Kserostomia – objawy, przyczyny i skuteczne leczenie
Kserostomia – co to jest?
Kserostomia to uczucie suchości w jamie ustnej. Wyróżniamy dwa rodzaje kserostomii:
- prawdziwa (xerostomia vera) – jest spowodowana niewystarczającą produkcją śliny przez gruczoły ślinowe.
- rzekoma (xerostomia spuria) – to subiektywne uczucie suchości w jamie ustnej, które nie łączy się ze spadkiem produkcji śliny.
Doktor Dagmara Darczuk z Instytutu Stomatologii UJ CM podaje, że dorosły człowiek w ciągu doby wytwarza od 0,5 do 1 litra śliny. Dzięki temu ślina może nawilżyć naszą jamę ustną i ułatwić jej oczyszczanie. Spadek tej wartości zaburza te czynności i może wiązać się z nieprzyjemnymi konsekwencjami, które zostały omówione w dalszej części artykułu.
Suchość w ustach – przyczyny kserostomii
Kserostomia najczęściej występuje u osób starszych, ponieważ wraz z wiekiem zmniejsza się czynność gruczołów ślinowych. Do innych przyczyn należą między innymi:
- oddychanie przez usta,
- skutki uboczne niektórych leków,
- choroby ogólnoustrojowe,
- choroby gruczołów ślinowych,
- efekt uboczny radioterapii okolicy głowy i szyi.
Leki o możliwym działaniu kserostomicznym – lista
Jakie leki mogą wywoływać kserostomię? Najczęściej są to preparaty, w których działaniach niepożądanych wymieniono suchość w ustach. Do tej grupy należą między innymi leki:
- przeciwdepresyjne,
- przeciwcholinergiczne,
- przeciwhistaminowe,
- stosowane w leczeniu choroby Parkinsona.
Suchość w ustach mogą powodować także niektóre leki przeciwbólowe oraz preparaty na nadciśnienie. Dlatego tak ważne jest uważne czytanie ulotek oraz etykiet środków, które przyjmujemy.
Ciągła suchość w ustach – objawy
Każdy z nas może doświadczyć suchości w ustach wywołanych przez stres lub odwodnienie. Są to przejściowe dolegliwości, które szybko ustępują. Natomiast kserostomia to jednostka chorobowa, która najczęściej objawia się poprzez:
- uczucie lepkości w ustach,
- wrażenie, że język „przykleja się” do podniebienia podczas mówienia,
- trudności z jedzeniem, piciem i mówieniem,
- chrypkę,
- zwiększone pragnienie,
- owrzodzenia lub ból warg, języka i jamy ustnej,
- brak komfortu podczas noszenia protezy zębowej,
- zaburzenie smaku i uczucie pieczenia w jamie ustnej.
Objawami towarzyszącymi podczas kserostomii mogą też być próchnica, suche oczy i skóra oraz wysypka skórna.
Jak często występuje kserostomia?
Z objawami kserostomii zmaga się między 10 a 25% populacji. U osób po 65. roku życia to jedna z najczęściej zgłaszanych dolegliwości podczas wizyty u stomatologa.
Kserostomia – jak rozpoznać i zdiagnozować suchość w ustach?
Rozpoznanie kserostomii opiera się zarówno na subiektywnych odczuciach pacjenta, jak i na badaniach klinicznych. W pierwszej kolejności lekarz rodzinny lub stomatolog przeprowadza dokładny wywiad, pytając m.in. o uczucie suchości, trudności z jedzeniem, mówieniem oraz przyjmowane leki. W diagnostyce wykorzystuje się testy ilościowe, takie jak sialometria, czyli pomiar wydzielania śliny w spoczynku i po stymulacji. Pomocna może być także sialochemia (analiza składu śliny) oraz obrazowanie gruczołów ślinowych, szczególnie jeśli istnieje podejrzenie choroby ogólnoustrojowej, np. zespołu Sjögrena. W przypadku utrzymujących się objawów konieczna jest konsultacja specjalistyczna, która pozwoli na precyzyjne określenie przyczyny i wdrożenie odpowiedniego leczenia.
Kserostomia – domowe sposoby na suchość w ustach
Jak sobie poradzić z suchością ust w domowym zaciszu? Poniżej wymieniliśmy sposoby, które mogą poprawić komfort:
- żucie kostek lodu,
- korzystanie z gum do żucia lub cukierków bez cukru,
- stosowanie płynu do płukania jamy ustnej o potencjale nawilżającym, na przykład Biotene,
- używanie sprayu do nawilżania jamy ustnej,
- picie wody niegazowanej – często, ale małymi łyczkami,
- higiena jamy ustnej – regularne mycie zębów i kontrole u stomatologa,
- płukanki powlekające np. z siemieniem lnianym, malwą, rumiankiem, porostem islandzkim czy korzeniem prawoślazu.
