Diagnostyka endometriozy i jej leczenie. Jaką rolę odegra szybki test diagnostyczny?

Na endometriozę cierpi co dziesiąta kobieta, a choroba ta odpowiedzialna jest za wiele przypadków niepłodności. Problem jest spory, a jednak do niedawna w gabinetach lekarskich zamiatało się go pod dywan. Coraz więcej się o niej mówi, i słusznie, bo nowo wynaleziony test diagnostyczny może zrewolucjonizować proces stawiania diagnozy i leczenia. Czym jest endometrioza i jak rozpoznać jej objawy u siebie?

Endometrioza – co to jest?

Endometrioza, najprościej mówiąc, jest zaburzeniem funkcjonowania endometriumtkanki wyściełającej wnętrze macicy. W naturalnym, prawidłowym procesie złuszcza się ona, gdy jajo nie zostaje zapłodnione, w czego wyniku następuje menstruacja. W endometriozie wyściółka ta obecna jest na zewnętrznej ścianie macicy oraz na innych wewnętrznych narządach kobiecych: jajnikach czy jajowodach. Nazywamy ją wtedy tkanką endometrio-podobną lub ektopową.

W przypadku prawidłowo umiejscowionej tkanki, zgodnie z cyklem menstruacyjnym, rozrasta się ona w celu przyjęcia zapłodnionego jaja. Dzięki niej, jajo może się osadzić w macicy i dokonuje się dalszy podział komórek, aby powstała zygota, potem zarodek i płód. Jeśli jajo nie zostanie w cyklu zapłodnione błona się rozpada i zostaje usunięta razem z krwią, robiąc miejsce zupełnie nowej warstwie. Ocena stanu endometrium jest jednym z etapów standardowego USG przezpochwowego podczas badania kontrolnego.

Tkanka endometrio-podobna zachowuje się tak samo, problem jednak polega na tym, że nie może się ona z organizmu wydostać tą samą drogą. Z czasem, a trwać to może latami i stąd wynika późna diagnostyka, z tkanki mogą powstawać torbiele, które drażnią i prowadzą do powstawania zrostów i blizn.

Stopnie endometriozy

Chorobę tę można zaklasyfikować w stopniach/stadiach:

• stadium 1, minimalne: nie uwidoczniono tkanki bliznowatej, a jedynie kilka ognisk
• stadium 2, łagodne: widocznych jest kilka zmian w obrębie brzucha, jednak nie występuje tkanka bliznowata
• stadium 3, umiarkowane: w badaniu widać dużo zmian endometro-podobnych, mogą być widoczne torbiele na jajnikach. Może występować tkanka bliznowata w obrębie jajowodów i jajników
• stadium 4: tkanka endometro-podobna jest bardzo widoczna, torbiele przybrały duże rozmiary, tkanka bliznowata mogła się rozprzestrzenić wokół jajników, jajowodów, w stronę odbytnicy.

Przyczyny endometriozy

Dokładne przyczyny występowania endometriozy nie zostały dotąd poznane. Diagnozowana jest ona u ok. 10-15% kobiet w wieku rozrodczym, które mają różne podłoże zdrowotne czy mutacje genetyczne. Znane są jednak pewne czynniki ryzyka występowania endometriozy i należą do nich:

• komórki embrionalne – czyli takie, które znajdują się na bardzo wczesnym etapie rozwoju. Hormon kobiecy, estrogen, może przekształcać je w ogniska endometrialne
• powikłania pooperacyjne, w wyniku których komórki endometrialne przyczepiają się do miejsca nacięcia
• transport komórek endometrialnych wraz z limfą do innych części ciała
• menstruacja wsteczna, w której krew zamiast wydostawać się z jamy ciała, wędruje z powrotem do jamy miednicy. Tam hormony powodują rozrost i dojrzewanie tkanki ektopowej w każdym kolejnym cyklu menstruacyjnym
• komórki otrzewnej, które w procesie podobnym do komórek embrionalnych, zmieniane są hormonalnie w komórki przypominające endometrium
• zaburzenia układu odpornościowego, które sprawiają, że organizm nie jest w stanie samodzielnie wychwycić procesów zapalnych i ich zwalczyć.

Określono, że u kobiet cierpiących na endometriozę nadaktywny jest również pewien gen. Nie wykazano, czy może on być przyczyną występowania choroby, czy jednym z markerów, ale wiedza ta posłużyła naukowcom do wynalezienia szybkiego testu.

Czy endometrioza jest groźna dla życia kobiety?

