Czy można wyleczyć cukrzycę? Jak ją zdiagnozować? Wszystko,co trzeba wiedzieć na początek o tej chorobie.

Jedna z chorób cywilizacyjnych, o której jeśli się dowiadujemy, jest już za późno, aby jej zapobiegnąć. Dotykać może dzieci, dorosłych, osoby starsze oraz kobiety w ciąży. O jej wpływie na organizm warto mówić jak najwięcej, bo jest bardzo niebezpieczna dla zdrowia i życia. Czym jest cukrzyca, jakie są jej przyczyny oraz jak wygląda leczenie? Czy można wcześnie rozpoznać jej pierwsze objawy?

Typy cukrzycy – co to jest?

Cukrzyca to choroba metaboliczna, w której dochodzi do niewystarczającej produkcji insuliny lub niewłaściwego jej wykorzystania. Do czego służy insulina?

Hormon ten jest produkowany w trzustce, umożliwia glukozie wniknięcie do komórek i przetworzenie jej na energię bądź magazynowanie na późniejszy czas. Jeżeli ten proces odbywa się w sposób prawidłowy, nie dochodzi do nadmiernych spadków cukru we krwi, a ewentualne braki uzupełniane są przez glikogen w wątrobie. W czasie, gdy zostaje zaburzony, mogą pojawiać się pierwsze objawy anomalii metabolizmu cukru.

Gdy cukier nie dociera do swojego miejsca docelowego – komórek, krąży wciąż we krwi, z czasem uszkadzając wzrok, nerki, nerwy oraz poszczególne narządy. Pojawia sie stopa cukrzycowa, co prowadzi do amputacji stopy lub części kończyny. Cukier zaczyna się odkładać w formie tkanki tłuszczowej, czym przyczynia się do występowania otyłości brzusznej.

Rodzaje cukrzycy – typ 1, 2 i 3

O ile pierwsze dwa typy zostały dość dobrze poznane, typ 3 jest relatywnie nowym zjawiskiem. Rozróżnienie ich jest kluczowe dla edukacji społeczeństwa odnośnie zagrożeń środowiskowych, przyczyn ich występowania oraz metod leczenia. Należy pamiętać, że cukrzycy, jeśli już się ją zdiagnozuje, nie można wyleczyć, a jedynie zaleczać. Z zastosowaniem odpowiednich leków i stylu życia można poprawić sobie komfort życia i zablokować lub chociaż spowolnić rozwój procesów degeneracyjnych organizmu.

Cukrzyca typu 1 – insulinozależna

Typ 1 cukrzycy to choroba autoimmunologiczna. Układ odpornościowy atakuje i niszczy komórki beta w trzustce, przez co uszkadza jej zdolność do produkcji insuliny. Cukrzyca typu 1 stanowi około 10% wszystkich zachorowań na cukrzycę. Jako że autoimmunologia jest wrodzona, to ten typ ujawnia się często u dzieci (dlatego nazywana jest również cukrzycą młodzieńczą). Uważa się, że u niektórych występowanie tej choroby spowodowane jest przez geny, u innych niektóre wirusy mogą uszkadzać układ odpornościowy, mobilizując go do działań autodestrukcyjnych. Styl życia i nawyki żywieniowe nie mają w zasadzie wpływu na występowanie typu 1 cukrzycy.

Cukrzyca typu 1 może objawiać się we wczesnym dzieciństwie lub w dorosłości – wszystko zależy od postępu i czasu, w którym komórki beta zostaną zniszczone. Gdy już się to stanie, objawy pojawiają się relatywnie szybko, jednak często są one bardzo poważne. Należą do nich:

• Uczucie wytężonego pragnienia
• Wzmożona potrzeba oddawania moczu, szczególnie w nocy
• Nadmierna utrata wagi bez wyraźnego wskazania
• Zwiększony apetyt
• Nieuzasadnione zmiany nastroju
• Zaburzenia wzroku
• Nawracające grzybice skóry
• Ciągłe uczucie przemęczenia
• Problematyczne gojenie ran

Cukrzycę zdiagnozować można na podstawie badań laboratoryjnych. Po pierwsze, bada się poziom glukozy we krwi na czczo. Jeśli jest on za wysoki, można podejrzewać cukrzycę. Aby zdeterminować, czy jest to faktyczny typ 1, bada się również krew na obecność przeciwciał, które mogą powodować uszkodzenia trzustki. Innym pomocnym badaniem jest również obecność ketonów w moczu – organizm wytwarza je, gdy jako energię wykorzystuje tłuszcz, a nie glukozę we krwi.

