Objawy raka nerki. Dlaczego tak późno się go rozpoznaje, jakie rodzaje najczęściej się diagnozuje i jak się go leczy?

Co roku w Polsce wystawiana jest diagnoza raka nerki u około 5 tysięcy osób. Jak większość nowotworów, jeśli jest wystarczająco wcześnie wykryty, rokowania dla pacjenta mogą być dobre. Jakie znamy objawy raka nerki, kto jest na niego szczególnie narażony oraz jak wygląda leczenie?

Rak nerki – przyczyny

Geneza powstawania jakiekolwiek nowotworu, w tym raka, może być dziedziczna, środowiskowa oraz stanowić połączenie ich dwóch. Zasadniczo, rak zaczyna się rozwijać, gdy komórka z uszkodzonym DNA zamiast obumierać, zaczyna się namnażać. To, gdzie dzieje się ten proces świadczy o pierwotnym miejscu występowania raka. Jak to się jednak ma do przyczyn raka nerki?

Do środowiskowych przyczyn raka nerki należą z pewnością wszelkiego rodzaju negatywne nawyki w stylu życia, które działają toksycznie na organizm. Należą do nich choćby palenie papierosów, regularne wdychanie spalin (niekiedy związane z charakterem wykonywanej pracy), kontakt z materiałami trującymi (azbest), z chemikaliami, a także otyłość. Do czynników, które być może bezpośrednio nie prowadzą do raka nerki, ale z pewnością im nie służą, należą również:

Dieta wysokobiałkowa

Idealna w redukcji masy ciała, fatalna dla nerek. Niestety, zbyt duża ilość białka w diecie skutkuje wytwarzaniem produktów przemiany materii, które nie mogą być całkowicie z nerek usunięte. W diecie zbilansowanej, nerki za pomocą moczu pozbywają się ich w sposób kontrolowany. Zbyt duża ilość białka może ten proces zaburzyć. Dieta wysokobiałkowa może potencjalnie prowadzić do podagry, niewydolności nerek, tworzenia kamieni.

Sól

Chociaż jest niezbędna dla organizmu w niewielkiej ilości ze względu na zawartość sodu, to spożywa się jej zdecydowanie za dużo. W całodziennym jadłospisie powinno jej być nie więcej niż 5 g, tymczasem statystyczny Polak znacznie przekracza tę ilość. Nadmierne spożycie soli prowadzi między innymi do kamicy nerkowej. Z tego też powodu do produktów, które zdecydowanie nie służą nerkom, należy fast food, czyli żywność wysokoprzetworzona.

Nadużywanie leków przeciwbólowych

Niesteroidowe leki przeciwzapalne goszczą w niemal każdym domu, jednak statystyki pokazują, że są znacznie nadużywane. To, co powinniśmy stosować w jasno określonych sytuacjach, łykamy na nawet najmniejszy ból w znacznie większych niż potrzebne ilościach. Nadużywanie NLPZ może powodować ostre śródmiąższowe zapalenie nerek.

Niektóre warzywa

Wydaje się to niemożliwe, a jednak istnieją jarzyny, które nerkom nie służą. Należą do nich, chociażby botwinka, szczaw i szpinak. Zawierają one sole i estry kwasu szczawiowego, powodujące wystąpienie kamieni nerkowych. Z tego powodu potrawy przygotowywane z nich podaje się często z dodatkami, na przykład zupę szczawiową zawsze z jajkiem.

Słodkie napoje i cukier

Nadmierna ilość cukru, szczególnie w niepozornych produktach, jak napoje, może prowadzić do cukrzycy. Jednak jednym z poważniejszych jej powikłań jest nefropatia cukrzycowa, która nieleczona skończyć się może ostrą niewydolnością nerek i koniecznością dializ. Ponadto, cukier zaliczany jest do jednej z przyczyn występowania przewlekłej choroby nerek.

