Ochrona przed kleszczami: jak uchronić siebie i rodzinę przed kleszczowym zapaleniem mózgu?

Wiosna jak do tej pory nas nie rozpieszczała pod względem pogody i dłużej niż w poprzednich latach nie mogliśmy cieszyć się słońcem i przyjemną temperaturą. Jednak wygląda na to, że słoneczne dni w końcu nadejdą, a wraz z nimi jedna z najbardziej popularnych form spędzenia wolnego czasu. Wycieczki do lasu i spacery w parkach to doskonały sposób na relaks dla całej rodziny. Nie można jednak zapominać o wyjątkowo uciążliwych insektach, których ukąszenie może mieć opłakane skutki. Co odstrasza kleszcze, jak się przed nimi bronić i czy warto zaszczepić się na kleszczowe zapalenie mózgu?

Co odstrasza kleszcze?

Jednym z najpopularniejszych sposobów na odstraszenie kleszczy są środki biobójcze przeciw owadom. Zawierają one substancje, które odstraszają insekty, w tym komary i kleszcze podczas leśnych i parkowych zabaw. Co zawierają i czy wszystkie te substancje nadają się zarówno dla dorosłych, jak i dla dzieci?

DEET na kleszcze

Najczęściej spotykany i stosowany składnik środków odstraszających kleszcze i komary. Odznacza się najwyższą skutecznością, która wzrasta razem z procentowym stężeniem. Preparaty przeciwko kleszczom z DEET (np. Ultrathon spray) uniemożliwiają wykrywanie zapachów przez insekty, dzięki czemu człowiek lub zwierzę staje się dla nich niewidzialne. Jednak nie jest to środek dla wszystkich. Jest bezwzględnie zakazany u niemowląt oraz u kobiet w ciąży. Należy również ostrożnie go stosować u dzieci, szczególnie młodszych. Przenika on przez skórę i wchłania się do krwi, skąd trafia do układu nerwowego. Może również silnie uczulać. Jest to substancja toksyczna, dlatego:

• Zawsze należy ją rozpylać w pomieszczeniach dobrze wentylowanych lub na zewnątrz
• Najlepiej na ubranie, nie na skórę, ponieważ łatwo się wchłania
• Może wchodzić w interakcje z plastikiem i innymi tworzywami sztucznymi, niszcząc je.
• Jeśli istnieje potrzeba zastosowania go u dziecka, należy dołożyć starań, aby jak najmniej go wdychało.

DEET jest na pewno najskuteczniejszym środkiem odstraszającym kleszcze i komary, dlatego jest tak szeroko stosowany i dostępny w niemal każdym sklepie. Warto zwrócić uwagę na stężenie substancji, gdyż poniżej 10% będą chroniły przez krótki czas. Jest to dobre rozwiązanie na spacer, nie na całodzienny piknik w lesie lub grzybobranie. W takim przypadku aplikację trzeba by dość często powtarzać.

Najwazniejszą cechą środków z DEET jest to, że biorąc pod uwagę, jakie choroby mogą być przenoszone przez kleszcze, to jest boreliozę i kleszczowe zapalenie mózgu, bilans korzyści do ryzyka z reguły przechyla się w stronę korzyści.

Ikarydyna

W odróżnieniu od DEETu, nie ma ona zapachu, co sprawia, że jest dużo przyjemniejsza w stosowaniu. Nie jest również toksyczna dla organizmu w takim stopniu jak wcześniejsza substancja. Ikarydyna uchodzi jednak za mniej skuteczną wobec insektów, szczególnie w małym stężeniu. Najlepiej więc wybierać preparaty przeciw kleszczom z ikarydyną na poziomie około 15-20%. Jak każda inna substancja biobójcza, może powodować uczulenia, dlatego szczególnie u dzieci i u osób wrażliwych, najlepiej ją rozpylać na otwartym terenie lub w porządnie wentylowanym pomieszczeniu.

IR3535

Substancja najbezpieczniejsza w stosowaniu ze wszystkich trzech, jednakże nie pozostaje to bez wpływu na skuteczność. Jest ona niższa, co sprawia, że aplikację będzie trzeba powtarzać. IR3535 może być stosowana już u rocznych niemowląt, co sprawia, że jest popularny wśród aktywnych rodziców. Nie wchłania się przez skórę i łatwo ją zmyć. Nie wpływa na układ nerwowy, a także jest przyjazny środowisku.

PMD

Odpowiednik olejku eukaliptusowego, jednak w formie syntetycznej. Odstrasza owady, w tym kleszcze, jednak najskuteczniejszy jest przy stężeniu 30%. Jest uważany za bezpieczny dla dzieci, pod warunkiem zachowania zasad rozpylania i dopasowania stężenia do wieku.

Olejki eteryczne

W ostatnich latach popularność odzyskują olejki eteryczne. Stosowane przy różnego rodzaju dolegliwościach, znalazły również zastosowanie w przypadku odstraszania kleszczy i komarów. Jednak w jakim stopniu są one faktycznie skuteczne?