Leczenie cukrzycy typu 1

W typie 1 trzustka nie wytwarza insuliny w odpowiedniej ilości lub wcale. Z tego względu w zasadzie jedynym obecnie znanym sposobem jej leczenia jest przyjmowanie zastrzyków z insuliną. To dzięki nim glukoza zacznie trafiać do swojego docelowego miejsca – komórek organizmu, zamiast krążyć w krwiobiegu. Zastrzyki muszą być przyjmowane codziennie. W przypadku cukrzycy typu 1 ważne również jest kontrolowanie poziomu cholesterolu, ciśnienia tętniczego, a także odpowiednia dieta i aktywność fizyczna. Fakt, że organizm pozyskuje insulinę z innego niż własne źródła nie jest przyzwoleniem na pogorszenie jakości swojej diety oraz zaprzestanie ruchu.

Pominięcie swojej zwyczajowej dawki insuliny może prowadzić do szeregu konsekwencji zdrowotnych. Jednym z najpoważniejszych jest kwasica ketonowa cukrzycowa. Ma ona miejsce, gdy poziom cukru we krwi jest zbyt wysoki, a insuliny – zbyt niski. Kwasica ketonowa stanowi zagrożenie dla zdrowia i życia chorego.

Innym powikłaniem cukrzycy typu 1 jest hipoglikemia. Jest to stan odwrotny do kwasicy: poziom cukru spadł zbyt drastycznie przy dużej ilości insuliny. Może ona powodować utratę przytomności a nawet śpiączkę. Przy uczuciu zbyt niskiego cukru we krwi – hipoglikemii, należy postępować według zaleceń lekarza.

Cukrzyca insulinoniezależna – typ 2

Choć również związana jest z zaburzoną gospodarką glukozowo-insulinową organizmu, jej przyczyny, leczenie oraz czas rozpoznania różnią się od cukrzycy typu 1. Na początek jednak warto omówić podobieństwa:

• Cukier z krwi nie przedostaje się do komórek organizmu, aby mógł być przekonwertowany na energię.
• Trzustka nie wytwarza odpowiedniej ilości insuliny.
• Z czasem wysoki poziom cukru powoduje konsekwencje zdrowotne w postaci uszkodzeń tkanek.

Typ 2 cukrzycy jest bardziej powszechny wśród osób dorosłych, szczególnie starszych, chociaż jej przyczyny mogą zacząć rozwijać się w dzieciństwie lub wieku nastoletnim. Ten typ stanowi około 85% wszystkich zachorowań na cukrzycę.

Uważa się, że ten typ jest znacząco zależny od stylu życia, sposobu odżywiania oraz predyspozycji zdrowotnych. W odróżnieniu od typu 1 rozwija się latami, jest podstępna i może ujawniać się bardzo późno. Jej objawy są często ignorowane przez wiele lat, a sama choroba wychodzi na jaw podczas przypadkowych badań laboratoryjnych. Objawy są takie same jak w przypadku typu 1 i równie często są ignorowane w pierwszej fazie choroby.

Przyczyny cukrzycy typu 2

Stosowanie niezdrowej diety przez długi czas jest jednym z najważniejszych czynników rozwoju cukrzycy insulinoniezależnej. Produkty wysoko przetworzone, pełne cukrów prostych, a więc:

• słodycze
• białe pieczywo
• żywność typu fast-food

są bezpośrednim czynnikiem wpływającym na wzrost poziomu cukru we krwi. Czy to znaczy, że okazjonalne zjedzenie słodyczy lub hamburgerów rozwinie u nas cukrzycę? Nie. Z okazjonalnym wzrostem glukozy we krwi trzustka jest w stanie sobie poradzić. Problem pojawia się, jeśli dieta pełna jest tych produktów przez długi czas, a trzustka po prostu nie daje rady sprostać tym potrzebom.

