezpośredni wpływ na prawidłowe funkcje motoryczne organizmu. Komórki nerwowe znajdujące się w części mózgu zwanej substantia nigra – istocie czarnej mózgowia odpowiedzialne są za produkcję dopaminy. Jej odpowiednia ilość jest potrzebna, aby mózg oraz reszta układu nerwowego kontrolująca ruchy ciała, się komunikowały. Jeśli dopaminy brakuje w wyniku uszkodzenia komórek nerwowych ją produkujących, ruchy ciała, w tym kończyn, stają się wolniejsze lub nieprawidłowe.

Przyczyny występowania choroby Parkinsona

Dlaczego występuje choroba Parkinsona? Nadal do końca nie wiadomo, ale uważa się obecnie, że na jej wystąpienie mogą mieć wpływ czynniki środowiskowe oraz genetyczne.

Według obecnej wiedzy większy udział w degeneracji komórek nerwowych odpowiedzialnych na produkcję dopaminy i wystąpienie objawów chorobowych mają czynniki środowiskowe, w szczególności ekspozycja organizmu na pestycydy, herbicydy lub przyjmowanie niektórych leków (parkinsonizm indukowany lekami – najczęściej przeciwpsychotycznymi). Według statystyk częściej chorują mężczyźni, diagnoza zachodzi głównie po 50. roku życia, a ryzyko to znacznie wzrasta po roku 70.

Wczesne objawy Parkinsona

Wczesne objawy choroby Parkinsona są bardzo często ignorowane lub zrzucane na karb innych dolegliwości bądź wieku. Właśnie dlatego chorobę diagnozuje się u osób w średnim lub starszym wieku, choć przy odpowiedniej diagnostyce byłoby to możliwe wcześniej.

Czterema podstawowymi objawami choroby Parkinsona są:

• drżenie nóg, rąk, szczęki, głowy
• brak równowagi i koordynacji oraz wynikająca z nich skłonność do upadków
• sztywność mięśni
• spowolnione ruchy.

Nie każdy rodzaj drżenia kończyn musi świadczyć o chorobie Parkinsona. Do jej rozpoznania potrzebna jest specjalistyczna wiedza, którą posiada lekarz, np. neurolog. Do neurologa na wizytę możemy umówić się prywatnie lub w ramach NFZ ze skierowaniem od lekarza POZ.

U osób, które zachorowały na Parkinsona wystąpić mogą również objawy o charakterze depresyjnym i lękowym, problemy z ruchami szczęki: połykaniem, żuciem, problemy z układem moczowym i z jelitami, symptomy skórne.

Parkinson – stadia choroby

Chorobę Parkinsona podzielić można na stadium wczesne i zaawansowane.

We wczesnym etapie choroby obserwuje się symptomy wpływające negatywnie na codzienne czynności, takie jak jedzenie, sprzątanie czy mycie się. Stają się one na tyle uciążliwe, że pacjenci już wtedy kierują się do lekarza na wstępną konsultację.

Na etapie zaawansowanym wyróżnia się objawy wynikające ze stosowania leków, głównie związane z problemami z poruszaniem się.

Choroba Parkinsona – diagnostyka

Niestety nie ma możliwości stwierdzenia występowania choroby Parkinsona za pomocą testu laboratoryjnego. Diagnozy dokonuje lekarz specjalista na podstawie:

• historii medycznej pacjenta i jego rodziny (jeśli u innych członków jego rodziny choroba występowała, zwiększa to prawdopodobieństwo diagnozy)
• obserwacji symptomów (głównie typu drżenia ręki, jeśli pojawiają się epizodycznie, można je nagrać i pokazać lekarzowi podczas wizyty)
• badań neurologicznych.

Leczenie choroby Parkinsona

Nie ma sposobu na wyleczenie choroby Parkinsona, ponieważ uszkodzeń wywołanych chorobą z mózgu nie da się cofnąć. Można jednak schorzenie próbować zatrzymać, zapewniając choremu jak najlepszą prognozę na wiele kolejnych lat życia.

Leczenie farmakologiczne

Obecnie najczęściej stosowaną i najskuteczniejszą metodą zaleczania choroby Parkinsona jest podawanie choremu preparatów z levodopą. Ta organiczna substancja chemiczna penetruje barierę mózgową, by tam zostać przekształconą w dopaminę. Preparaty zawierają też karbidopę, której zadaniem jest zapewnienie, że levodopa nie przekształci się w dopaminę poza swoim miejscem docelowym, czyli mózgiem.

U pacjentów stosuje się również leki z agonistami dopaminy, a więc substancjami mającymi zastąpić nieprodukowaną naturalnie dopaminę.

Dodatkowo pacjentom podaje się:

• inhibitory-MAO zwiększające ilość dopaminy w organizmie
• inhibitory COMT, które zwiększają stężenie levodopy w mózgu poprzez skrócenie czasu, w którym przekształca się ona w dopaminę
• amantadynę wpływającą na sztywność mięśni i ich drżenie
• leki przeciwcholinergiczne, których zadaniem jest zmniejszenie skurczu oskrzeli i ułatwienie oddychania.

Średnio po 3-5 latach następuje potrzeba dopasowania dawki leków, ponieważ pojawiają się pierwsze objawy nawrotu choroby.