Do zalet olejków eterycznych należy z pewnością ich naturalny charakter. Jest to ważne dla wielu osób, które chcą ograniczać użycie chemii w swoim życiu. Olejki pachną przyjemnie dla człowieka, jednak dla insektów zapachy te są nie do zniesienia. Na tym właśnie polega ich mechanizm działania. Przy zastosowaniu olejków eterycznych, niepotrzebne jest stosowanie perfum, ponieważ same w sobie przyjemnie pachną.

Należy jednak pamiętać, że olejki eteryczne nie są dla każdego. Czystych olejków nie należy stosować szczególnie u dzieci do trzeciego roku życia, ponieważ przenikają one do układu krwionośnego, a stamtąd do narządów ciała. Szczególnie należy uważać na olejek eukaliptusowy. Olejki są również uważane za silne alergeny, dlatego osoby cierpiące na różnego rodzaju uczulenia, szczególnie skórne, powinny podejść do ich stosowania z dużą ostrożnością. Ich skuteczność jest bardzo ograniczona, ponieważ ulatniają się dość szybko i aplikację należy powtarzać.

Do olejków, które stosuje się w celu odstraszania kleszczy, należą wyżej wspomniany eukaliptusowy, anyżowy, bazyliowy, lawendowy, paczuli.

Ochrona przed kleszczami – co, jeśli już kleszcza złapiemy?

Pomimo stosowania repelentów i ochronnej odzieży, możemy do domu przyprowadzić niechcianego gościa. Co wtedy? Należy go jak najszybciej usunąć, a nie czekać, aż sam wypadnie. Im szybciej kleszcz zostanie usunięty i zniszczony, tym mniejsze ryzyko zainfekowania nas bakteriami i wirusami.

Jeśli nie czujemy się dość pewnie w usuwaniu insektów ze skóry, możemy wybrać się do ambulatorium. Tam lekarz sprawnie i szybko usunie kleszcza. Można jednak poradzić sobie produktami domowego użytku.

Haczyki do wykręcania kleszczy to prosty w użyciu przyrząd, którego końcówki pod odpowiednim kątem podważają korpus kleszcza, ale nie naciskają na niego. Dzięki temu kleszcz nie powinien wydalić do naszego organizmu żadnej wydzieliny. Szczypce do usuwania kleszczy pozwalają szybko i sprawnie złapać insekt u góry odwłoka i odciągnąć go od skóry, zanim ten się zorientuje. Bardzo popularne są również tak zwane lassa. Zakłada się je na szyję kleszcza, po czym zaciska automatycznym przyciskiem i wyciąga.

Czego nie należy robić, kiedy znajdziemy na skórze kleszcza?

• Nie czekamy, aż sam wypadnie. Może to trwać nawet kilka dni, a w tym czasie ryzykujemy zainfekowanie swojego organizmu.
• Nie trzemy i nie drażnimy skóry wokół kleszcza ani jego samego. Insekty, tak jak wszystkie inne dzikie zwierzęta mają wypracowane mechanizmy ochronne, a w jego przypadku są to wymioty. W wydzielinie może znajdować się bakteria wywołująca boreliozę.
• Pod żadnym pozorem nie należy smarować kleszcza żadnym tłuszczem. Dawny sposób aplikacji masła na powierzchnię insekta powoduje jedynie, że zaczyna się on dusić i prędzej zwymiotuje. Może go być również trudniej usunąć z powodu śliskiej powierzchni.

Ochrona przed kleszczami i zasady bezpieczeństwa

Tak, jak niektóre zapachy odstraszają owady, w tym kleszcze, tak inne je do nas przyciągają. Dlatego przed wyjściem do parku czy lasu najlepiej zrezygnować z perfum i silnie zapachowych żeli myjących.

Jeśli w spacerach uczestniczą dzieci w wózkach, warto zaopatrzyć się w specjalną moskitierę montowaną na budzie wózka. Pozwoli to ochronić niemowlę przed atakiem insektów. Gdy organizujemy piknik, a pogoda pozwala na zdjęcie niektórych części garderoby, nie pozostawiajmy ich na gołej trawie, ziemi czy nawet kocu.

Jeśli to możliwe, unikajmy wysokich traw. Ze skarpet wybierajmy te powyżej kostki i zakładajmy je na nogawkę, nie pod nią. W miarę możliwości lepiej ubrać długie, ale lekkie i przewiewne spodnie, niż szorty i spódnice.

Obowiązkowo, po każdym dniu spędzonym w lesie lub w parku sprawdzajmy dokładnie całe ciało, szczególnie u dzieci. Dotyczy to również trudnodostępnych i niewidocznych miejsc jak skóra głowy czy pośladki i pachwiny. Dotyczy to również wychodzących zwierząt domowych, czyli psa i kota. Kleszcz może mieć więcej niż jednego nosiciela, więc jeśli zwierzak przyniesie go do domu i nie zostanie on usunięty, jest duże prawdopodobieństwo, że przyczepi się do innego domownika.