Do czynników wpływających na rozwój cukrzycy typu 2 należy również brak ruchu. W czasie aktywności fizycznej, energia czerpana jest przede wszystkim z glukozy we krwi, co obniża jej poziom. Efekt ten nazywany jest insulinopodobnym. Tym samym, trzustka nie ma potrzeby wytwarzania nadmiernych ilości insuliny. Zbadano, że u osób, które regularnie uprawiają jakąś formę sportu (choćby spacery czy nordic walking), poziom insuliny we krwi był niższy niż u osób pasywnych. Co więcej, po zaledwie kilku tygodniach stosowania ruchu u osób już chorych na cukrzycę typu 2, poziom glukozy we krwi na czczo był niższy niż przed podjęciem aktywności. Ćwiczenia poprawiają wrażliwość tkanek na insulinę, co z kolei ułatwia wykorzystanie krążącej we krwi glukozy. Brak aktywności fizycznej wpływa na rozwój insulinooporności, stanu przedcukrzycowego, a ostatecznie – cukrzycy.

Występująca już otyłość jest znanym czynnikiem rozwoju cukrzycy typu 2. Jest to prawdopodobnie najbardziej niedoceniana choroba cywilizacyjna, tymczasem ma ona realny wpływ na długość i jakość życia. Otyłość, szczególnie brzuszna, powoduje wydzielanie przez komórki tłuszczowe enzymów prozapalnych, które sprawiają, że tkanki są mniej czułe na działanie insuliny. Ponadto, tkanka tłuszczowa brzuszna powoduje rzeczywiste zmiany w metabolizmie tłuszczu i glukozy poprzez wydzielanie cząsteczek tłuszczu do krwiobiegu. Te dwa czynniki znacząco przyczyniają się do rozwoju insulinooporności.

Leczenie cukrzycy typu 2

Sposób prowadzenia terapii cukrzycy insulinoniezależnej zależy w głównej mierze od stopnia jej zaawansowania oraz czasu, w którym została wychwycona. W bardzo wczesnym stadium – stanie przedcukrzycowym lekarze mogą zalecić drastyczną zmianę stylu życia i wprowadzenie aktywności fizycznej. Jeśli jednak wymaga już ona zastosowania metod farmakologicznych, bezwzględnie muszą one iść w parze z edukacją i zdrowymi nawykami życiowymi. Samo stosowanie tabletek czy zastrzyków, jeśli nic w postępowaniu chorego się nie zmieni, nie ma większego sensu, bo choroba będzie się rozwijać. Bez faktycznej chęci leczenia cały proces się nie uda.

Jeśli poziom cukru jest podwyższony, ale nie wymagający zastrzyków z insuliną, najpierw włącza się metforminę. Jest to lek zwiększający wrażliwość tkanek na insulinę. Ma on za zadanie obniżyć poziom cukru poprzez umożliwienie mu dotarcia do miejsca docelowego – komórek poszczególnych organów. Leki z metforminą wydawane są wyłącznie na receptę, są częściowo refundowane. Przepisywane są również na insulinooporność i PCOS. Z czasem, w razie potrzeby włącza się dodatkowe leki doustne. Jeśli ta metoda terapii nie podziała, a glukoza we krwi nadal jest za wysoka, włącza się insulinę.

W leczeniu cukrzycy typu 2 niezwykle istotna jest aktywność fizyczna, przy czym nie może ona być intensywna dla osób nieprzyzwyczajonych do ćwiczeń. Lekarz będzie w stanie dopasować sposób, częstotliwość i intensywność aktywności do pacjenta. Jeśli do tej pory nie miało to miejsca, należy zastosować zmianę diety.

Profilaktyka cukrzycy typu 2

Zapobieganie typu 2 cukrzycy ma znaczenie szczególnie w kontekście zdrowego rozwoju dzieci. Uwielbiają one słodycze, często są również nimi karmione przez członków rodziny czy kolegów. To we wczesnych latach zaczyna się formowanie zdrowych nawyków, które maja realny wpływ na profilaktykę cukrzycy typu 2. Jak uczyć najmłodszych zdrowego odżywiania?

