Dzień walki z otyłością – co musimy wiedzieć o tej chorobie?

O chorobie otyłościowej teoretycznie powinniśmy wiedzieć już wszystko. A jednak wskaźniki nadwagi i otyłości w Polsce i na świecie zamiast maleć, wciąż sukcesywnie rosną. Dlaczego nie jesteśmy w stanie zatrzymać tej epidemii i jak powinna być prowadzona walka, by nie skazać nas na porażkę?

Czy otyłość to choroba?

Otyłość jest złożoną i przewlekłą chorobą charakteryzującą się nadmiernym nagromadzeniem tkanki tłuszczowej w organizmie. Wynika z połączenia czynników genetycznych, środowiskowych i stylu życia, prowadząc do zwiększonego ryzyka wystąpienia różnych problemów zdrowotnych. Definiowana jest najczęściej za pomocą wskaźnika BMI – miary opartej na wadze i wzroście danej osoby.

Do przyczyn otyłości należą:

Złe wybory żywieniowe

Najistotniejsza przyczyna otyłości. Spożywanie diety bogatej w kalorie oparte na tłuszczach trans i nasyconych, cukrach prostych oraz pokarmach ubogich w składniki odżywcze przyczynia się do nadmiernego przybierania na wadze. W tym aspekcie na pewno głównymi winowajcami są fast foody, słodkie napoje oraz zbyt duże porcje.

Siedzący tryb życia

Zastanawiamy się nieraz, dlaczego epidemia otyłości nie zaczęła się dużo wcześniej. Dlaczego w kilku ostatnich dekadach mamy z tą chorobą tak wiele do czynienia? Jednym z najistotniejszych czynników jest siedzący tryb życia. Kiedyś ludzie po prostu więcej się ruszali, nie jeździli wszędzie samochodem, a z komunikacji miejskiej korzystali, gdy musieli. Nie było siłowni i klubów fitness, ale codzienny ruch przekładał się na spalanie nadmiarowych kalorii.

Genetyka

Chociaż nie możemy zrzucić odpowiedzialności za otyłość całkowicie na genetykę, w pewnym stopniu odgrywa ona rolę w rozwoju tej choroby. Osoby z historią otyłości w rodzinie mogą być bardziej predysponowane genetycznie. To, w połączeniu z powyższymi czynnikami, może zwiększać ryzyko otyłości w wieku dorosłym.

Otyłość a zdrowie

Choroba otyłościowa może być przyczyną lub skutkiem wielu schorzeń, jednak uważa się, że w tym pierwszym przypadku odsetek chorych jest większy. Nadmiarowe kilogramy ograniczają ruchomość stawów, co przekłada się na mniejszą ilość ruchu oraz dysfunkcje w zdrowym odżywianiu. Dlaczego otyłość jest szkodliwa i bezpośrednio zagraża naszemu życiu?

Układ sercowo-naczyniowy

Otyłość jest istotnym czynnikiem ryzyka chorób serca. Nadmiar tłuszczu może prowadzić do wysokiego ciśnienia krwi, podwyższonego poziomu cholesterolu oraz zwiększonego prawdopodobieństwa zawału serca i udaru mózgu. Co więcej, otyłość wiąże się z takimi schorzeniami jak miażdżyca, co dodatkowo zwiększa ryzyko podniesienia ciśnienia tętniczego krwi, cholesterolemii oraz zawału mózgu i serca.

Cukrzyca

Związek między otyłością a cukrzycą typu 2 jest dobrze udokumentowany licznymi badaniami. Nadmiar tkanki tłuszczowej może prowadzić do insulinooporności, wysokiego poziomu cukru we krwi i zwiększonego ryzyka rozwoju cukrzycy. Ponadto otyłość jest ściśle związana z cukrzycą ciążową.

Problemy ze stawami

Nadwaga może powodować dodatkowe obciążenie dla stawów, szczególnie w dolnej części ciała. Może to prowadzić do przewlekłego bólu i rozwoju chorób jak zwyrodnienie stawów w obrębie kolan, bioder i pleców. Otyłość może również stanowić przeciwwskazanie do wykonywania niektórych rodzajów ćwiczeń fizycznych, jak bieganie.

