Zapalenie ucha jak leczyć u dorosłych i dzieci?
Zapalenie ucha – co to jest?
Zapalenie ucha jest jedną z najczęstszych chorób diagnozowanych w gabinetach lekarskich, szczególnie wśród dzieci, choć dorośli również mogą na nie zapaść. Choroba najczęściej wynika z infekcji, które mogą być bakteryjne, wirusowe lub grzybicze. Przebieg zapalenia ucha zależy od jego lokalizacji oraz wdrożonego leczenia.
Najczęściej występuje zapalenie ucha środkowego, szczególnie u dzieci, które są bardziej narażone z powodu specyficznej budowy trąbki Eustachiusza. Warto jednak pamiętać, że zapalenie ucha może dotyczyć również ucha zewnętrznego lub wewnętrznego, a każdy z tych typów charakteryzuje się odmiennymi przyczynami i objawami.
Rodzaje zapalenia ucha
Obraz kliniczny zapalenia ucha jest uzależniony od miejsca wystąpienia infekcji. Narząd słuchu składa się z trzech części: ucha zewnętrznego, środkowego i wewnętrznego. W związku z tym wyróżniamy trzy główne typy zapalenia ucha:
- zapalenie ucha zewnętrznego;
- zapalenie ucha środkowego;
- zapalenie ucha wewnętrznego.
Każdy z tych typów jest omówiony poniżej, aby lepiej zrozumieć różnice w ich przebiegu i leczeniu.
Zapalenie ucha zewnętrznego – przyczyny
Małżowina uszna to zewnętrzna część ucha, potocznie nazywana jest uchem. Warto jednak dodać, że ucho zewnętrzne obejmuje także przewód słuchowy zewnętrzny. Do zakażenia ucha zewnętrznego dochodzi najczęściej przez pałeczki ropy błękitnej (Pseudomonas aeruginosa) i gronkowca złocistego (Staphylococcus aureus). Natomiast wirusem, który wywołuje chorobę jest Varicella-Zoster. Odpowiada on również za specyficzne formy zapalenia ucha zewnętrznego, na przykład porażenie nerwu twarzowego. Z drugiej strony, zakażenia o podłożu grzybiczym odpowiadają za około 10% wszystkich infekcji ucha zewnętrznego i zwykle wywołane są przez grzyby z gatunku Aspergillus. Grzybicze zapalenie ucha zewnętrznego często występuje u osób z obniżoną odpornością lub po długotrwałym stosowaniu kropli z antybiotykami. W rzadszych przypadkach do zakażenia skóry może dojść w przebiegu ropnego wycieku z ucha środkowego, zwłaszcza u dzieci i osób ze skłonnością do czyraków. Choroba jest też wywoływana przez czynnik powodujący podrażnienie przewodu słuchowego na przykład: zatyczki i patyczki do uszu, wodę lub egzemę.
Zapalenie ucha zewnętrznego – objawy
Do typowych objawów zapalenia ucha zewnętrznego zaliczamy:
- silny ból ucha nasilający się podczas żucia;
- gorączka, choć nie jest ona dominującym objawem i może wskazywać na powikłania;
- czasem obrzmienia węzłów chłonnych;
- słuch pozostaje bez zmiany, zakładając, że obrzęk nie zamknie całkowicie przewodu.
W celu dokładnego rozpoznania lekarz bada ucho za pomocą wziernika. Obserwuje wtedy duży obrzęk przewodu, aż do całkowitego zamknięcia jego światła oraz zaczerwienienie skóry.
Zapalenie ucha środkowego – przyczyny
W przypadku zapalenia ucha środkowego wyróżniamy formę ostrą i przewlekłą – każda z nich może być nieżytowa lub ropna. Przyczyną zapalenia ucha środkowego jest zwykle zakażenie górnych dróg oddechowych, na przykład: przeziębienie lub zaostrzony sezonowy alergiczny nieżyt nosa. Dochodzi wówczas do wypełnienia jamy bębenkowej wysiękiem. W przypadku znacznego nagromadzenia wysięku może on przebić błonę bębenkową, powodując wyciek do przewodu słuchowego zewnętrznego. Zapalenie ucha środkowego zwykle pojawia się nagle, jest zazwyczaj jednostronne u dorosłych, natomiast u dzieci częściej występuje obustronnie z powodu specyficznej budowy trąbki Eustachiusza.
Jakie są objawy zapalenia ucha środkowego?