U młodszych nie wprowadzać za dużo dodatkowego cukru do dań, które tego nie wymagają, np. ciasta naleśnikowego lub omletów, placków.

Dzieciom nie trzeba dosładzać owoców i warzyw – są one naturalnie słodkie, a maluchy powinny uczyć się, jak faktycznie smakują wytwory natury.

Dzieci warto od najmłodszych lat uczyć, że ich podstawowym napojem powinna być czysta woda. W razie, gdy istnieje potrzeba dodatku smakowego, można przyrządzić domowy izotonik z sokiem owocowym lub świeżymi owocami.

Starsze można edukować o składach produktów, które często kupuje się w sklepach: słodyczy, chrupków, czipsów oraz innych przekąsek.

Jeżeli dorośli nie świecą przykładem, dzieci nie będą miały skąd go brać. Widząc, że rodzic czy dziadek zajada się słodyczami i słonymi przekąskami, dziecko wyniesie to z domu w swoje dalsze życie.

U dorosłych zmiana nawyków może być bardzo trudna – przyzwyczajenia pozostają z nami na długie lata. Dlatego, jeśli sytuacja tego nie wymaga, można zacząć małymi krokami – cukier zastąpić rekomendowanymi słodzikami (np. erytrytolem, ksylitolem lub stewią), zrezygnować z kupnych słodyczy, a w domowych wypiekach stosować mniejszą ilość cukru. Kubki smakowe z czasem przyzwyczają się do nowych przepisów. Kolejnym może być całkowita rezygnacja z fast foodów – żywność przetworzona wprowadza do organizmu puste kalorie, sprawia, że wahania cukru są zbyt gwałtowne i szybciej po nich stajemy się głodni. Tego typu żywność jest szkodliwa nie tylko dla zdrowia, ale i dla portfela.

Jeżeli badania wykazują, że cukrzyca jest już zaawansowana, potrzebna jest jak najszybsza zmiana stylu życia: odżywianie zgodnie z indeksem i ładunkiem glikemicznym, aktywność ruchowa oraz bezwzględne stosowanie się do wytycznych lekarskich dotyczących przyjmowania leków.

Cukrzyca typu 3

Jest to dość nowe określenie na uszkodzenie trzustki w wyniku innych czynników niż w przypadku typu 2 i 1, skutkujące zaburzeniem procesu wydzielania insuliny przez ten organ. Nazywana cukrzycą wtórną, nie jest ani chorobą autoimmunologiczną, ani wynikającą ze złego odżywiania czy otyłości – przynajmniej nie bezpośrednio.

Zaburzenie pracy trzustki może przebiegać w wyniku chorób zapalnych, nowotworów, mechanicznych jej uszkodzeń, nadczynności tarczycy czy długotrwałego przyjmowania niektórych leków. Jej objawy są w zasadzie takie same, jak w przypadku dwóch pozostałych typów cukrzycy. Zdiagnozowanie jej jednak bywa trudniejsze i jest ona często mylona z typem 2.

Leczenie typu 3 polega rzecz jasna na obniżeniu poziomu glukozy we krwi – to nadal jest kluczowy element terapii. Lekiem pierwszego wyboru będzie metformina. Jeżeli cukrzyca typu 3 występuje z powodu genetycznych predyspozycji może być bardziej skomplikowane, np. włącza się insulinę oraz inne leki przeciwcukrzycowe. Cukrzyca wtórna wymaga poprawy złych lub utrzymania dobrych nawyków życiowych – w tym aspekcie nie różni się ona od pozostałych dwóch typów.

Pytania i odpowiedzi

Jakie badania na cukrzycę się wykonuje?

