Operacje bariatryczne. Dla kogo ten rodzaj leczenia otyłości jest odpowiedni?

Otyłość to istna plaga dwudziestego i dwudziestego pierwszego wieku. Jest to zarówno przyczyna, jak i skutek wielu schorzeń współistniejących, m.in. cukrzycy, nadciśnienia tętniczego i chorób serca. Otyłość każdego stopnia można i należy leczyć, jeżeli nie ma ku temu przeciwwskazań. Jednak co zrobić, kiedy wszystkie inne metody leczenia otyłości zawodzą? W ostatnich latach coraz powszechniejsze stały się operacje bariatryczne. Na czym polegają i czy prawdą jest twierdzenie, że jest to droga na skróty?

Operacje bariatryczne – powody wykonania

Chirurgiczne leczenie otyłości jest obecnie coraz silniej rozwijającą się gałęzią medycyny. Bariatra to lekarz specjalizujący się w tego typu operacjach i to on, na podstawie badań, kwalifikuje do właściwej metody kuracji. Jednak dlaczego ludzie w ogóle poddają się operacjom bariatrycznym, skoro jest tyle innych sposobów odchudzania?

Otyłość to narastający problem wśród społeczeństwa cywilizowanego, a coraz większy kryzys w tym zakresie zaczyna dotykać dzieci. Uczone są od bardzo młodego wieku poprzez niektóre media, że szybkie, śmieciowe jedzenie i niewłaściwe nawyki żywieniowe nie mają żadnego znaczenia dla zdrowia. Tymczasem takie podejście skutkuje otyłością u coraz młodszych osób. Jednak to nie tylko nadprogramowe kilogramy są tu problemem. Otyłość to zarówno powód, jak i skutek takich schorzeń jak:

• insulinooporność i hiperinsulinemia
• miażdżyca i inne choroby układu naczyniowego oraz serca
• zwiększone ryzyko wystąpienia udarów mózgu
• cukrzyca typu 2
• nadciśnienie tętnicze i możliwy zawał serca.

Koło w niektórych przypadkach samo się napędza, bo przy insulinooporności, nawet przy użyciu leków jak metformina, odchudzanie jest niezwykle trudne, a dla wielu wręcz niemożliwe. Unieruchomienie fizyczne, któremu poddanych jest wielu ludzi również pogłębia stan otyłości. Dlatego coraz więcej osób decyduje się na ryzykowną, acz w ich przypadku jedyną możliwość jej leczenia.

Zdarza się, że pacjent musi zostać poddany jakiemuś zabiegowi lub leczeniu specjalistycznemu, ale zanim to się stanie, musi schudnąć. Bywa wtedy, że zalecona mu jest właśnie operacja bariatryczna, ponieważ korzyści z jej wykonania przewyższają ryzyko z nią związane.

U pacjentów z BMI powyżej 35 występują czasem pewne zespoły metaboliczne. Schudnięcie w ich przypadku jest prawie niemożliwe, a do tego muszą żyć z widmem efektu jo-jo, jeśli tylko powinie im się noga. U tych ludzi operacja bariatryczna również jest wskazana.

Te, oraz wiele więcej przypadków i ludzkich tragedii zdrowotnych oznacza, że twierdzenie iż chirurgiczne leczenie otyłości jest pójściem na skróty, to zwyczajnie nieprawda.

Leczenie bariatryczne – świadomość pacjentów

Największym problemem w leczeniu otyłości zdaje się mieć znikoma świadomość społeczeństwa dotycząca tego zjawiska. Wciąż pokutują przekonania, że cukier krzepi, trochę ciałka tu i tam nie zaszkodzi albo że nikt od śmieciowego jedzenia jeszcze nie umarł. Tylko, jeśli weźmie się pod uwagę pośredni wpływ otyłości na zgony, okaże się, że owszem, to ta choroba właśnie zabija coraz częściej.

Niestety, bardzo wiele osób otyłych nie ma świadomości co do tego, że są w istocie chorzy. Otyłość została wpisana do Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych pod kodem E 66. Jest niezależną jednostką chorobową, ale współistnieje z innymi schorzeniami. W tej właśnie niewiedzy tkwi pogłębiający się problem otyłego społeczeństwa.

Bardzo wielu otyłych pacjentów nie wie również, jak powszechne leczenie bariatryczne już się stało. Warunki przeprowadzania tego typu operacji są nieporównywalne do tych sprzed lat, a wiedza medyczna z zakresu otyłości – ogromna. To pozwala pokładać zaufanie w lekarzach, którzy takimi zabiegami się zajmują, jednak temat jest wciąż dość odległy dla statystycznego Polaka.

