Co to jest cytologia i dlaczego jest tak istotna dla zdrowia każdej kobiety?

Badanie, które dosłownie może uratować życie każdej kobiecie, jeśli zostanie wykonane dostatecznie wcześnie. Wciąż udoskonalane, aby z jak najważniejszą dokładnością wykrywać komórki potencjalnie nowotworowe lub sam nowotwór. Czym jest cytologia, kiedy powinnyśmy zacząć je wykonywać i dlaczego nie powinno się go odkładać za długo w czasie?

Cytologia a rak szyjki macicy

Badanie służy wykryciu komórek rakowych u kobiet i polega na pobraniu materiału z dolnego odcinka szyjki macicy u szczytu pochwy. W Polsce badanie wykonuje lekarz specjalizujący się w ginekologii, ale w wielu krajach uprawnienia do tego ma przeszkolona położna. Każdego roku raka tego obszaru organizmu wykrywa się u ponad dwóch tysięcy Polek. Sytuacja nie jest najgorsza, bo według statystyk Ministerstwa Zdrowia, liczba kobiet chorujących i umierających z jego powodu nieco spadła między latami 1999 – 2016. Powodem tego stanu rzeczy jest na pewno rosnąca świadomość i chęć do badania się u pań w każdym wieku. Nie zmienia to jednak faktu, że nawet do 5 Polek dziennie umiera właśnie z powodu raka szyjki macicy.

Rak szyjki macicy jest obecnie najczęściej diagnozowany u pań powyżej 60. roku życia. O ile o nowotworach ogólnie mówi się, że są podstępne, w tym przypadku badanie cytologiczne jest w zasadzie jedynym sposobem na wczesne wykrycie go. Wywoływany jest przez HPV – wirus brodawczaka ludzkiego. Jest on obecny u większości populacji, jednak nie u wszystkich wywoła on przykre dla zdrowia i życia skutki. Faktem jest, że w przeważającej liczbie przypadków infekcja samoistnie się goi. Jednak, jeśli wirus się zezłośliwi, rak może nie dawać absolutnie żadnych oznak, a wykryć go nie można w badaniu USG, dopóki nie doprowadzi do powstawania guzów.

Samo wykrycie wirusa nie oznacza jeszcze, że z organizmem kobiety dzieje się coś złego. Celem wykonania cytologii jest wykrycie, czy powstały z niego już komórki chorobotwórcze.

Cytologia – jak wygląda badanie?

Badanie wykonuje się na kozetce lub na fotelu ginekologicznym, najczęściej podczas standardowej wizyty u lekarza ginekologa. Materiał do badania musi zostać pobrany z szyjki, tarczy oraz trzonu szyjki macicy za pomocą specjalnie stworzonej do tego celu szczoteczki. Jej budowa pozwala na dokładne pobranie wymazu razem ze złuszczonymi komórkami nabłonkowymi. Aby umożliwić przyrządowi dotarcie do miejsca pobrania materiału, lekarz wprowadza do pochwy pacjentki wziernik otwierający wejście do kanału rodnego i szyjki.

Materiał do cytologii pobiera się przed wykonaniem palpacyjnego badania i USG przezpochwowego.

Cytologii nie wykonuje się za pomocą standardowych wacików ani patyczków, ponieważ nie jest możliwe dokładne zebranie materiału ze wszystkich obszarów szyjki macicy.

Krwawienie po cytologii

Badanie cytologiczne nie powinno boleć, niektóre panie odczuwają jednak pewien dyskomfort. Dużo w tym kontekście zależy również od lekarza pobierającego materiał. Zasadniczo badanie nie jest inwazyjne, nie powinno prowadzić do żadnych konsekwencji zdrowotnych, jeśli jest wykonane prawidłowo.

Po badaniu możemy jednak zaobserwować lekkie krwawienie lub plamienie. Nie jest ono najczęściej powodem do niepokoju, bo wynika z podrażnienia naczynek krwionośnych w szyjce macicy. Powinno przeminąć bez interwencji medycznej.

Cytologia – w którym dniu cyklu najlepiej ją wykonać?

Cytologię można w zasadzie wykonać w każdym dniu cyklu, kiedy nie występuje menstruacja, ale zaleca się, aby materiał został pobrany do kilku dni po ostatnim krwawieniu miesięcznym, a więc między 10 a 14 dniem cyklu oraz około 2 lub 3 dni przed następną menstruacją.