Podwyższony poziom cukru pojawia się na prostych badaniach laboratoryjnych z krwi. Można je wykonać na zlecenie lekarza lub samodzielnie i nie jest to drogie badanie. W zależności od laboratorium, jego koszt wynosić może od 20 do 30 zł. Raz w roku powinien wykonywać go każdy, kto chce wcześnie wykryć jakiekolwiek anomalie w metabolizmie cukru. Jeśli glukoza rzeczywiście jest za wysoka, badanie należy powtórzyć. Być może jest to efekt późnego posiłku lub zmian hormonalnych, czy ten krótkotrwałego przyjmowania niektórych leków. Badanie moczu może wskazać, czy w próbce pojawi się glukoza, białko lub ciała ketonowe wskazujące na niewłaściwe wykorzystywanie glukozy.

Przy pojawieniu się pierwszych objawów złej gospodarki glukozowo-insulinowej wykonuje się tak zwaną krzywą cukrowo-insulinową. Obecnie standardem jest krzywa dwu i trzypunktowa, ale zdarza się również czterokrotne pobranie próbki. Otrzymuje się wtedy bardzo dokładny obraz wydzielania insuliny oraz jej działania względem tkanek.

W niektórych przypadkach lekarz może zlecić badanie USG trzustki w celu sprawdzenia stopnia uszkodzenia tego organu.

Czy cukrzyca jest dziedziczna?

W pewnym sensie tak. Z pewnością, jeśli u kogoś w bliskiej rodzinie występuje cukrzyca, powinniśmy baczniej zwracać uwagę na typowe jej objawy. W razie wątpliwości – zgłosić się do lekarza i wykonać badania. Niekoniecznie może to być kwestia tylko genetyczna. Geny w połączeniu z czynnikami środowiskowymi tworzą idealne warunki do rozwoju cukrzycy. Jeśli powiązania genetycznego nie ma, ale w rodzinie kultywuje się niezdrowe nawyki jak złą dietę, używki oraz brak aktywności fizycznej, dzieci dość szybko „odziedziczą” cukrzycę typu 2 po swoich opiekunach.

Czy cukrzyca typu 2 może się cofnąć?

Sama cukrzyca się nie cofnie. Cofnąć lub zahamować można pewne zachowania i zmiany w metabolizmie we wczesnym stadium, np. w insulinooporności. Nie musi ona prowadzić do cukrzycy jeśli wystarczająco szybko się ją wychwyci i wprowadzi leczenie. W tym kontekście profilaktyka i badania nabierają kluczowego znaczenia. Znalezienie skutecznego leku na cukrzycę jest jednym z największych wyzwań naukowców i tematem przewodnim wielu badań naukowych.

Hemoglobina glikowana – co to jest?

Jest to wskaźnik ukazujący stężenie glukozy nie tylko w danym dniu, ale w określonym czasie. Parametr ten zleca się, gdy lekarz chce ocenić skuteczność leczenia pacjenta insulinoopornego, przedcukrzowego lub diabetyka. Badanie można zlecić zarówno chorym przyjmującym insulinę, jak i tym leczącym się wyłącznie dietą i ruchem. Pozwala ocenić, czy należy włączyć dodatkowe metody terapii. Normy hemoglobiny glikowanej zależą od wieku, płci oraz rodzaju rozpoznanego schorzenia i wprowadzonego już leczenia.

Kto powinien częściej badać się na cukrzycę?

Nawet jeśli stosujemy odpowiednią dietę, nie ma w naszym codziennym życiu używek i jesteśmy w miarę aktywni, niektórzy z nas powinni częściej badać swój poziom glukozy lub zgłaszać do lekarza niepokojące objawy. Są to osoby:

• u których w rodzinie występuje cukrzyca lub inne anomalie metabolizmu cukru i wytwarzania insuliny
• które przyjmują niektóre leki, w tym leki zmniejszające wrażliwość tkanek na insulinę: hormonalne, niektóre moczopędne, sterydy, teofilinę, opiaty, statyny oraz cyklosporynę
• z dziedzicznymi chorobami trzustki lub po wystąpieniu mechanicznego jej uszkodzenia
• u których występują już choroby autoimmunologiczne.

Czym jest cukrzyca posterydowa?