Do objawów zapalenia ucha środkowego zaliczamy:
- ból ucha – od łagodnego po umiarkowany i silny, nasilający się przy zmianach ciśnienia (na przykład podczas przełykania lub dmuchania nosem);
- uczucie pełności w uchu – spowodowane nagromadzeniem wysięku (surowiczego, śluzowego lub ropnego);
- pogorszenie słuchu – wynikające z upośledzenia przewodzenia dźwięków przez płyn w jamie bębenkowej;
- zaburzenia równowagi – rzadko występują, zwykle w przypadku przeniesienia zapalenia na ucho wewnętrzne.
Podczas badania otoskopem lekarz obserwuje żywe przekrwienie i obrzęk błony bębenkowej. W bardziej zaawansowanych przypadkach może być widoczny ropny wysięk za błoną bębenkową lub jej uwypuklenie. Nagłe ustąpienie bólu ucha z towarzyszącym ropnym wysiękiem może sugerować pęknięcie błony bębenkowej.
Wysoka gorączka, ból za uchem lub porażenie nerwu twarzowego to objawy powikłań (na przykład zapalenia wyrostka sutkowatego lub ropnia podokostnowego), które wymagają pilnej konsultacji medycznej i mogą stanowić wskazanie do leczenia chirurgicznego.
Zapalenie ucha wewnętrznego – przyczyny
W literaturze medycznej zapalenie ucha wewnętrznego określane jest jako zapalenie błędnika. Jest to proces zapalny, który w przeważającej większości przypadków wywołują wirusy, takie jak wirus odry, różyczki, świnki, cytomegalii czy HIV. Rzadziej jego przyczyną są bakterie, np. Neisseria meningitidis, Streptococcus pneumoniae lub Haemophilus influenzae. Bakteryjne zapalenie błędnika zwykle występuje jako powikłanie przewlekłego zapalenia ucha środkowego lub bakteryjnego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych.
Choroba ta może mieć różny charakter:
- surowiczy – łagodniejsza forma zapalenia, często związana z wirusami;
- ropny – ciężka postać, zazwyczaj spowodowana bakteryjną infekcją;
- krwotoczny – rzadki przypadek, związany z uszkodzeniem naczyń krwionośnych w uchu wewnętrznym;
- zgorzel błędnika – bardzo rzadki, poważna postać zapalenia, będąca wynikiem zaawansowanego bakteryjnego procesu chorobowego.
Zapalenie ucha wewnętrznego – objawy
Zapalenie błędnika zwykle charakteryzuje się nagłym i burzliwym początkiem. Można wówczas zaobserwować następujące objawy:
- zaburzenie równowagi;
- zawroty głowy;
- oczopląs, czyli niezależne od naszej woli drgania gałek ocznych;
- pogorszenie słuchu;
- szumy uszne;
- nudności;
- wymioty.
W zapaleniu błędnika ból ucha i objawy typowe dla infekcji, takie jak gorączka czy złe samopoczucie, mogą być nieobecne, szczególnie w przypadku wirusowego podłoża choroby. Warto podkreślić, że brak podjęcia leczenia zapalenia ucha wewnętrznego może prowadzić do trwałej głuchoty oraz utraty funkcji przedsionka, co skutkuje poważnymi zaburzeniami równowagi. Jeśli zakażenie pochodzi z ucha środkowego, zapalenie błędnika zwykle dotyczy tylko jednej strony.
Zapalenie ucha – objawy u dorosłych
Zapalenie ucha u dorosłych może dotyczyć różnych części ucha: zewnętrznej, środkowej lub wewnętrznej. Objawy różnią się w zależności od lokalizacji stanu zapalnego. We wcześniejszej części tekstu ten temat został szerzej omówiony. Należy jednak podkreślić, że objawy zapalenia ucha u dzieci i dorosłych są podobne, ale mogą różnić się intensywnością oraz sposobem wyrażania dolegliwości. U dorosłych ból towarzyszący zapaleniu ucha jest bardziej wyraźny i często nasila się przy dotknięciu małżowiny usznej. W przypadku perforacji błony bębenkowej może wystąpić wyciek płynu lub ropy z ucha. Dorośli pacjenci często dokładniej opisują inne objawy, takie jak swędzenie czy uczucie pełności w uchu.