Rodzaje cytologii

Pacjentki w Polsce mogą mieć wykonane dwa rodzaje badania cytologicznego: tradycyjną oraz na podłożu płynnym (Liquid Based Cytology, LBC). Pierwsza opcja oferowana jest pacjentkom między 25 a 59 rokiem życia w ramach Narodowego Funduszu Zdrowia co 3 lata, natomiast drugą można wykonać w większości prywatnych gabinetów ginekologicznych. Czym się różnią?

Cytologia cienkowarstwowa a tradycyjna

Pobranie materiału w obu przypadkach wygląda identycznie, różnią się one rodzajem podłoża, na który nanoszony jest śluz. W przypadku cytologii standardowej próbka nanoszona jest na cytologiczne szkiełko, które lekarz przekazuje do laboratorium. Niektóre kliniki i ośrodki zdrowia, szczególnie prywatne, posiadają własne laboratorium, a jeśli cytologia pobierana jest w przychodni przyszpitalnej, zostanie on prawdopodobnie przebadany właśnie tam.

Cytologia cienkowarstwowa LBC

W przypadku cytologii płynnej materiał razem ze szczoteczką przenoszony jest do małego pojemnika z płynem, którego zadaniem jest utrwalenie go do momentu badania. W jego trakcie jest on filtrowany i barwiony na szkiełku. Dzięki temu komórki potencjalnie chorobowe są oddzielane od krwi, ropy czy innej wydzieliny, która mogłaby zaburzyć wyniki. Właśnie z tego powodu cytologia płynna uchodzi za dokładniejszą i dającą bardziej miarodajne wyniki.

W wielu badaniach naukowych z udziałem pacjentek w trakcie diagnozowania oraz po pierwotnym leczeniu raka szyjki odnotowano, że w cytologii płynnej czy cienkowarstwowej wykazuje się większą liczbę komórek nieprawidłowych czy złośliwych.

Jak często robić cytologię?

Inną kwestią jest to, kiedy rozpocząć wykonywanie badań cytologicznych. Obecne zalecenia mówią o tym, że każda kobieta aktywna seksualnie powinna takie badanie mieć wykonane przynajmniej raz na 3 lata. Z kolei wielu lekarzy jest zdania, że cytologii lepiej się poddać w trakcie każdej kontrolnej wizyty ginekologicznej, to jest raz w roku. Może to być cytologia tradycyjna lub płynna, jednak ta druga opcja jest najczęściej nieco droższa, choć daje bardziej wiarygodne wyniki.

Częściej niż raz na trzy lata cytologię powinny wykonywać kobiety, które już przechodziły raka szyjki macicy, są w grupie podwyższonego ryzyka, w trakcie długotrwałej terapii obniżającej odporność organizmu oraz zakażone wirusem HIV, a także często przechodzące infekcje dróg rodnych.

Czy można robić cytologię w ciąży?

Ciąża nie jest przeciwwskazaniem do wykonania cytologii, a wręcz zaleca się, aby podczas pierwszorazowej wizyty ciążowej, czyli przed 10. tygodniem ciąży pacjentka miała ja wykonaną. Jeżeli kobieta planuje zajść w ciążę, najlepiej aby wykonała ją jeszcze przed zapłodnieniem, aby wyleczyć ewentualne zmiany zapalne lub wykryć i wyeliminować wszelkie patologiczne komórki. Cytologia nie zagraża zarodkowi ani mamie, dlatego powinna się ona na nią zdecydować, jeśli nie miała jej wykonywanej w ciągu ostatnich 6 miesięcy przed ciążą.

Cytologia – jak się przygotować?

Badanie cytologiczne nie wymaga w zasadzie żadnego specjalnego przygotowania. Aby wyniki cytologii były miarodajne, nie powinno się jednak:

• stosować środków dopochwowych (wyrobów medycznych, leków czy środków nawilżających, chyba że lekarz poradzi inaczej) – do dwóch dni przed badaniem
• współżyć dopochwowo – przez 24 godziny przed badaniem
• irygować pochwy.

Co oznacza wynik cytologii?

Wyniki cytologii w wielu miejscach wciąż interpretuje się według skali Papanicolau, choć zgodnie z najnowszymi danymi uważana jest ona za dość skąpą, jeśli chodzi o przekazywanie informacji na temat znalezionych w próbce komórek. Nie jest również możliwe wykazanie za jej pomocą innego niż nowotworowe czy dysplastyczne patologii szyjki macicy, co wymusza zastosowanie dodatkowych badań. Co oznaczają poszczególne grupy wyników?

Wyniki cytologii – grupa 1

Jest to wynik prawidłowy, aczkolwiek możliwe jest wychwycenie pojedynczych komórek o charakterze zapalnym. Ten wynik nie wymaga dodatkowych badań, pacjentka może odetchnąć z ulgą. Ponadto, uważa się, że 3 kolejne wykonywane co roku badania o wyniku prawidłowym pozwalają jej na poddawanie się cytologii raz na 3 lata.

