Co to jest malaria i jak się przed nią uchronić?

Malaria to wciąż zagrażająca zdrowiu i życiu ludzkiemu choroba, która rozprzestrzenia się przez ukąszenia komarów. Planując wyjazd do kraju, w którym istnieje chociażby małe ryzyko zakażenia, warto uzbroić się nie tylko w niezbędną na jej temat wiedzę, ale również odpowiednie leki. Co trzeba wiedzieć?

Co wywołuje malarię?

Choroba zakaźna, wyraźnie zagrażająca zdrowiu i życiu, wywoływana przez pierwotniaki z rodzaju Plasmodium. Przenoszona jest przez zakażone samice komarów Anopheles, które występują przede wszystkim w regionach subtropikalnych i tropikalnych.

Zakażenie wywołuje pięć gatunków pasożytów. By do niego doszło, musimy zostać ukąszeni przez zainfekowaną samicę komara – nie ma innej drogi. Podczas kąszenia, dochodzi do wstrzyknięcia sporozoidów do ludzkiego krwiobiegu. W pierwszej fazie atakowane są hepatocyty – komórki wątroby, wewnątrz których się rozmnażają. Ta faza przebiega jeszcze bezobjawowo i trwa około tygodnia do dziesięciu dni. Jest to bardzo istotne informacja, ponieważ w tym czasie osoba zakażona może wrócić już do domu i odczuć występowanie objawów na miejscu. Ponadto, niektóre z typów pierwotniaków żyją w uśpieniu przez jakiś czas.

W fazie II – krwinkowej rozmnożone okazy są transportowane z hepatocytów do krwi, w której atakują erytrocyty, odżywiają się hemoglobiną i się dzięki temu rozwijają. Zaatakowane krwinki czerwone pękają, przez co pasożyty roznoszą się na kolejne. Pojawiają się gorączka i dreszcze.

W kolejnej, rozrodczej fazie, pierwotniaki zaczynają się rozmnażać płciowo i chociaż nie powodują kolejnych objawów, przekształcają się w formę możliwą do podjęcia i transmisji przez komary.

Jeśli dojdzie do kolejnego ukąszenia przez zdrowego komara, zainfekuje się on i przeniesie chorobę na innego człowieka.

Malaria – występowanie

Najbardziej rozpowszechniona malaria jest w regionie subsaharyjskim i to na kontynencie afrykańskim występuje najwięcej przypadków zakażenia, włącznie ze zgonami. W szczególności są to: Demokratyczna Republika Konga, Nigeria, Mozambik, Uganda czy Burkina Faso. Należy pamiętać, że wybierając się do jakiegokolwiek kraju afrykańskiego, powinniśmy poradzić się lekarza co do wyboru medykamentów, które należy podczas podróży przyjmować.

Malarię spotkać również można w Azji Południowej i Południowo-Wschodniej, Ameryce Łacińskiej i na Karaibach oraz na Bliskim Wschodzie i w Azji Wschodniej.

Malaria – śmiertelność

Z powodu malarii w 2023 roku zmarło 297 tysięcy osób przy ok 263 milionach zakażeń, co oznacza, że choroba stanowi bardzo duże ryzyko dla zdrowia, szczególnie w regionach na szeroką skalę nim dotkniętych. Na zgon i poważne konsekwencje zdrowotne narażone są szczególnie dzieci poniżej 5. roku życia.

Na śmiertelność malarii wpływa przede wszystkim dostęp do opieki zdrowotnej, ponieważ szybka reakcja i wdrożenie leczenia zdecydowanie poprawiają rokowania chorego. Ważnym czynnikiem jest również stosowanie środków zapobiegawczych – repelentów chemicznych, czy moskitier tam, gdzie to możliwe, by nie dopuścić do ukąszeń lub żeby zminimalizować ich liczbę. Klimat i warunki atmosferyczne mogą też wpływać chociażby na proces rozmnażania owadów oraz transmisję zakażenia.

Profilaktyka malarii

Przed malarią możemy chronić się na różne sposoby, bo chociaż w naszym klimacie ona nie występuje, podróżując do krajów endemicznych warto znać metody jej zapobiegania.

Przede wszystkim zaleca się stosowanie środków odstraszających komary na odsłoniętą skórę. W miejscach, gdzie jesteśmy narażeni na zakażenie zaleca się również spanie pod moskitierami, nawet nasączonych repelentami. Osłonka powinna być szczelna i odpowiednio zamontowana, szczególnie w przypadku łózek i wózków dla dzieci.

Jeżeli jest to możliwe, zaleca się również noszenie przewiewnych, lekkich ubrań z długimi rękawami oraz nogawkami, w jasnych, naturalnych kolorach. Warto też pamiętać, że komary z rodzaju Anopheles są szczególnie aktywne o świcie i o zmierzchu. Przebywając przez długi czas w miejscach endemicznych, warto zamontować siatki przeciw insektom w oknach i drzwiach.

Pamiętajmy, że wybierając się w podróż, możemy zaopatrzyć się w leki przeciwmalaryczne, które możemy przyjmować codziennie w ramach profilaktyki. Jako że pierwsza faza zakażenia przebiega bezobjawowo, leczenie zastosowane zawczasu zdecydowanie zmniejsza ryzyko poważnych konsekwencji i skraca czas zakażenia, jeszcze zanim rozwinie się ono na dobre.

WHO zarekomendowała szczepionki przeciw malarii do stosowania u dzieci, jednak nie jest ona tak powszechnie dostępna, jak inne. Zalecana jest do stosowania głównie w krajach, gdzie występuje malaria, by chronić najmłodszych przed zachorowaniem i konsekwencjami zdrowotnymi.

Malaria – leczenie

Rozróżnia się dwa rodzaje terapii przeciwmalarycznej: profilaktyczna i leczące już istniejącą chorobę. Leki profilaktyczne są dostępne w Polsce wyłącznie na receptę i nie są refundowane. Powinno się je zabrać ze sobą w podróż i przyjmować zgodnie z zaleceniami lekarza. Drugim rodzajem są leki sprowadzane do Polski przez specjalistyczne ośrodki dla osoby ze zdiagnozowaną malarią. Z uwagi na przebieg choroby, może być również konieczne zastosowanie wspomagania nawadniającego, przeciwgorączkowego oraz przeciw drgawkom.

Szczepienie na malarię

Pomimo tego, że nie mamy dostępnej u siebie w pełni skutecznej szczepionki, WHO zaakceptowało dwa preparaty dla dzieci przeznaczone do stosowania przede wszystkim w krajach endemicznych. Ich zadaniem jest zmniejszenie transmisji pierwotniaka oraz ograniczenie konsekwencji zdrowotnych u najmłodszych. Warto pamiętać, że jeżeli dziecko będzie odporne na zakażenie, tym samym chroni osoby dorosłe, które mogłyby mu ulec poprzez przeniesienie pasożyta. Schemat obejmuje podawanie 4 podawanych już od skończenia 5. miesiąca życia i chroni przed najbardziej niebezpieczną formą tej choroby.