Problemy z oddychaniem

Otyłość wiąże się z problemami z oddychaniem, w tym z bezdechem sennym, który zakłóca oddychanie podczas snu i może skutkować niedostatecznym odpoczynkiem i nadmiernym zmęczeniem. Otyłość może również prowadzić do hiperwentylacji, stanu charakteryzującego się zmniejszoną czynnością płuc, co dodatkowo komplikuje proces oddychania.

Wpływ na zdrowie psychiczne

Choroba ta może mieć bardzo poważny wpływ na zdrowie psychiczne, gdyż wiąże się ze zwiększonym ryzykiem depresji i stanów lękowych. Społeczne piętno związane z nadwagą może szkodzić poczuciu własnej wartości i ogólnemu samopoczuciu, prowadząc do izolacji społecznej oraz dyskryminacji.

Czym się różni nadwaga od otyłości?

Różnica pomiędzy nadwagą i otyłością z medycznego punktu widzenia, opiera się głównie na wskaźniku BMI – wartości liczbowej szeroko stosowanej do oceny, czy pacjent należy do kategorii jednej, czy drugiej.

Nadwaga

Zakres BMI mieści się między 25 a 29,9. Nadwaga może zwiększać ryzyko wystąpienia pewnych problemów zdrowotnych, w tym wysokiego ciśnienia krwi, cukrzycy i chorób serca. Jednakże w przypadku nadwagi ryzyko jest mniejsze niż u osób otyłych i z pewnością łatwiej ten niebezpieczny trend odwrócić.

Otyłość

Ryzyko wystąpienia poważnych komplikacji zdrowotnych zdecydowanie rośnie, gdy BMI zaczyna przekraczać wartość 30. Otyłość jest również trudniejsza do zrzucenia, wymaga większego wysiłku fizycznego i psychicznego. Osoby otyłe, które jednocześnie chorują na zaburzenia metabolizmu cukru czy choroby sercowo-naczyniowe mogą być również zakwalifikowane do poddania się operacji bariatrycznej.

Pewne komplikacje z diagnozą otyłości zaczynają się, gdy wartość BMI nie jest tak oczywista, jak się wydaje.

Otyłość – BMI

BMI obliczamy na podstawie wzrostu i wagi pacjenta. Jest to szybki i bardzo prosty sposób na określenie, czy waga pacjenta jest prawidłowa, czy odbiega od normy. Problem w tym, że osoby w doskonałej formie, umięśnione mogą charakteryzować się wysokim BMI, ale zawartość tkanki tłuszczowej jest często w ich przypadku bardzo niska. Dlatego w pewnych przypadkach bierze się również pod uwagę również inne parametry. Tymczasem BMI jest dość dobrym wyznacznikiem tego, jak wielkim problemem jest kwestia nadwagi i otyłości na świecie oraz w Polsce.

Epidemia otyłości na świecie

Wygląda na to, że otyłość zaczyna powoli nie tyle być rezultatem niektórych schorzeń, lecz wręcz jej przyczyną. W 2017 roku aż 8% przypadków śmierci była spowodowana otyłością, natomiast w krajach o średnim przychodzie ten znacznik był jeszcze wyższy – wynosił aż 17%. W 2016 roku 13% ludzi na całym świecie było otyłych, natomiast 39% było otyłych lub miało nadwagę. Tymczasem Światowa Organizacja Zdrowia ostrzega, że wskaźnik ten będzie coraz wyższy i wkrótce razem z depresją oraz innymi chorobami psychicznymi stanie się wiodącą przyczyną śmierci.

Otyłość w Polsce – statystyki

Statystyka w Polsce jest przynajmniej równie zatrważająca, co na całym świecie. W 2022 roku nadmierną masę ciała wykazywała już ponad połowa Polaków i niemal połowa Polek. Otyłym był co piąty mieszkaniec Polski. Z czego może wynikać tak smutny wskaźnik?