Endometrioza w dalszych stadiach powoduje duże problemy w funkcjonowaniu u kobiet, które doświadczają objawów chorobowych. Wykazano, że w tkance endometro-podobnej częściej znajdują się komórki nieprawidłowe, mogące prowadzić do wystąpienia nowotworu kobiecego, np. szyjki macicy czy jajnika. Wspólnymi mianownikami obu przypadłości – endometriozy i złośliwego nowotworu są m.in. stan zapalny, zmiany występujące na skutek przewlekłego stresu oksydacyjnego oraz podwyższony poziom niektórych związków, np. hemosyderyny.

Kobiety, u których zdiagnozowana została endometrioza, powinny być dokładnie monitorowane w kierunku nowotworów kobiecych oraz innych, ponieważ istnieje współzależność między innymi typami raka, przede wszystkim z uwagi na zmiany oksydacyjne na poziomie komórkowym. Uznano jednak, że ze względu na długi czas pomiędzy początkami choroby a wystąpieniem nowotworu, szybkie i agresywne leczenie endometriozy zmniejsza ryzyko nowotworu.

Objawy endometriozy

Endometrioza – bóle.

Podczas menstruacji wiele kobiet odczuwa bóle o zróżnicowanym nasileniu. Panie cierpiące na endometriozę często skarżą się na dużo silniejsze dolegliwości, nieraz niepozwalające na normalne funkcjonowanie, promieniujące do pleców. Niekiedy wymagają one zwolnienia z pracy lub zastosowania leków przeciwbólowych dostępnych wyłącznie z przepisu lekarza. Ból tego typu nie musi być obecny na samym początku choroby, może pojawić z się z czasem i jej postępem. Najczęściej to on jest właśnie pierwszym znakiem dla kobiety, że coś jest nie tak.

W odróżnieniu od zdrowych kobiet, u pań z endometriozą ból może być obecny również podczas stosunku płciowego, a także przy oddawaniu moczu bądź stolca.

Endometrioza – objawy jelitowe

Endometrioza wywołuje niekiedy problemy ze strony układu pokarmowego, w tym nudności, wymioty oraz biegunki. Symptomy te są nieswoiste, mogą występować w całej gamie innych schorzeń, dlatego bardzo rzadko są wiązane z tą właśnie chorobą. Na pewno, jednak, na wizycie ginekologicznej należy o nich wspomnieć, szczególnie jeśli odczuwamy czy widzimy zmiany w naszych menstruacjach.

Krwawienie przy endometriozie

Wiele kobiet co miesiąc doświadcza obfitych miesiączek i nie są one powodem do niepokoju. W endometriozie krwawienie jest niewspółmiernie silniejsze. Zdarza się również, że panie doświadczają krwawienia niezwiązanego z menstruacją w trakcie cyklu.

Endometrioza – objawy psychiczne

Choroba nie jest wiązana z żadnymi objawami o podłożu psychologicznym, jednak stopień wykluczenia, z którym wiele kobiet się mierzy z powodu endometriozy zdecydowanie zwiększa ryzyko występowania niektórych zaburzeń. Należą do nich np. trudności w uzyskaniu właściwej diagnozy i leczenia, stygma związana z chorobą względem niekiedy bardzo silnych i uciążliwych objawów, a także poczucie społeczne, że ich problemy kobiecej menstruacji czy zdrowia są wyolbrzymiane. Kobiety chorujące na endometriozę z tych powodów borykają się z obniżającym się poczuciem własnej wartości, lękiem, niechęcią do interakcji społecznych, a nawet uczuciami depresyjnymi. Lekarze znający temat endometriozy i mający doświadczenie w diagnozowaniu tej choroby podkreślają, że poza leczeniem objawów fizycznych, wiele kobiet potrzebuje wsparcia psychologicznego i taką opieką powinny być otoczone.

Endometrioza – diagnostyka

Przez wiele lat endometrioza była zrzucana na karb kobiecości, uważało się, że niektóre kobiety „po prostu tak mają”, pomimo intensywności bólu i cierpienia psychicznego, jakie powodowała. Obecnie diagnostyka w gabinetach ginekologicznych jest dużo lepiej rozwinięta.

Dokładny wywiad medyczny, badanie palpacyjne oraz podstawowe ginekologiczne mogą nie być wystarczające do postawienia diagnozy, ponieważ nawet 20% chorych kobiet nie doświadcza żadnych objawów. Chorobę wykazuje się przede wszystkim w badaniach obrazowych: USG jamy brzusznej, dopochwowym, natomiast zmiany endometrialne bywają odkrywane podczas niektórych zabiegów chirurgicznych. W bardzo trudnych i skomplikowanych przypadkach lekarz może również zlecić bardziej zaawansowane badania, takie jak obrazowanie metodą rezonansu magnetycznego lub tomografię komputerową.