Objawy zapalenia ucha u dzieci
Dzieci podczas zapalenia ucha często drapią przewód słuchowy, są rozdrażnione i płaczliwe. Ból ucha jest trudniejszy dla nich do zlokalizowania i mogą go opisywać, jako swędzenie lub drapanie. Często towarzyszą temu: gorączka, brak apetytu i problemy ze snem. Objawy zapalenia ucha u dzieci, podobnie, jak u dorosłych, są ściśle związane z miejscem, w którym powstał stan zapalny.
Niedosłuch po zapaleniu ucha
Niedosłuch po zapaleniu ucha jest częstą dolegliwością, a czas jego trwania zależy od lokalizacji i zaawansowania stanu zapalnego. Przyczyną niedosłuchu może być perforacja błony bębenkowej, nagromadzenie płynu w jamie bębenkowej lub uszkodzenie struktur ucha wewnętrznego. W większości przypadków niedosłuch przewodzeniowy jest przejściowy i ustępuje po leczeniu. Natomiast odbiorczy niedosłuch, wynikający z uszkodzenia ucha wewnętrznego, może być trwały. Jeśli niedosłuch utrzymuje się przez dłuższy czas lub się nasila, konieczna jest konsultacja lekarska i wykonanie badań takich jak audiometria czy tympanometria.
Ostre zapalenie ucha – ile trwa?
Leczenie ostrego zapalenia ucha środkowego, którego przyczyną są wirusy, może trwać kilka dni. Terapia skupia się na leczeniu objawowym, takim jak stosowanie leków przeciwbólowych oraz przeciwgorączkowych. Wirusowe zapalenie często ustępuje samoistnie w ciągu 2–3 dni.
W przypadku bakteryjnego zapalenia ucha środkowego konieczne jest włączenie antybiotyku, szczególnie u pacjentów z nasilonymi objawami (na przykład: wysoka gorączka, silny ból ucha, wyciek ropy) lub w grupach ryzyka (niemowlęta, osoby z osłabioną odpornością). Po rozpoczęciu antybiotykoterapii objawy, takie jak gorączka i ból, zazwyczaj ustępują w ciągu 24–48 godzin, ale pełna kuracja trwa zazwyczaj 5–7 dni, zgodnie z zaleceniami lekarza. U dzieci poniżej 2. roku życia lub w ciężkich przypadkach antybiotyk może być podawany przez 7–10 dni.
Po zakończonym leczeniu zaleca się wizytę kontrolną u lekarza, zwłaszcza jeśli utrzymują się objawy, takie jak niedosłuch lub uczucie pełności w uchu. Kontrola jest szczególnie ważna u dzieci, aby wykluczyć przewlekłe wysiękowe zapalenie ucha lub inne powikłania.
Zapalenie ucha – co robić?
Sposób leczenia zapalenia ucha zależy od lokalizacji stanu zapalnego (ucho zewnętrzne, środkowe lub wewnętrzne), jego przyczyny (bakteryjne, wirusowe, grzybicze) oraz nasilenia objawów. W lekkich przypadkach, szczególnie wirusowego zapalenia ucha, można wspomagać leczenie domowymi metodami, o których piszemy w dalszej części artykułu. Zalecamy jednak kontakt z lekarzem podczas pierwszych objawów zapalenia ucha. Medyk przeprowadzi wywiad i niezbędne badania, aby dobrać właściwe leczenie.
Najczęściej stosowane środki podczas zapalenia ucha to:
- krople do uszu o działaniu przeciwzapalnym i przeciwbólowym (np. Otinum czy Ototalgin) – pod warunkiem, że nie doszło do perforacji błony bębenkowej;
- leki przeciwbólowe i przeciwgorączkowe, takie jak Paracetamol lub Ibuprofen, aby złagodzić ból i obniżyć gorączkę;
- antybiotyk, jeśli zapalenie ma podłoże bakteryjne, szczególnie w przypadku zapalenia ucha środkowego z wysoką gorączką, ropnym wyciekiem lub nasilonym bólem.
Jeśli mimo leczenia objawy nasilają się (na przykład pojawia się: wyciek z ucha, wysoka gorączka, silny ból lub zawroty głowy), należy jak najszybciej skonsultować się z lekarzem. Szybka interwencja medyczna może uchronić nas przed powikłaniami, takimi jak przewlekły niedosłuch czy zapalenie wyrostka sutkowatego.
Zapalenie ucha – leczenie domowe
Zapalenie ucha wymaga odpowiedniego leczenia, szczególnie w przypadku nasilonych objawów lub podejrzenia bakteryjnego zapalenia. W takich sytuacjach konieczna jest wizyta u lekarza i stosowanie się do jego zaleceń. W lekkich przypadkach, zwłaszcza przy wirusowym podłożu infekcji, można się wspomagać domowymi metodami.