Kleszczowe zapalenie mózgu a borelioza

Te dwie choroby są często utożsamiane ze sobą, a niestety jest to duży błąd. Zrozumienie, na czym obydwie polegają i jak są one leczone, pomaga nieraz uratować życie. Czym jest kleszczowe zapalenie mózgu i w jaki sposób różni się od boreliozy?

Przede wszystkim kleszczowe zapalenie mózgu wywoływane jest przez wirus, nie bakterię. Atakuje on bezpośrednio komórki układu nerwowego, a szczególnie upodobał sobie mózg. Inaczej jest również transportowany z kleszcza do człowieka – znajduje się w jego ślinie, a nie w treści żołądkowej. Dlatego o ile dokładne i szybkie usunięcie żywego kleszcza daje większą szansę na uniknięcie boreliozy, w przypadku wirusa KZM nie jest to takie oczywiste.

Kolejną różnicą jest fakt, że kleszczowe zapalenie mózgu szybciej daje odczuwalne objawy zakażenia, niż borelioza. Tę drugą chorobę widać poprzez rumień, ale zainfekowany człowiek jeszcze długo może nie odczuwać skutków kontaktu z kleszczem. Niestety, w przypadku KZM, dość szybko pojawiają się objawy grypopodobne. Przebiega ono w dwóch fazach:
I. Gorączka, ból mięśni i stawów, zawroty głowy, czyli wszystko to, co normalnie utożsamiamy z grypą i przeziębieniem. Do zakażeń dochodzi najczęściej w okresie od wiosny do jesieni, więc teoretycznie zachorowalność na grypę powinna być mniejsza. Jeśli w tym czasie mieliśmy kontakt z kleszczem, a po kilku-kilkunastu dniach pojawiają się tego typu symptomy i nie było okazji do zarażenia się grypą, powinno rozważyć się właśnie kleszczowe zapalenie mózgu.
II. Wirus zaczyna atakować układ nerwowy, a więc mózg i otaczające go tkanki oraz rdzeń kręgowy. Objawy takie jak porażenie kończyn, sztywność karku, problemy w poruszaniem się powinny natychmiast nas zaniepokoić i skłonić do pilnego kontaktu z lekarzem. Może bowiem dojść do zapalenia opon mózgowych lub zaburzeń oddychania.

Warto zaznaczyć, że nie każdy przechodzi zakażenie KZM tak samo. Tak, jak w przypadku każdego innego wirusa, jedni przejdą go bezobjawowo, podczas gdy inni będą musieli jechać do szpitala. Jednak nawet osoby uważające się za ogólnie zdrowe i odporne powinny odpowiednio się zabezpieczyć przed kleszczami.

Szczepienie przeciw kleszczowemu zapaleniu mózgu

Poza doraźnymi preparatami na odstraszenie kleszczy oraz szczelnym ubraniem, można dodatkowo zabezpieczyć się szczepieniem. Dostępne w polskiej, na razie prywatnej, służbie zdrowia, polega na wykonaniu kilku wkłuć w konkretnych odstępach czasu. Pełny cykl szczepienny wynosi 3 dawki, jednak dzieciom podaje się dawki przypominające co 5 lat. U osób między 15-60 rokiem życia pierwszą dawkę przypominającą podaje się po 3 latach. U osób starszych dawki przypominające podaje się co trzy lata. Jak wygląda schemat?

• Podanie pierwszej dawki
• Druga dawka podawana jest 1-3 miesiące od pierwszej.
• Trzecią dawkę należy podać 5-12 miesięcy po drugiej.

Szczepienie przeciw kleszczowemu zapaleniu mózgu zalecane jest szczególnie dzieciom, ponieważ bardzo chętnie zagłębiają się one w leśne i parkowe zagajniki, a podczas zabawy nie pamiętają o wszystkich zasadach bezpieczeństwa. Ponadto, objawy grypopodobne nieraz zdarzają się u dzieci przy zwykłych chorobach wirusowych, bo tak właśnie dziecko samodzielnie buduje odporność, dlatego zakażenie łatwo u nich przegapić.

Dlaczego warto się zaszczepić przeciw kleszczowemu zapaleniu mózgu? Nawet jeśli mieszkamy na terenie miejskim, niemożliwym jest unikanie terenów endemicznych w kraju oraz w najbliższym otoczeniu. Co prawda niektóre samorządy stosują opryski parków i skwerów, aby uniemożliwić kleszczom i komarom aktywność w miesiącach letnich, jednak coraz częściej wiele gmin rezygnuje z tego rozwiązania na rzecz ekologicznego podejścia do zwierząt. Dlatego nie można całkowicie wykluczyć ryzyka zakażenia, nawet jeśli większą część roku spędza się w mieście.

• higromycyna a • borelioza objawy • co zrobić po ukąszeniu kleszcza • haczyki do wykręcania kleszczy • preparaty na ukąszenia