Czym jest sepsa?
Co to jest sepsa i skąd się bierze?
Inaczej posocznica, niewydolność wielonarządowa zagrażająca zdrowiu i życiu, która jest spowodowana uogólnioną, nieprawidłową odpowiedzią organizmu na zakażenie. Występuje w przebiegu infekcji, na skutek której dochodzi do zaburzeń pracy poszczególnych narządów i układów (w tym spadek ciśnienia, duszności, zaburzenia świadomości, krzepnięcia czy kwasica). W sepsie często obserwuje się tachykardię i gorączkę lub hipotermię. Jest to stan nagły, bezpośrednio zagrażający życiu. W najbardziej niebezpiecznych dla życia przypadkach dochodzi do wstrząsu septycznego.
Jak rozwija się sepsa?
Posocznica może być wywołana przez różnego rodzaju patogeny (nie tylko bakterie, lecz również wirusy i grzyby). Gdy dochodzi do zakażenia, organizm uruchamia rozregulowaną odpowiedź immunologiczną. Dochodzi do nadmiernej produkcji cytokin, co skutkuje m.in. rozszerzeniem naczyń krwionośnych i zwiększeniem ich przepuszczalności. W reakcji zapalnej obserwuje się również zwiększoną krzepliwość krwi oraz zaburzenia krążenia. W wyniku powstawania mikrozakrzepów może pojawić się charakterystyczna wysypka. W rezultacie tych wszystkich procesów narządy i tkanki stają się niedotlenione, przez co sukcesywnie stają się coraz bardziej niewydolne.
W początkowej fazie sepsa może być trudna do rozpoznania przez osoby bliskie pacjentowi, ponieważ przypomina inne, znane nam infekcje. O jej poważnym charakterze świadczy szybkie i gwałtowne tempo rozwoju.
Sepsa jako taka nie jest zaraźliwa, jednak sposób rozprzestrzeniania zależy od umiejscowienia ogniska zakażenia i samego patogenu. Bardzo zaraźliwe są np. meningokoki, które przenoszą się drogą kropelkową. Dlatego w razie wystąpienia sepsy w wyniku zakażenia tymi bakteriami, szczególną opieką i obserwacją należy otoczyć osoby nieszczepione znajdujące się w grupach ryzyka: kobiety w ciąży, seniorzy oraz dzieci, które nie mają na nie odporności).
Sepsa po operacji
Do sepsy może dojść po zabiegu operacyjnym, a w takim przypadku źródłem może być rana operacyjna, nieszczelność zespolenia, zapalenie płuc, układu moczowego (np. przy cewniku) bądź zakażenie powiązane z dostępami donaczyniowymi (np. z wkluć i portów).
Na sepsę pozabiegową narażone są szczególnie osoby, które przeszły rozlegle operacje (zwłaszcza pilne), których dotyczy długi czas rekonwalescencji, a także u których doszło do nieszczelności zespoleń czy martwicy tkanek. Ryzykiem są ponadto obarczone osoby chorujące na cukrzycę, w podeszłym wieku, niedożywione lub otyłe, w stanie immunosupresji (np. w trakcie chemioterapii). Szczególną uwagę przykłada się w szpitalach do cewnikowania pacjentów – robi się to tylko w ostateczności oraz usuwa się go możliwie najszybciej.
Pacjent po operacji jest monitorowany m.in. pod kątem ewentualnej infekcji, ale objawy mogą się również pojawić po powrocie do domu. Uwagę powinny zwrócić: dreszcze, gorączka, hipotermia, narastający ból, wydzielina o brzydkim zapachu, zwiększające się zaczerwienienie okolicy rany, duszności i ból w klatce piersiowej, bóle brzucha i jego twardość, nudności i wymioty, nagle osłabienie, zimna, potliwa skóra, przyspieszone tętno, niskie ciśnienie tętnicze krwi, a także splątanie i trudności z koncentracją. Ważnym objawem jest również zatrzymanie gazów oraz stolca, zwłaszcza w sytuacji, gdy po zabiegu były już oddawane, ale doszło do ich ponownego zatrzymania.