Coraz więcej siedzimy, coraz mniej się ruszamy. Wsiadamy do auta zamiast przejść się do sklepu a nawet, o zgrozo, na spacer.

Coraz więcej jemy, chociaż nasz wysiłek fizyczny tego nie wymaga. Nasze porcje na przestrzeni ostatnich dekad zmieniły się drastycznie, chociaż coraz mniej z nas pracuje fizycznie.

Nie gotujemy, lecz kupujemy. Przy czym nie kupujemy żywności, która jest pełna pod względem wartości odżywczej, a kiepskiej jakości, szybkiej do odgrzania lub zjedzenia od razu żywność przetworzoną.

Przesadzamy z cukrem. Zjadamy go w zasadzie we wszystkim, nawet jeśli nie dosypujemy go do herbaty i kawy.

Inwestujemy swoje zasoby finansowe tam, gdzie nie trzeba. Kupujemy środki wątpliwej jakości, płacimy za karnety w siłowniach, do których nie chodzimy, zamiast po prostu wyjść na zewnątrz i uprawiać codzienną aktywność fizyczną, aktywując się ruchowo systematycznie i w stopniu umiarkowanym, co dałoby lepsze rezultaty.

Otyłość u dzieci – czy dzieci są na nią skazane?

Otyłość u dzieci wzrasta na całym świecie, w tym w Polsce, co jest powodem do rosnącego niepokoju. WHO donosi, że liczba dzieci cierpiących na nadwagę i otyłość wciąż rośnie, co może realnie przełożyć się na konsekwencje zdrowotne całych społeczności i ekonomiczne dla gospodarek.

Dlaczego dzieci chorują na otyłość?

Choroba ta u dzieci nie rozwija się w krótkim czasie, jest to niestety efekt wieloletnich zaniedbań lub braku dostępu do odpowiedniego rodzaju pomocy we właściwym czasie. Czynnikami są:

• niezdrowe nawyki żywieniowe, tj, dieta obfitująca w cukry proste, przetworzoną żywność i fast foody,
• brak aktywności fizycznej, szczególnie w świetle rosnącej liczby zwolnień z lekcji wf i braku czasu na sportowe zajęcia pozalekcyjne,
• wpływ opiekunów i innych dorosłych członków rodziny, mianowicie ich sposób odżywiania, który dzieci widzą i naśladują,
• status społeczno-ekonomiczny: dzieci z rodzin o niskich dochodach mają ograniczony dostęp do zdrowej, nieprzetworzonej żywności i rzadziej spożywają posiłki przygotowywane w prawidłowy sposób w domu.

Otyłe dzieci są dużo bardziej narażone na rozwój wielu chorób, a otyłość czy nadwaga nabyta w dzieciństwie i młodej dorosłości jest dużo cięższa do odwrócenia w późniejszych latach.

Na szczególne podkreślenie zasługują tu aspekty psychologiczne, szczególnie rozwój depresji dziecięcej, izolacji od rówieśników, hejt i bullying.

Jak pomóc dziecku z nadwagą i otyłością?

Zrównoważona dieta

To zrozumiałe, że nie każdego rodzica czy opiekuna stać na wizyty dietetyczne. Dzięki wprowadzeniu opieki skoordynowanej do gabinetów POZ, lekarz rodzinny może nakierować rodzica swojego młodego pacjenta na odpowiednią ścieżkę, skierować na podstawowe badania laboratoryjne i obrazowe oraz do gabinetu kardiologa i dietetyka w ramach Narodowego Funduszu Zdrowia.

Regularna aktywność fizyczna

Aktywność nie wymaga zapisywania dziecka na specjalne zajęcia, chociaż na pewno mogą one się przyczynić do poznania przez dziecko rówieśników uprawiających ten sam sport. Jednakże w razie braku funduszy aktywność fizyczną można uprawiać w domu lub na zewnątrz.