Pewien kłopot diagnostyczny powoduje podobieństwo tkanki i zmian endometro-podobnych do nowotworów złośliwych. Dlatego przez wiele lat, przy niedostatecznej wiedzy, bywała z nimi mylona, co powodowało trudności w leczeniu.

Badaniem obrazowym, które wykonuje się przy podejrzeniu endometriozy jest również histeroskopia. Polega na przezpochwowym wprowadzeniu wziernika – histeroskopu, do szyjki macicy. Kamerka dokładnie uwidacznia stan macicy od środka, pozwalając na ocenę jej wnętrza. Badanie pod tym względem przypomina kolonoskopię i gastroskopię.

Czy endometrioza wyklucza ciążę?

Endometrioza może być powodem niepłodności lub problemów z naturalnym poczęciem dziecka. Im niższe stadium endometriozy, tym większe są szanse na naturalne zajście w ciążę i donoszenie jej, dlatego uważa się, że wczesna diagnoza i wdrożenie leczenia to prawdopodobieństwa zwiększa.

Jak leczyć endometriozę?

Endometriozę warto i należy leczyć, niezależnie od stadia, w którym została zdiagnozowana. Terapia wdrożona na każdym etapie może znacząco obniżyć ryzyko wystąpienia komplikacji zdrowotnych oraz poprawia komfort życia i codziennego funkcjonowania. Wiele kobiet twierdzi wręcz, że po zastosowaniu leczenia mogło „wrócić do życia”. Jakie opcje terapii ma kobieta cierpiąca na endometriozę?

Przede wszystkim wdraża się leczenie przeciwbólowe dopasowane do potrzeb pacjentki. Uwzględniane są preparaty przepisywane przez lekarza, w tym niesteroidowe leki przeciwzapalne. Leczenie farmakologiczne obejmuje również hormonoterapię, tj. zastosowanie leków np. z luteiną. Leki te mogą być w formie doustnej lub w iniekcji czy nawet w sprayu. Leczenie hormonalne ma za zadanie zatrzymać lub ograniczyć produkcję niektórych hormonów, w tym estrogenu. Niektóre z nich są refundowane, co może nieco obniżyć koszt całkowity kuracji. Wskazane przy tym jest dokładne monitorowanie progresu choroby i uniemożliwienie jej rozrostu.

Możliwe jest również poddanie się zabiegowi operacyjnemu. Zastosowanie techniki laparoskopowej zmniejsza ryzyko powikłań pozabiegowych i ogranicza wielkość nacięcia, a pacjentka szybciej wraca do formy. Operację można wykonać w ramach funduszu zdrowia lub prywatnie w wielu klinikach.

Histerektomia

Usunięcie macicy, czyli histerektomia, nie jest standardowo proponowane przy leczeniu endometriozy, ponieważ powoduje trwałą niepłodność, a tego typu zabiegi muszą być poważnie uwarunkowane. Usunięcie tego narządu będzie również powodowało szereg skutków ubocznych i mocno wpływa na dalsze życie kobiety, dlatego stosowane jest w ostateczności. Lekarz może rozważyć usunięcie macicy w ramach leczenia endometriozy:

• u pań w dojrzałym wieku
• w przypadku dużej liczby mięśniaków macicy
• u pań, które cierpią na silne krwotoki spowodowane przez endometriozę
• przy nienaturalnie powiększonej macicy
• jeśli macica naciska na pęcherz i nie można tego stanu naprawić inną metodą leczenia
• przy nowotworach.

W najbardziej poważnych przypadkach bierze się również pod uwagę usunięcie innych narządów rodnych, które zostały mocno naznaczone przez chorobę.

Szybki test na endometriozę – odkrycie polskich naukowców

Biorąc pod uwagę utrudniony dostęp do efektywnej diagnostyki (nieraz mija nawet 10 lat od wystąpienia choroby do diagnozy), opracowany przez naukowców z Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego szybki test na endometriozę może uratować zdrowie, a nawet życie wielu kobietom jeszcze zanim choroba zdąży się rozwinąć do stanu zaawansowanego.

Test ma wykazywać, czy w próbce pobranej przez lekarza od pacjentki wykryto specyficzną dla chorych na endometriozę kobiet nadaktywność pewnego genu. Lekarz wysyła wymaz do laboratorium, gdzie diagnosta określa, czy występuje nawet wczesne stadium endometriozy. Test może być przydatny szczególnie w początkowych etapach, gdy pojawiają się objawy, ale badania obrazowe nie wykazują jeszcze nieprawidłowości. Znacznie zwiększa też szanse kobiety na zajście w ciążę i powiększenie rodziny.