Palenie i alkohol nie są wskazane podczas leczenia kserostomii.
Kserostomia – leczenie suchości w jamie ustnej
Leczenie suchości w ustach często odbywa się przy współpracy ze stomatologiem i lekarzem rodzinnym lub pierwszego kontaktu. W pierwszym kroku rozpoznaje się przyczyny kserostomii i analizuje wszystkie przyjmowane przez pacjenta leki, również te bez recepty. Następnie rekomenduje się środki o działaniu pobudzającym wydzielanie śliny, np.:
- preparaty kwasu jabłkowego lub cytrynowego w postaci pastylek,
- aerozol nawilżający do jamy ustnej,
- ziołowe płukanki, które zostały już omówione,
- tzw. sztuczna ślina, czyli preparaty w postaci sprayu, np. Kserostemin.
Istotna jest też prawidłowa higiena jamy ustnej, czyli szczotkowanie zębów minimum 2 razy dziennie szczoteczką o miękkim włosiu. Specjaliści zalecają, aby pasta do zębów zawierała fluor o niskim poziomie abrazyjności (czyli niskim współczynniku ścieralności).
Kserostomia – dieta przy niedoborze śliny
Osoby zmagające się z suchością w ustach powinny wpleść do swojego jadłospisu produkty, które nawilżają śluzówkę, zaliczamy do nich:
- świeże owoce i warzywa, np. arbuz, melon i ogórek,
- jogurty naturalne, woda oraz kisiel,
- artykuły bez cukru.
Zaleca się, aby posiłki były miękkie i łatwe do przełknięcia. Dobrze sprawdzą się koktajle, zupy, kremy, puree i sosy.
Czego nie jeść podczas suchości w ustach?
Podczas kserostomii należy unikać ostrych, słonych i kwaśnych potraw, które mogą podrażnić śluzówkę. Niewskazana jest kawa i alkohol, ponieważ mogą dodatkowo wysuszyć jamę ustną.
Podsumowanie
Kserostomia to przewlekła dolegliwość, która może znacząco wpływać na komfort naszego życia. Jej przyczyny bywają trudne do wyeliminowania, zwłaszcza gdy wynikają z chorób przewlekłych lub stosowania niezbędnych leków. Choć nie zawsze możliwe jest całkowite wyleczenie, istnieją metody, które pozwalają złagodzić objawy – od preparatów farmaceutycznych po domowe sposoby i odpowiednią dietę. Kluczowe jest jednak indywidualne podejście i stała opieka specjalisty, szczególnie w przypadku utrzymujących się objawów.
Tekst ma charakter informacyjny i nie zastępuje konsultacji z lekarzem.
Źródła:
1) B. Ryba, „Kserostomia – wyzwanie dla lekarza”, Po dyplomie, https://podyplomie.pl/stomatologia/17305,kserostomia-wyzwanie-dla-lekarza?srsltid=AfmBOoqjFXweg4NHSqORHFM9CFk-G3D9R6e-0ZHiJLJ5DNzdD5AeDPxV, dostęp dn. 30.07.2025 r.
2) „Dry Mouth (Xerostomia)”, Cleveland Clinic, https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/10902-dry-mouth-xerostomia, dostęp dn. 30.07.2025 r.
3) J. Rasławska-Socha, „SPECJALISTA RADZI: Kserostomia, czyli jak leczyć objawy suchości w jamie ustnej?”, Magazyn Stomatologiczny, MS 2023; 5: 68-70, https://www.magazyn-stomatologiczny.pl/a6347/SPECJALISTA-RADZI–Kserostomia–czyli-jak-leczyc-objawy-suchosci-w-jamie-ustnej-.html/m62, dostęp dn. 30.07.2025 r.
4) J. Zdun, „Kserostomia – suchość w ustach. Co robić, kiedy nie wystarczy napić się wody?”, Dietetycy Org, https://dietetycy.org.pl/kserostomia-suchosc-w-ustach/, dostęp dn. 30.07.2025 r.
Jako copywriter specjalizuję się w popularyzacji wiedzy o profilaktyce zdrowia, chorobach, metodach leczenia i fitoterapii. Od lat zgłębiam właściwości ziół i ich praktyczne zastosowanie. Tworzę również treści o pielęgnacji dzieci i dorosłych, opierając się na publikacjach naukowych oraz sprawdzonych źródłach. Jestem autorką poradnika „Bez marnowania. Kuchnia zero waste”, w którym promuję świadome podejście do odżywiania i codziennych wyborów. Moim celem jest przekazywanie rzetelnych informacji w przystępny sposób, by wspierać Czytelników w świadomym dbaniu o zdrowie.