Terapia

Dziecko z problemem uzależnienia od jedzenia powinno być poddane terapii u specjalisty z zakresu psychodietetyki. Ta dziedzina opieki psychologicznej rozwija się coraz bardziej i chociaż nie zawsze jest możliwość wizyt osobistych, można skorzystać z opieki online.

Farmakologia

W przypadku dzieci nie są stosowane zwyczajowo leki na otyłość, ale w razie występowania chorób związanych z nią, tj. schorzeń tarczycy czy cukrzycy lekarz skupia się na niwelowaniu ich skutków razem z innymi sposobami leczenia nadmiernej masy ciała.

Profilaktyka otyłości

Najlepszym sposobem na walkę z epidemią otyłości jest jej profilaktyka. W idealnym świecie byłby to priorytet edukacji szkolnej, w którą zaangażowani byliby nie tylko nauczyciele i rodzice, ale przede wszystkim dyrektorzy i kuratoria. Niestety, często dzieci i opiekunowie są pozostawieni sami sobie.

Profilaktyka otyłości polegająca na kompleksowej edukacji żywieniowej, ruchu i odpowiedniej diecie ma ogromne znaczenie w rozwiązywaniu globalnego kryzysu zdrowotnego. Jest to proaktywna i niezbędna strategia mająca na celu zmniejszenie częstości występowania otyłości i związanych z nią powikłań zdrowotnych, a nie tylko leczenie samej choroby, gdy już się rozwinie. Profilaktyka obejmuje różne aspekty od kultury świadomych decyzji i promowania zdrowego stylu życia po zmniejszenie obciążenia systemów opieki zdrowotnej i poprawienie ogólnego dobrostanu całych społeczności. Ostatecznie korzyści płynące z profilaktyki decydowanie przewyższają koszty związanie z leczeniem przewlekłej otyłości, a zdrowe populacje przekładają się na większy komfort życia, bardziej wydajną gospodarkę i zrównoważony rozwój.

Walka z otyłością – czy jest skazana na porażkę?

Walka z otyłością zdecydowanie nie jest skazana na porażkę. Przy obecnym stanie wiedzy naukowej i rozwoju technik leczenia ludzie mogą wyjść z tej choroby nawet w jej bardzo zaawansowanym stadium, chociaż początkowo może się to wydawać niemożliwe i na pewno wymagać będzie wiele czasu i wysiłku, również psychicznego.

Osoby, które nie są w stanie same zrzucić kilogramów świadczących o otyłości, próbowały dieta, ruchem, a nawet nowoczesną farmakologią mogą poddać się jednemu z kilku rodzajów operacji bariatrycznych. Wbrew panującej w społeczeństwie opinii, nie jest to łatwe wyjście z sytuacji, a prawdziwa walka zaczyna się dopiero po samym zabiegu. Operacje są wykonywane w coraz większej liczbie ośrodków w Polsce w ramach Narodowego Funduszu Zdrowia, trzeba jedynie spełnić kilka warunków, a każdy przypadek rozpatrywany jest indywidualnie. W ośrodkach prywatnych można podejść do operacji z nieco niższym BMI (wciąż jednak świadczącym o otyłości) i przy zwiększonym ryzyku wystąpienia różnego rodzaju chorób (nadciśnienia, cukrzycy, zawału serca i mózgu).

Jak walczyć z otyłością u dzieci?

Walkę z otyłością powinniśmy zacząć zanim się jeszcze pojawi, tj. poprzez kompleksową edukację zdrowotną i żywieniową w przedszkolu i szkole, poprzez dokształcanie kadry edukacyjnej i wyposażenie gabinetów POZ w materiały mogące zainteresować młodych ludzi i dzieci tematem. Dzieci, które już wykazują oznaki nadwagi i otyłości powinniśmy otoczyć opieką polegającą na działaniach względem problemów zarówno fizycznych, jak i psychicznych. Nadprogramowe kilogramy nie muszą bowiem wcale wynikać z nieświadomości, lecz z kompulsywnego jedzenia mającego swoje podłoże w problemach psychicznych (kłopoty z komunikacją z rówieśnikami, nadużywanie władzy rodzica czy opiekuna, przemoc).