Inne metody leczenia dostępne w Polsce

W przypadku braku możliwości stosowania leków doustnie lub ich niewystarczającej skuteczności pacjentowi proponuje się również pomby z duodopą, apomorfiną lub głęboką stymulację mózgu. Ta ostatnia opcja jest formą neuropsychochirurgii, która polega na wszczepieniu do odpowiedniego obszaru mózgu elektrody oraz implantu w okolicy obojczyka. Elektroda stymuluje mózg, by zniwelować natężenie objawów.

Fizjoterapia

Fizjoterapia jest jedną z często stosowanych form pomocy pacjentom z chorobą Parkinsona. Osoby zdiagnozowane zachęcane są do wprowadzenia lub zwiększenia swojej aktywności fizycznej wzmacniającej mięśnie oraz do poddania się zajęciom z fizjoterapeutą. Fizjoterapia przy chorobie Parkinsona może przybrać formę ćwiczeń z przyrządami, obciążeniem własnego ciała lub ćwiczeń oddechowych. Aktywność fizyczna wspomaga mięśnie w zachowaniu pamięci ruchowej, dzięki czemu można zmniejszyć wpływ choroby na mięśnie, a więc i na cały aparat ruchu.

Dieta w chorobie Parkinsona

Jedno jest pewne: chociaż dietą Parkinsona nie da się wyleczyć, jest ona niezwykle ważna dla zachowania dobrej kondycji układu nerwowego i mięśniowo-stawowego. Odpowiednio skomponowany jadłospis jest niezbędnym elementem terapii.

Przy chorobie Parkinsona należy unikać diet wykluczających, ponieważ istotne jest spożywanie produktów ze wszystkich grup spożywczych. Organizm w chorobie degeneracyjnej potrzebuje szerokiej gamy makro i mikroskładników, a diety wykluczające nie są w stanie ich mu zapewnić. O ile pacjent nie ma konkretnych uczuleń i nietolerancji, nie ma powodu rezygnować np. z glutenu czy nabiału krowiego. W posiłkach chorego nie powinno zabraknąć:

• węglowodanów złożonych – dostarczają błonnika i zapewniają uczucie sytości, co pomaga zredukować ilość niezdrowego tłuszczu w diecie
• antyoksydantów – realnie wpływają na stan komórek zagrożonych stresem oksydacyjnym i neutralizują działanie oksydantów. Przeciwutleniacze znajdziemy przede wszystkim w świeżych (a poza sezonem, również w mrożonych) owocach i warzywach
• zdrowych tłuszczy – powinny zastąpić bardzo obecnie powszechne tłuszcze nasycone, które źle wpływają zarówno na układ sercowo-naczyniowy, jak i nerwowy.

Ograniczyć natomiast powinno się:

• cukier – cukier oraz cukry proste podnoszą wartość kaloryczną posiłku, zmniejszając często ich wartość odżywczą
• sól – choć sód jest niezbędny dla zachowania równowagi elektrolitowej organizmu, jego nadmiar przyczynia się do występowania wysokiego ciśnienia krwi, a więc i chorób układu sercowo-naczyniowego

Napoje

Chociaż picie alkoholu nie musi być całkowicie wykluczone, należy go ograniczać. Alkohol jest kaloryczny, wpływa na świadomość i na ogólny stan organizmu. Nie należy z nim przesadzać, tym bardziej, że sam w sobie ogranicza zdolności motoryczne. Ponadto należy omówić z lekarzem kwestię spożywania alkoholu przy jednoczesnym przyjmowaniu leków ogólnie stosowanych przy chorobie Parkinsona.

W ciągu dnia należy również spożywać odpowiednią dla siebie ilość wody mineralnej. Właściwe proporcje błonnika i wody ograniczają ryzyko wystąpienia problemów jelitowych.

Kawa i herbata są jak najbardziej dozwolone przy chorobie Parkinsona, jednak trzeba uważać z ich spożywaniem w bliskiej odległości czasowej od przyjmowanych leków. Ponadto lepiej z nich zrezygnować w drugiej części dnia, ponieważ kofeina wpływa na procesy ułatwiające zasypianie.

Suplementacja w chorobie Parkinsona

Przed zastosowaniem jakichkolwiek suplementów diety należy skonsultować się z lekarzem prowadzącym terapię w celu wykluczenia interakcji. Może jednak się zdarzyć, że lekarz zaleci stosowanie niektórych związków witaminowych i mineralnych jako terapii wspomagającej leczenie. Mogą to być:

• witamina D, która wzmacnia kości i utrudnia ich odwapnienie.
• kwasy omega-3 wpływające pozytywnie na mózg i cały układ nerwowy.
• magnez i witamina B6, a więc minerał wzmacniający mięśnie i witamina będąca kofaktorem jego wchłaniania.

Czy choroba Parkinsona jest dziedziczna?

Tak, choroba Parkinsona może być dziedziczna, ale nie zdarza się to często. Szacuje się, że na występowanie choroby większy wpływ mają czynniki środowiskowe, szczególnie zanieczyszczenie środowiska pewnymi rodzajami chemikaliów.

Choroba Parkinsona – długość życia

Choroba sama w sobie nie stanowi zagrożenia życia, dopóki nie powoduje występowania sytuacji niebezpiecznych dla chorego. Niekontrolowane ruchy mogą powodować rozległe złamania, zwiększone ryzyko udziału w wypadkach komunikacyjnych czy w choćby we własnym domu (np. upadki ze schodów czy z zastosowaniem ostrych narzędzi i sztućców).