Jeśli pacjent po powrocie z zabiegu do domu przejawia powyższe symptomy (pojedynczo lub z innymi), należy jak najszybciej skontaktować się z lekarzem prowadzącym leczenie lub wezwać karetkę.
Sepsa u dzieci
Sepsa u dzieci może wystąpić w następstwie zwyklej infekcji, niekoniecznie głębokiej rany czy zabiegu. U niemowląt nierzadkie wynika z zapalenia układu moczowego (ZUMu) – infekcja rozprzestrzenia się z pęcherza do nerek, następnie do krwi, a następnie uruchamia uogólnioną reakcję zapalną. Szczególnie narażone są dzieci w wieku niemowlęcym, dzieci z wadami budowy układu moczowego oraz po cewnikowaniu.
U dzieci, szczególnie tych najmłodszych, każda infekcja wymaga konsultacji u lekarza, ponieważ sepsa może się rozwinąć bardzo szybko. Niepokój opiekunów powinna wzbudzić gorączka bez dodatkowych objawów (tj. bez wyraźnego źródła), np. kaszlu, kataru czy innych typowych dla infekcji sezonowych symptomów. Taki stan u dziecka powinien zostać omówiony z lekarzem niezwłocznie.
Sepsa przy meningokokach
Neisseria meningitidis są odpowiedzialne za inwazyjną chorobę meningokokową, odpowiedzialną chociażby za sepsę czy meningokokowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych. W przypadku podejrzenia zakażenia meningokokami, dzieci powinny zostać natychmiast objęte opieką szpitalną.
Mechanizm przebiegu sepsy w zakażeniu meningokokami przebiega podobnie: infekcja organizmu prowadzi do nadmiernej reakcji zapalnej, następnie zaburzeń funkcjonowania poszczególnych układów i niedotlenienie. W przypadku dzieci posocznica może postępować bardziej gwałtownie i szybciej z uwagi na niedojrzałość układu odpornościowego. Najcięższą postacią sepsy u dzieci jest wstrząs septyczny.
Leczenie sepsy powstałej wskutek zakażenia meningokokami polega na jak najszybszym dożylnym podaniu antybiotyków, intensywnym nawadnianiu, regulacji ciśnienia tętniczego i procesów krzepnięcia. Antybiotykoterapia profilaktyczna jest zalecana również osobom, które miały bliski kontakt z zakażonym dzieckiem nawet do dwóch tygodni przed zachorowaniem, nawet jeśli były szczepione. Wynika to z faktu, że szczepienie obejmuje tylko część szczepów meningokoków, a stan mógł być wywołany przez któryś z pozostałych.
Objawy sepsy u dzieci
Objawem, który wymaga pilnej konsultacji z lekarzem jest gorączka bez wyraźnego źródła/objawów towarzyszących. U małych dzieci gorączka bez innych objawów może wynikać z zapalenia układu moczowego i wymaga bezwzględnie pilnej konsultacji lekarskiej.
Male dzieci nie zgłaszają dyskomfortu i dolegliwości bólowych, dlatego opiekunowie powinni zwrócić uwagę, czy nie występuje skąpomocz i suche pieluchy przez dłuższy czas, biegunki, wymioty, nadmierna senność i „przelewanie się” przez ręce. Zaniepokoić mogą również dreszcze, wyjątkowo niespokojny sen, niechęć do jedzenia/picia oraz trudności w utuleniu niedające się wyjaśnić innymi przyczynami, np. ząbkowaniem czy gazami, przyspieszone tętno i oddech bez innych przyczyn. W razie pojawienia się wysypki wybroczynowej, która nie blednie po uciśnięciu skóry, należy udać się z małym pacjentem na dziecięcy SOR.
O sepsie noworodkowej mówimy, jeśli występuje w pierwszym miesiącu po urodzeniu. Rozpoznaje się ją po zasinieniu skóry, trudnościach w oddychaniu, nadmiernej senności, niechęci do karmienia oraz nieprawidłowej temperaturze.