Przykładowe sposoby leczenia w domu zapalenia ucha:
- ciepłe, suche kompresy – przyłóżmy ogrzany ręcznik do ucha, aby złagodzić ból. Unikajmy przy tym stosowania ciepła w przypadku wycieku z ucha lub podejrzenia ropnego zapalenia.
- leki przeciwbólowe i przeciwzapalne – Ibuprofen lub Paracetamol pomogą złagodzić ból i obniżyć gorączkę.
- inhalacje parowe – udrożnią nos i poprawią funkcjonowanie trąbki Eustachiusza. Szczególnie pomocne przy zapaleniu ucha środkowego. Więcej na ten temat można przeczytać w naszym artykule, jak zrobić domową inhalację;
- płukanie nosa solą fizjologiczną – ułatwi odpływ śluzu i zmniejszy obrzęk błony śluzowej nosa.
- olejek kamforowy – działa rozgrzewająco. Można nim smarować skórę za uchem maksymalnie 2 razy dziennie, unikając aplikacji wewnątrz ucha;
- krople do uszu – mogą być pomocne podczas leczenia miejscowych stanów zapalnych;
- odpoczynek i sen – wzmocnią układ odpornościowy i przyspieszą regenerację;
- picie dużej ilości płynów – wesprze nawilżenie błon śluzowych i pomoże rozrzedzić śluz;
- czosnek i imbir w diecie – działają przeciwzapalnie;
- odpowiednia pozycja podczas snu – spanie z uniesioną głową zmniejsza ciśnienie w uchu i łagodzi ból.
Domowe metody mogą być pomocne w łagodnych przypadkach zapalenia ucha i stanowić wsparcie kuracji zaleconej przez lekarza. Jeśli objawy się nasilają, pojawia się gorączka powyżej 39 stopni Celsjusza, wyciek z ucha lub silne zawroty głowy, należy niezwłocznie skonsultować się z lekarzem.
Źródła:
1. A. Persona, „Zapalenie ucha — objawy, przyczyny, domowe sposoby”, U Pacjenta, https://upacjenta.pl/poradnik/zapalenie-ucha-objawy-przyczyny-domowe-sposoby#zapalenie-ucha-co-to-jest, Dostęp dn. 05-12-2024 r.
2. Brühl W., Brzozowski R. red., „Vademecum lekarza ogólnego”, Wydanie II zmienione i uzupełnione, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa 1974 r., str. 708-711
3. Brühl W., Brzozowski R. red., „Vademecum lekarza ogólnego”, Wydanie IV zmienione i uzupełnione, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa 1984 r., str. 805-807
4. M. Wiercińska, „Zapalenie błędnika: przyczyny, objawy i leczenie”, Medycyna Praktyczna, https://www.mp.pl/pacjent/otolaryngologia/choroby/choroby-uszu/178621,zapalenie-blednika, Dostęp dn. 06-12-2024 r.
5. M. Zagor, P. Czarnecka, M. Janoska-Jaździk, „Zakażenia ucha zewnętrznego”, Medycyna Praktyczna, https://www.mp.pl/pacjent/otolaryngologia/choroby/choroby-uszu/106224,zakazenia-ucha-zewnetrznego, Dostęp dn. 05-12-2024 r.
6. „Niedosłuch po zapaleniu ucha – jak sobie z nim poradzić?”, Twój Słuch, https://twojsluch.com.pl/niedosluch-po-zapaleniu-ucha-jak-sobie-z-nim-poradzic/, Dostęp dn. 09-12-2024 r.
7. S. Iwankiewicz, „Otolaryngologia. Podręcznik dla studentów medycyny i stomatologii”, Wydanie II, wydaw. Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa 1980 r., str. 1-3, 79-80
Jestem miłośniczką świadomego odżywiania, ziół leczniczych i domowych sposobów na dbanie o zdrowie i urodę. Pasjonują mnie również tematy związane z prawidłową postawą ciała oraz zdrowiem i rozwojem dzieci. W tekstach, które przygotowuję dla Czytelników, zawieram merytoryczną wiedzę, popartą badaniami i materiałami źródłowymi. Dzielę się również swoim doświadczeniem, przepisami kulinarnymi i praktycznymi poradami. Zależy mi na tym, aby teoretyczna wiedza została „podana” w przystępny sposób i odnosiła się do naszego codziennego życia.