Rak nerki – jasnokomórkowy i inne

Wyróżnia się kilka typów raka nerki. Należą do nich:

• Rak nerkowokomórkowy (renal cell carcinoma): stanowi około 85% wszystkich diagnoz raka nerki. Powstaje w proksymalnych kanalikach nerkowych, które służą jako system filtracji nerek.
  Wśród nowotworów nerkowokomórkowych wyróżnia się rak nerki jasnokomórkowy, który diagnozuje się w 70% przypadków tej grupy. Najczęściej leczony jest chirurgicznie, co polega na usunięciu nerki wraz z guzem.
  Rak brodawkowaty dzieli się na typ 1 i typ 2. Leczony chirurgicznie lub za pomocą blokady unaczynienia miejsca, w którym się znajduje. Chodzi o to, aby raka „zagłodzić”, to jest nie karmić go tlenem ani składnikami odżywczymi.
  Rak chromofobowy: rzadko daje przerzuty, a guzy są wyraźnie widoczne i łatwe do odróżnienia w badaniach.
• Rak kanalików zbiorczych nerki może naciekać na sąsiednią żyłę i zatokę nerkową, daje przerzuty rozległe i jest to forma nowotworu bardzo agresywna. Ten typ można częściej spotkać u osób w wieku między 20 a 30 rokiem życia.
• Rak urotelialny (urothelial carcinoma), inaczej przejściowokomórkowy: stanowi 5-10% wszystkich diagnoz raka nerki. Powstaje w samej miedniczce nerkowej, a więc w miejscu, gdzie zbiera się mocz, zanim zostanie odprowadzony do pęcherza. Komórki rakowe rozwijają się w takiej samej wyściółce, która występuje w pęcherzu moczowym.
• Mięsak nerki (sarcoma), raczej rzadki rodzaj nowotworu. Powstaje w tkance miękkiej, która otacza nerkę – torebce, lub w komórkach tłuszczowych im towarzyszących. Mięsaki lubią się rozprzestrzeniać i powracać nawet po chirurgicznym usunięciu, dlatego poza operacją zaleca się również profilaktyczną chemioterapię.
• Guz Wilmsa występuje u dzieci i młodzieży. Charakteryzuje się on większą wrażliwością na chemioterapię i radioterapię, a więc leczenie tego typu jest skuteczniejsze niż w przypadku nowotworów nerki u dorosłych.
• Chłoniak nerki (Lymphoma), związany jest z węzłami chłonnymi wokół niej, a także w klatce piersiowej, na szyi czy w jamie brzusznej. Przy chłoniakach najpierw wykonuje się biopsję, a w ramach leczenia częściej niż w innych przypadkach proponuje się nieoperacyjne metody.
• Onkocytoma (gruczolak kwasochłonny) to z reguły łagodny nowotwór nerki, najczęściej usuwany chirurgicznie.

Objawy raka nerki

Niestety, rak nerki jest wyjątkowo podstępnym typem nowotworu, ponieważ przez bardzo długi czas nie daje w zasadzie żadnych objawów. Pojedynczo pojawić się mogą bóle pleców w okolicy lędźwiowej, krew w moczu oraz guz wyczuwalny przez powłoki brzuszne (który znajduje najczęściej lekarz podczas badania fizykalnego). Jeśli te trzy objawy pojawiają się jednocześnie, nazywa się je triadą Vichrova. Razem z pierwszymi objawami może również się pojawić wysokie ciśnienie krwi (u osób, które wcześniej się na to nie uskarżały i nie leczyły) oraz niedokrwistość.

Rak nerki – diagnoza

Przy jakichkolwiek zgłaszanych przez pacjenta obawach wykonuje się przede wszystkim badanie ogólne moczu oraz morfologię. W tym pierwszym laborant określa w pierwszej kolejności, czy w próbce znajduje się krew. Z kolei w morfologii ocenia się, czy pacjent cierpi na niedokrwistość lub odwrotnie – czy liczba krwinek czerwonych nie przekracza normy. Istotna jest również liczba leukocytów, a więc składników krwi odpowiedzialnych za zwalczanie infekcji i namnażających się w sposób niekontrolowany komórek. Obok morfologii sprawdza się również poziom kreatyniny i mocznika, a także OB.

Z badań obrazowych nieinwazyjnych na poziomie podstawowym wykonuje się USG jamy brzusznej i/lub RTG nerek. To właśnie podczas badania ultrasonograficznego, często wykonywanego w diagnostyce innych chorób z obszaru jamy brzusznej, wykrywa się nieprawidłowości w budowie nerek.