Jest to zjawisko występujące jako efekt stosowania leków sterydowych w długim czasie. Leki te stosowane są w terapii szeregu schorzeń i niekiedy nie ma możliwości zastosowania innych. Niestety, jednym z działań niepożądanych może być cukrzyca posterydowa. Glikokortykosteroidy wpływają na gospodarkę węglowodanową, czym mogą wywołać efekt podwyższonego poziomu glukozy we krwi. Z czasem, jeśli się on utrzymuje, prowadzi do insulinooporności oraz cukrzycy. Sterydów nie należy jednak samodzielnie odstawiać.

Objawy cukrzycy na skórze – czy występują?

Tak, jest kilka objawów cukrzycy, które można zaobserwować na swojej skórze. Staje się ona przesuszona w wyniku zmniejszonego wydzielania potu. Jest to efekt uszkodzenia układu nerwowego i naczyniowego. Może się ona również nadmiernie i nienaturalnie łuszczyć. Suchość powodować może świąd, który samodzielnie nie przemija.

Zaburzony mikrobiom powoduje częstsze infekcje skóry, szczególnie grzybiczne. Dużo trudniej goją się rany. Najgorszym objawem, czy też skutkiem (w zależności od etapu rozpoznania choroby) jest stopa cukrzycowa.

Prawidłowy cukier na czczo

Znajomość norm prawidłowego poziomu cukru jest niezwykle istotna w budowaniu samoświadomości dotyczącej swojego zdrowia. Jeżeli pomiary wykonywane są w domu (glukometry i paski można nabyć samodzielnie, aby raz na jakiś czas kontrolować swoją glikemię) pozwoli to na szybką reakcję, jeśli nastąpią jakiekolwiek zaburzenia. Co istotne, niepokój powinien budzić nie tylko wynik podwyższony, ale i zaniżony. Jak prezentuje się norma cukru na czczo?

• 70-99 mg / dL – stanowi poziom prawidłowy
• 100 – 125 mg / dL – nieprawidłowy, podwyższony poziom
• ponad 126 mg / dL – stanowi podstawę do powtórnego badania, a jeśli wynik się utrzymuje, jest diagnozowana cukrzyca.

Do badania zarówno w domu, jak i w laboratorium warto odpowiednio się przygotować. Powinno się być w miarę wypoczętym oraz nie jeść wcześniej przez przynajmniej 8 godzin. Dopuszcza się spożycie czystej wody niskozmineralizowanej.

Hipoglikemia i hiperglikemia – czym są?

Hipoglikemia to obniżony poziom cukru we krwi. Objawia się szybko i nie należy tych symptomów ignorować. Są to: drżenie rąk, osłabienie, blade zabarwienie skóry, niepokój, zimne poty, wilczy głód, w dalszej fazie: zaburzenia mowy i orientacji, drgawki. Jeżeli hipoglikemia występuje na skutek spożycia pokarmów, a więc cukier zamiast rosnąć – spada, do czynienia mamy z hipoglikemią reaktywną.

Hiperglikemia to stan odwrotny, którego objawami są: wzmożone pragnienie, nadmierne oddawanie moczu, zaburzenia widzenia, nadmierna suchość w ustach, silne bóle głowy i senność.

Suplementy przy cukrzycy typu 2 – czy warto stosować?

Przede wszystkim wszelką suplementację przy zaburzeniach metabolizmu cukru i syntezy insuliny należy omówić z lekarzem. Niektóre leki stosowane przy nich mogą powodować mniejsze wchłanianie lub wypłukiwanie pewnych związków. Metformina na przykład u niektórych powoduje niedobory witaminy B12, a ta jest niezbędna do właściwego funkcjonowania organizmu. Przy stwierdzonych brakach lekarz może więc zalecić lek lub suplement z kobalaminą. Jedną z właściwości witaminy D jest zwiększanie wrażliwości tkanek na insulinę. Magnez zapewnia optymalną pracę mięśni, które przecież potrzebują glukozy z krwi do działania. Dużym zainteresowaniem naukowców cieszy się obecnie berberyna. Wykazali oni dotychczas, że pomaga ona obniżyć poziom glukozy oraz insuliny we krwi, trójglicerydów, a także działa antyoksydacyjnie. Z tego względu lekarze czasem zalecają ją swoim pacjentom jeszcze w fazie insulinooporności.