Jakie badania warto wykonywać regularnie?

Kiedy iść do lekarza? Czy zawsze podejrzenie choroby równa się chorobie? Badania diagnostyczne są pierwszym krokiem do znalezienia u pacjenta groźnego schorzenia. Jak często robić badania profilaktyczne, żeby w odpowiednim momencie wychwycić nieprawidłowości i wdrożyć leczenie według potrzeb?

Nie ma jednego odpowiedniego momentu na wykonanie badań diagnostycznych z krwi, jednakże przyjęto, że powinno się je robić przynajmniej raz w roku. Z finansowego punktu widzenia służby zdrowia ma to sens, ponieważ profilaktyka i przeciwdziałanie zachorowaniom kosztuje mniej niż leczenie. Dzięki szerokiej ofercie laboratoriów diagnostycznych można takie badania wykonać samodzielnie albo w ramach pakietów medycznych u pracodawcy.

Raz w miesiącu — niezależnie od wieku

Onkolodzy podkreślają, że w przypadku kobiet niezwykle istotne jest wykonywanie regularnych badań profilaktycznych piersi. Można je przeprowadzić samodzielnie w domu i wtedy nic ono nie kosztuje. Prawidłowo wykonane pozwala wychwycić nawet najmniejsze zmiany, które mogą potem zostać poddane specjalistycznym badaniom. Podczas wizyty w gabinecie ginekologicznym wystarczy poprosić lekarza o zaprezentowanie techniki samobadania i wykonywać je co miesiąc. Trwa ono zaledwie kilka minut, a może potencjalnie uratować życie.

Podobnie u panów, samobadanie jąder powinno być wykonywane raz w miesiącu. Dlaczego? Jest to jeden z typów nowotworów dotykających młodych mężczyzn, któremu stosunkowo łatwo zaradzić. Dodatkowym czynnikiem ryzyka jest fakt, że w ciągu ostatnich trzech dekad, wyraźnie widać tendencję wzrostową zachorowania u panów poniżej 45 roku życia (1). Tak jak w przypadku samobadania piersi, to badanie kontrolne trwa zaledwie kilka minut i jest bardzo proste w wykonaniu. Najlepiej przeprowadzić je podczas codziennego prysznica lub kąpieli. W przypadku wykrycia jakichkolwiek nieprawidłowości lub wątpliwości, warto od razu zwrócić się do lekarza rodzinnego, który wyda skierowanie do specjalisty.

Raz na sześć miesięcy — niezależnie od wieku

Przynajmniej raz na półrocze powinniśmy wszyscy udać się do stomatologa na przegląd. Regularne badania kontrolne u dentysty pozwolą zapobiec bardzo inwazyjnym zabiegom, jakimi są leczenie kanałowe lub wprowadzanie głębokiego wypełnienia. Nieleczony ząb może zostać również usunięty, co wiąże się z nieestetycznym wyglądem oraz przesunięciem zębów.

Raz na pół roku zaleca się paniom wizytę u ginekologa. Chociaż pierwsza może wiązać się z pewnym dyskomfortem i wstydem, warto je przezwyciężyć, gdyż pozwala to na wykrycie wielu nieprawidłowości. Dotyczy to zarówno kilkunastoletnich, dopiero dojrzewających kobiet, jak i dojrzałych pań. W przypadku nastolatek, za pierwszym razem często jest to po prostu rozmowa pozwalająca na rozwianie pewnych wątpliwości związanych z badaniem. Przy kolejnych to badanie już się wykonuje.

U dziewcząt niepełnoletnich, zgodę na ginekologiczne badanie diagnostyczne musi wydać rodzic lub opiekun prawny.

Badania z krwi raz w roku

Ogólne badania obejmują markery najczęściej występujących w populacji chorób. Należą do nich:

• glukoza na czczo, która może wskazać lekarzowi, czy u pacjenta występuje cukrzyca. Przy wyniku powyżej 99 mg/dL lekarz może zlecić wykonanie doustnego testu tolerancji glukozy. Co ważne, nawet w przypadku prawidłowego wyniku glukozy na czczo, jeżeli zaobserwuje się u siebie niepokojące objawy, warto samodzielnie udać się do laboratorium i zlecić wykonanie krzywej cukrowej oraz insulinowej. Chodzi o to, aby wychwycić stan przedcukrzycowy, hiperinsulinemię i/lub insulinooporność — choroby, które często występują, zanim cukrzyca się rozwinie. Do objawów, którymi trzeba się zainteresować to m.in. wzrost masy ciała, szczególnie w obrębie tułowia, pomimo zbilansowanej diety, złe samopoczucie i senność krótko po spożyciu cukrów prostych (czekolady, białego pieczywa, etc.), omdlenia lub uczucie słabości pomimo spożytego posiłku. Odpowiednio wcześnie wykonanie badania kontrolne mogą uchronić pacjenta przed przewlekłym braniem leków.
• TSH, czyli hormon tyreotropina, która wskaże, czy tarczyca funkcjonuje prawidłowo. Często badanie to zlecane jest kobietom, które starają się o dziecko lub w ciąży już są, gdyż nieprawidłowy wynik powinien być jak najszybciej powtórzony i, ewentualnie, skorygowany za pomocą leków.
• lipidogram, który jest często pierwszym krokiem do wykrywania chorób układu naczyniowego, takich jak miażdżyca. To badanie pozwala określić poziom cholesterolu HDL i LDL, a także triglicerydów. Najczęściej badanie to zleca się osobom z historią rodzinną wykazującą wysoki cholesterol lub choroby serca i cukrzykom. Tryb życia również może być wskazaniem do wykonania lipidogramu. Zaleca się je palaczom, osobom nadużywającym alkoholu, z nadwagą lub otyłością i prowadzącym siedzący tryb życia. Coraz częściej jednak zauważa się wzrost zachorowań na schorzenia krążeniowe nawet u osób, u których nie występują powyższe czynniki.
• próby wątrobowe, a więc AST, ALT, mogące wskazać nieprawidłowości w pracy wątroby. Nieprawidłowe wyniki badań diagnostycznych mogą wskazywać na zapalenie wątroby, jej marskość, żółtaczkę, a czasem schorzenia współistniejące, takie jak zapalenie serca lub dróg żółciowych. Może to być również powód wydania skierowania na USG jamy brzusznej, które pozwala ocenić stan wątroby.
• morfologia moczu i krwi, które pozwolą lekarzowi ocenić ogólny stan zdrowia i znaleźć ewentualne stany zapalne.

Te badania z krwi i moczu są proste w wykonaniu, ale pokażą, jakie następne kroki trzeba powziąć, aby wcześnie zdiagnozować chorobę. Zaleca się, aby były wykonywane na czczo, po co najmniej 8-godzinnej przerwie od ostatniego posiłku oraz po kilkugodzinnym odpoczynku.

Pogłębiona diagnostyka

Oprócz samobadania piersi co miesiąc, warto, aby każda pani raz w roku podczas wizyty u ginekologa, porozmawiała z lekarzem o wykonaniu kontrolnego USG piersi. Dzięki temu badaniu specjalista będzie mógł wykryć guzki, które mogą się zezłośliwić, a także zalecić dalszą diagnostykę lub częstszą obserwację. Istotne również, aby obok tradycyjnego badania ginekologicznego wykonać USG transwaginalne. Pozwala ono na znacznie dokładniejszą ocenę stanu zdrowia dróg rodnych. Wiele przychodni specjalistycznych proponuje swoim pacjentkom tak zwane pakiety bezpieczeństwa, w których wykonuje się pogłębione, regularne badania profilaktyczne.

Jeżeli w codziennym życiu towarzyszy nam stres i dolegliwości bólowe w okolicach klatki piersiowej, należy wybrać się do kardiologa, który może zlecić wykonanie EKG i USG serca, a także rentgenu. Wbrew obiegowej opinii, z powodu chorób mięśnia sercowego umiera tyle samo kobiet co mężczyzn, dlatego, jeżeli w rodzinie występowały tego typu schorzenia lub samemu odczuwa się niepokojące objawy, wizytę u kardiologa i kontrolne badania warto powtarzać co roku.

Im jesteśmy starsi, coraz bardziej zauważalne stają się problemy ze wzrokiem i słuchem. Przyczynia się do tego szereg czynników, m.in. wielogodzinna praca przy komputerze, głośne słuchanie muzyki, ale również ignorowanie pierwszych oznak nieprawidłowości. Dlatego po 40 roku życia należy wykonywać badanie wzroku u lekarza okulisty, a także badanie słuchu u laryngologa. Należy przy tym pamiętać, że w przypadku odczuwania jakichkolwiek objawów pogorszenia jednego lub obu zmysłów, wiek przestaje mieć znaczenie i należy zgłosić się na badanie wcześniej.