Gdy diagnoza zapadła lub badania dotychczas wykonane są trudne do oceny, lekarz może przepisać wykonanie tomografii komputerowej lub rezonansu magnetycznego. Obydwa badania są niezwykle dokładne i pozwalają z całą pewnością diagnozować, czy rak występuje, w jakim zakresie, ile sąsiadujących tkanek zostało zajętych. W przypadku osób, które cierpią na niewydolność nerek lub ich poziom kreatyniny jest za wysoki, z reguły nie podaje się środka kontrastującego. Rezonans wykonuje się w celu dalszej diagnostyki po tomografii lub wtedy, gdy do tomografii istnieją jakiekolwiek przeciwwskazania (np. ciąża).

Badania genetyczne są obecnie coraz bardziej popularne, a ich dość łatwa dostępność pozwala każdemu z nas na sprawdzenie, czy występują mutacje genowe świadczące o ryzyku wystąpienia raka nerki.

Świadomość posiadania mutacji genowej daje pole do wprowadzenia odpowiedniej profilaktyki polegającej na prowadzeniu zdrowego trybu życia, wprowadzeniu praktyk mających na celu utrzymanie prawidłowej pracy nerek oraz rezygnację z używek.

Leczenie raka nerki w Polsce

Sposoby leczenia dopasowuje się do rodzaju i umiejscowienia nowotworu nerki. Wykazano, że nie we wszystkich przypadkach chemioterapia, radioterapia czy leczenie chirurgiczne będzie tak samo skuteczne. Niekiedy potrzebne jest również leczenie złożone, to jest wycięcie zmian nowotworowych oraz zastosowanie dodatkowej radio lub chemioterapii.

W przypadku uzasadnionych podejrzeń, lekarz rodzinny wystawia pacjentowi kartę DiLO – Diagnostyki i Leczenia Onkologicznego. Uprawnia ona do uzyskania krótszego terminu wizyty u specjalistów oraz do wykonania dokładniejszych badań diagnostycznych (np. tomografii komputerowej czy rezonansu). O sposobie leczenia zaś decydują już lekarze onkolodzy i chirurdzy w porozumieniu z urologami.

Leczenie chirurgiczne może ograniczać się wyłącznie do wycięcia samej zmiany nowotworowej wraz z marginesem lub do sąsiednich tkanek, węzłów chłonnych czy nawet całego narządu (w ostatnim przypadku zabieg nosi nazwę nefrektomii). Zależy to od stanu samego organu oraz od stopnia zaawansowania choroby. Operacje oszczędzające nerkę (NSS) stosuje się, jeśli guzy są niezłośliwe, małe oraz jeśli nie dają przerzutów.

Do nowoczesnych metod leczenia raka nerki należy krioablacja guzów nowotworowych. Tkankę zajętą przez nowotwór zamraża się do temperatury -40 stopni Celsjusza. Powstałe kryształki lodu uszkadzają błonę komórkową w tkance chorobowej, przez co ulega ona martwicy. Niestety ta metoda póki co jest zarezerwowana dla pacjentów, u których guz występuje wyłącznie w samym narządzie, a jego średnica nie przekracza 5 cm.

Leczenie tradycyjnymi cytostatykami, a więc chemioterapią, nie ma zastosowania we wszystkich rodzajach nowotworu nerki. W istocie stosuje się ją w niektórych typach nowotworu raka jasnokomórkowego oraz kanalików zbiorczych, a także jako metodę uzupełniającą leczenie chirurgiczne.

Innymi, nowoczesnymi metodami leczenia raka nerki są terapia celowana molekularnie i immunoterapia. Immunoterapia stanowi ogromny przełom w leczeniu niektórych rodzajach nowotworów, cechuje się lepsza tolerancją chorego (nie ma tylu skutków ubocznych, co chemia), a jej odkrywcy otrzymali za nią Nagrodę Nobla. Tak zwane leki immunokompetentne stymulują układ odpornościowy na nieznanym dotąd poziomie do atakowania komórek zmienionych nowotworowo. To organizm, wspierany przez odpowiednie siły, sam się przed rakiem broni i go zabija. Jednak immunoterapia może być obecnie stosowana w większym stopniu zaawansowania raka i nie każdy pacjent może być niej zakwalifikowany.