Objawy sepsy u dorosłych
Rozpoznanie sepsy u osób dorosłych dokonuje się na podstawie stopnia niewydolności narządowej (w tym zaburzeń ciśnienia, krzepnięcia, świadomości i podwyższonych mleczanów) oraz wywiadu wskazującego na możliwość zakażenia i gwałtownego postępu tego stanu. Do niepokojących objawów należą: gorączka powyżej 38 stopni C lub temperatura poniżej 36 stopni C, tętno powyżej 90 na minutę, obniżona częstość oddechów do maks. 20 na minutę, splątanie, skąpomocz, a także dolegliwości pochodzące z ogniska zapalenia, np. w ropnia, rany, ból w klatce piersiowej czy w okolicach pęcherza. W diagnozie wykonuje się badania krwi, w tym markery zapalne, morfologię, poziom elektrolitów, mleczanów, a także ocenia funkcje wątroby i nerek oraz pobiera posiewy.
Sepsa – leczenie
Sepsę w pierwszej kolejności leczy się antybiotykami, by wyeliminować najczęstszą jej przyczynę – zakażenie bakteriami. Wykonuje się to po pobraniu posiewu, o ile stan pacjenta na to pozwala. W niektórych sytuacjach, jeśli posocznica wywołana jest przez grzyby – leki dobiera się do tego patogenu. Jednocześnie stosuje się płynoterapię oraz leki umożliwiające podwyższenie ciśnienia. Wspomaga się również inne funkcje organizmu, w tym: wyrównuje poziom glikemii, mleczanów oraz dializę w przypadku ostrej niewydolności nerek. Postępowanie zależy przede wszystkim od stanu pacjenta. Jeśli źródło zakażenia jest znane i możliwe do usunięcia chirurgicznie bądź mechanicznie, usuwa się również ognisko zapalne z pobraniem posiewów. Wprowadza się również leczenie przeciwkrzepliwe, jeśli jest to konieczne.
Sepsa – powikłania
Najpoważniejszym powikłaniem sepsy jest wstrząs septyczny, który prowadzi do niewydolności wielonarządowej i stanowi zagrożenie życia. Jeżeli leczenie sepsy było wdrożone z opóźnieniem może dojść do przewlekłej niewydolności nerek i wątroby, martwicy tkanek (skutkującej amputacją) czy zaburzeniami neurologicznymi, w tym pogorszeniem funkcji poznawczych.
Nawet jeśli zakażenie zostanie wyeliminowane, istnieje ryzyko powikłań związanych z zaburzeniami pracy oraz niewydolnością narządów wewnętrznych, a także martwicy, deficytów neurologicznych, trwałego uszkodzenia wątroby czy nerek. Możliwe jest upośledzenie funkcji poznawczych, szczególnie jeśli z sepsą współwystępowało zapalenie opon mózgowych.
Rekonwalescencja po sepsie
Po powrocie do domu mogą pacjentowi nadal dawać się we znaki: wyczerpanie, osłabienie, a nawet zanik siły mięśniowej wskutek długotrwałego pobytu w łóżku; zaburzenia koncentracji, w tym mgła mózgowa, zaburzenia snu i nastroju. Pacjenci po sepsie nadal wymagają wsparcia medycznego. Wykluczony jest prędki powrót do pracy, nie należy się przemęczać, natomiast trzeba bezwzględnie stosować się do zaleceń lekarza.
W wypisie ze szpitala pacjent otrzymuje zalecenia dla pacjenta oraz informację o zwolnieniu chorobowym. Zaleca się kontakt ze swoim lekarzem POZ w celu omówienia powrotu do zdrowia i ewentualnego planu kontrolnego u specjalistów, np. nefrologa, kardiologa czy neurologa. Lekarz będzie również w stanie pokierować swojego pacjenta względem fizjoterapii, a także czasu jej rozpoczęcia. Ważne bowiem jest, by nie przeciążać organizmu po tak dużym wysiłku, szczególnie że jest on również osłabiony nie tylko sepsą, ale i antybiotykoterapią.
Ten tekst został napisany w celu informacyjnym i nie zastępuje konsultacji z lekarzem.
Piszę o zdrowiu, dietetyce i kosmetologii, opierając się na aktualnej wiedzy medycznej i badaniach naukowych. Nieustannie się dokształcam, by dzielić się z czytelnikami rzetelnymi i aktualnymi informacjami ze świata zdrowia i urody. Sądzę, że świadoma edukacja to klucz do lepszego samopoczucia i mądrych wyborów na co dzień.