Badania diagnostyczne dla pań

Lista regularnych badań profilaktycznych, które należy wykonywać wydłuża się wraz z wiekiem. Przyjęto, że zarówno kobiety, jak i mężczyźni powinni zapisać się na nie po ukończeniu 40 roku życia. Wynika to z tego, że na choroby, które przed laty częściej występowały u osób w podeszłym wieku, coraz częściej chorują ludzie młodsi.

Panie w okresie przed menopauzalnym powinny sprawdzać u siebie poziom hormonów: folikulotropiny (FSH), lutropiny (LH), a także progesteronu i estradiolu. Nie można również zapominać o regularnych wizytach u lekarza ginekologa i wykonaniu cytologii. Dzięki cyklicznemu pobieraniu materiału do badania diagnostycznego można znacznie ograniczyć zachorowanie lub rozwój raka szyjki macicy. W związku z tym, że kobiety bardziej narażone są na osteoporozę, warto również oznaczyć poziom wapnia i ewentualnie włączyć suplementację.

Badania kontrolne dla panów

Panowie po 40 roku życia również powinni bardziej o siebie zadbać. Regularna kolonoskopia pozwoli wykryć zmiany zapalne i nowotworowe w jelicie grubym, choroby dość częstej u mężczyzn. Warto zauważyć, że z biegiem lat, ten typ nowotworu zauważa się u coraz młodszych osób, głównie ze względu na dietę, ilość spożywanego alkoholu oraz siedzący tryb życia. Zarówno panie, jak i panowie mogą wykonać nieinwazyjne badanie kontrolne na obecność krwi w kale (tzw. krew utajona). W ten prosty sposób można ocenić, czy występują jakiekolwiek nieprawidłowości w pracy dolnego odcinka układu pokarmowego. Przy problemach z górnym odcinkiem układu pokarmowego przydatna staje się gastroskopia. Dzięki kamerze przymocowanej do urządzenia można wcześnie zdiagnozować takie choroby jak rak żołądka, rak przełyku lub wrzody. Warto zainteresować się akcjami prozdrowotnymi, organizowanymi przez miejscowe przychodnie, kliniki i szpitale, w których nie jest wymagana rejestracja.  Pacjent może otrzymać odpowiedzi na interesujące go pytania już w trakcie badań diagnostycznych.

Kolejnym istotnym badaniem, które powinni wykonać panowie przynajmniej raz w roku, jest oznaczenie antygenu gruczołu krokowego (PSA). Regularna kontrola pozwala wychwycić wszelkie nieprawidłowości. Razem z nim warto wybrać się do urologa na kontrolne badanie prostaty. Nie trwa ono długo, nie wykazano ryzyka dla zdrowia z nim związanego, a wcześnie wykryte dysfunkcje prostaty lub anomalie w budowie mogą być szybko wyleczone.

A co dalej?

Należy zauważyć, że interpretacją wyniku powinien zajmować się lekarz rodzinny zlecający badania i/lub specjalista. Samodzielne szukanie odpowiedzi w internecie często kończy złą diagnozą i może przynieść przykre konsekwencje. Lekarz przy ocenie wyników badań bierze pod uwagę całościowy obraz kliniczny swojego pacjenta, dlatego zwraca uwagę na rzeczy, które sam pacjent mógłby przeoczyć.

W aptekach internetowych można kupić własne pakiety diagnostyczne, np. przyrządy i akcesoria do samodzielnego badania glukozy na czczo, nietolerancji glutenu czy obecności helicobacterii we krwi. Są one łatwe w użyciu, higieniczne i mogą stanowić pierwszy krok ku wyleczeniu wcześniej niezdiagnozowanej choroby. Ciśnieniomierz to urządzenie, które warto mieć w domu niezależnie od historii choroby w rodzinie, gdyż pozwala na ocenę ciśnienia i tętna krwi w regularnych odstępach czasu, bez konieczności rejestracji w gabinecie lekarskim. Jeżeli zauważymy u siebie wysokie ciśnienie krwi, regularne pomiary są ważną informacją dla lekarza POZ lub specjalisty.

• ciśnieniomierz naramienny • omron rs6 • glukometr bezpaskowy • paski do pomiaru ph moczu • paski do pomiaru ciał ketonowych