Leczenie celowane molekularnie to z kolei nowoczesny rodzaj chemioterapii. Używa się w niej mniej leków o nieco innym profilu działania. Ukierunkowane są one na specyficzne dla danego pacjenta potrzeby, to jest konkretne zmiany genetyczne występujące w komórkach nowotworowych. Dlatego ten rodzaj leczenia nazywany jest również metodą spersonalizowaną. Niestety, jeśli u pacjenta nie występują te modyfikacje, na które lek jest ukierunkowany (a więc nie występuje u niego tzw. cel molekularny), pacjent terapii celowanej nie otrzyma.

Rokowania w raku nerki

Nowotwory nerki są z reguły diagnozowane przypadkiem – podczas wykonywania badań pod kątem innych schorzeń. Lekarze często wysyłają swoich pacjentów na badanie ultrasonograficzne jamy brzusznej w przypadku nieprawidłowych badań krwi i moczu, i to właśnie w trakcie nich radiolog znajduje nieprawidłowości w nerkach. Szacuje się, że w Polsce jest to siódmy nowotwór powodujący zgon wśród mężczyzn, a dziesiąty u kobiet, co świadczy o tym, że to mężczyźni są bardziej na niego narażeni.

W przypadku rozpoznania ocenia się stan pacjenta za pomocą skali. Klasyfikacja TNM polega na ocenie wielkości guza (T – tumour), stanu regionalnych węzłów chłonnych (N – nodus) i obecności lub braku odległych przerzutów (M – metastases).

• T – guz pierwotny
  Tx – nie można ocenić guza
  T0 – brak obecności guza
  T1 – guz obecny < 7 cm średnicy, tylko w nerce
  T2 – guz obecny > 7 cm, tylko w nerce
  T3 – czop (odpowiednik guza) w żyle nerkowej, w żyle głównej dolnej, naciek nadnercza i tkanki tłuszczowej wokół nerki
  T4 – guz wykracza poza granicę nerki
• N – regionalne węzły chłonne
  Nx – trudność w ocenie węzłów chłonnych
  N0 – brak przerzutów w regionalnych węzłach chłonnych
  N1 – przerzuty w jednym regionalnym węźle chłonnym
  N2 – przerzuty do dwóch i więcej regionalnych węzłów chłonnych
• M – przerzuty odległe
  Mx – trudność w ocenie odległych przerzutów
  M0 – brak obecności odległych przerzutów
  M1 – obecność odległych przerzutów

Stopień zaawansowania raka nerki również opisuje się w stadiach, biorąc pod uwagę powyższe kryteria:

• Stadium 1: T1N0
• Stadium 2: T2N0
• Stadium 3: T1/T2N1 lub T3N0/N1
• Stadium 4: T4Nx-N2 lub Tx-T4Nx-N2

Skoro rak nerki jest tak trudny w diagnozie, jak upewnić się, że robimy wszystko, co w naszej mocy, aby na niego nie zapaść? Połączenie profilaktyki w sferze życiowej oraz regularne wykonywanie prostych i mało inwazyjnych badań znacznie minimalizują ryzyko nie tyle zachorowania, co ułatwia bardzo wczesną diagnostykę.

Warto dbać o nerki tak, aby uniknąć nie tylko nowotworu, ale i niewydolności, zapalenia, zwyrodnień i nefropatii w przebiegu cukrzycy. Ich stan w przypadku raka będzie miał ogromne znaczenie. Zdrowy tryb życia, dieta i ruch to czynniki usprawniające działanie układu odpornościowego, a rezygnacja ze szkodliwych używek pomaga oczyścić organizm z toksyn. Morfologia i badanie ogólne moczu to badania dość tanie, dlatego większość z nas może sobie na nie pozwolić nawet bez skierowania od lekarza. Po 30 roku życia raz na rok lub dwa lata warto również zgłosić się na badanie USG jamy brzusznej.

Warto pamiętać, że 18 czerwca to Światowy Dzień Walki z Rakiem Nerki. Można go uczcić wizytą w laboratorium w celu wykonania prostych badań – morfologii i badania ogólnego moczu lub zachęcić do tego swoich bliskich, którzy ze względu na wiek są na niego bardziej narażeni.

• leki na rzucanie palenia • rzucenie palenia • pasta na nerki • urocal saszetki • urosept tabletki