Wyniki cytologii – grupa 2

Grupa 2 na wyniku badania cytologicznego oznacza, że znaleziono komórki zapalne bądź nadżerkę. Nie ma jednak powodu do niepokoju w kwestii obecności komórek nowotworowych czy dysplastycznych – te są nieobecne.

Wynik cytologii – grupa 3

Grupa 3 w badaniu cytologicznym oznacza wynik nieprawidłowy, to jest obecność komórek nieprawidłowych. Nie oznacza to jednak, że posiadają one cechy złośliwości, a jedynie, że mogą poprzedzać wystąpienie raka szyjki macicy. Mogą one również być obecne z powodu stanu zapalnego, o którym pacjentka nawet nie ma świadomości. Lekarz powinien ocenić, czy dysplazja komórek jest powodem do niepokoju i jakiego rodzaju pogłębiona diagnostyka jest potrzebna.

Cytologia – stopień 4

W przypadku grupy 4 znalezione zostały komórki dysplastyczne w dużym natężeniu. Lekarz będzie chciał najpewniej zastosować dalszą diagnostykę, w tym badania histopatologiczne szyjki macicy, a po otrzymaniu jego wyniku – odpowiednie leczenie

Cytologia – grupa 5

Grupa 5 wskazuje na nowotwór inwazyjny, co wymaga wdrożenia leczenia w czasie tak krótkim, jak jest to możliwe.

Co zamiast skali Papanicolau

Coraz więcej ośrodków zdrowia i laboratoriów stosuje bardziej opisową metodę interpretowania próbek materiału, znaną jako skala Bethesda. Pozwala ona na podawanie większej ilości informacji oraz ukazuje inne niż nowotworowe czy dysplastyczne zmiany. W skali Bethesda wyniki przedstawiają się następująco:

• Cytologia prawidłowa (grupa I według Papanicolau)
• Cytologia prawidłowa z łagodnym stanem zapalnym lub cytologia prawidłowa ze stanem zapalnym (grupa II według Papanicolau)
• Wynik nieprawidłowy – AGUS/ASCUS (grupa III według Papanicolau)
• Wynik nieprawidłowy – LSIL (grupa IV według Papanicolau)
• Wynik nieprawidłowy – HSIL (grupa V według Papanicolau)

Ile się czeka na wynik cytologii?

To zależy od przychodni czy ośrodka zdrowia, w którym zostanie ona wykonana. Jeśli laboratorium mieści się w tym samym miejscu (np. w prywatnych przychodniach specjalistycznych czy w szpitalach), wynik może być gotowy do odebrania nawet po kilku dniach. Jeśli badaniem mikroskopowym zajmuje się osobne laboratorium, tutaj możemy poczekać nawet do 3 tygodni.

Nieprawidłowy wynik cytologii

Wynik nieprawidłowy może oczywiście martwić pacjentkę i jest to całkowicie zrozumiałe, jednak nie oznacza on, że automatycznie dzieje się coś bardzo złego. Właśnie po to lekarze zalecają coroczne badanie, aby ewentualne zmiany szybko wychwycić i pogłębić diagnostykę. Wtedy łatwiej jest wdrożyć ewentualne leczenie dopasowane do stanu zdrowia.

W przypadku wyniku nieprawidłowego, lekarz może chcieć badanie powtórzyć oraz zalecić badanie mogące wykluczyć lub potwierdzić obecność komórek nowotworowych. Do tego celu stosuje się dwa kolejne badania cytologiczne oraz wysoce czuły test HR HPV. Jego celem jest wykrycie mRNA wysokoonkogennego HPV. Możliwe jest również wykonanie kolposkopii z próbą octową i Schillera. Umożliwia ona bardzo precyzyjne określenie, czy komórki rakowe występują i gdzie się umiejscowiły. Dodatkową diagnostykę stanowią też standardowe badania: morfologia, USG pochwy i jamy brzusznej, RTG, badanie piersi oraz rektoskopia.

Przede wszystkim należy pamiętać, że interpretacją wyniku, nawet nieprawidłowego, cytologii powinien zająć się przede wszystkim lekarz lub położna. To oni, mając specjalistyczną wiedzę i analizując hitorię medyczną oraz rodzinną pacjentki mogą de facto wyczytać z wyniku, co zostało znalezione w próbce materiału.

Przeczytaj tu o infekcjach intymnych i jak się je rozróżnia.