Operacje bariatryczne – rodzaje

W Polsce najczęściej stosowane są cztery rodzaje operacji bariatrycznych:

• Rękawowa resekcja żołądka (sleeve gastrectomy lub w skrócie sleeve)
• Wyłączenie żołądkowo-jelitowe (gastric bypass)
• Opaska żołądkowa (gastric band)
• Balon żołądkowy.

Każda z nich ma swoje wady i zalety, a także wskazania i przeciwwskazania. Lekarze przy kwalifikacji pacjenta do leczenia biorą pod uwagę stopień jego otyłości, inne ewentualne problemy zdrowotne oraz leki, które pacjent bierze przewlekle.

Rękawowa resekcja żołądka

Pierwszy rodzaj operacji bariatrycznej polega na fizycznym zmniejszeniu żołądka i tym samym ograniczeniu jego objętości nawet o 80%. Po wycięciu trzonu, dna oraz części przedodźwiernikowej. zmniejsza to objętość żołądka do ok. 150 ml, co sprawia, że chory nie może przyjmować już dużych porcji. Jaki efekt może przynieść ten rodzaj operacji?

• Utratę wagi z powodu zmniejszenia kaloryczności i porcji posiłków.
• Zmniejszenie insulinooporności, a nawet stopnia cukrzycy typu 2.
• Zmniejszenie łaknienia poprzez usunięcie gruczołu wydzielającego grelinę – hormon odpowiadający za uczucie głodu.

Wadami rękawowej resekcji żołądka jest z pewnością inwazyjność i nieodwracalność zabiegu. Może być również potrzebna suplementacja, ponieważ zmniejszone wchłanianie witamin nieraz powodować niedobory.

Bypass, czyli wyłączenie żołądkowo-jelitowe

Jest to rodzaj operacji, w której część żołądka co prawda nie ulega usunięciu, ale zostaje całkowicie wyłączona z użytku, przez co nie dostaje się do niej pokarm. Wykonuje się w niej „tunel”, którym żywność dociera bezpośrednio do jelita cienkiego. Zmniejsza się tym samym ilość pokarmów oraz enzymów trawiennych. Zmienia to również sposób wchłaniania składników pokarmowych. Bypass żołądkowy może być jedno lub dwuzespolony i jest najczęściej wykonywanym rodzajem operacji bariatrycznej.

Dzięki wyłączeniu żołądkowo-jelitowemu:

• znacznie ogranicza się ilość przyjmowanego pokarmu
• drastycznie ogranicza się ilość kalorii i składników odżywczych
• zmienia się gospodarka hormonalna jelit, dzięki czemu pacjent dłużej czuje się syty, a nawet odwraca się efekt zespołów metabolicznych spowodowanych otyłością.

Do wad bypassu żołądkowego należeć będzie bardziej skomplikowany charakter operacji, co może prowadzić do częstszych powikłań oraz potrzebna suplementacja witamin i minerałów. Operacja wymaga również bardzo silnej woli w przestrzeganiu zaleceń dietetycznych.

Opaska żołądkowa

Odwracalna metoda chirurgicznego leczenia otyłości, w której za pomocą opaski wprowadzonej laparoskopem zaciska się górną część otworu żołądkowego. Powoduje to zmniejszenie ilości przyjmowanego naraz pokarmu. Opaska może być regulowana w zależności od potrzeb pacjenta.

Dzięki opasce można osiągnąć:

• zmniejszenie ilości przyjmowanych kalorii
• ten sam efekt wchłaniania składników odżywczych, co bez interwencji zabiegowej.
• Do zalet tego typu operacji należy jej stosunkowo mała inwazyjność w porównaniu do dwóch pozostałych opcji.

Opaskę można dopasowywać, a w razie potrzeby usunąć. Za główną wadę uważa się bardziej powolny efekt utraty wagi oraz fakt, że pacjent musi ściśle przestrzegać diety, ponieważ przy przejadaniu, opaska może się osunąć.

Balon żołądkowy

Kolejny rodzaj odwracalnej operacji bariatrycznej, w której wykorzystywany jest balon umieszczony w żołądku na okres sześciu lub dwunastu miesięcy. Jest ona również uważana za stosunkowo bezpieczną w porównaniu z innymi, ponieważ jest mniej inwazyjna, a ciało obce nie pozostaje w organizmie na długo. Balon jest wypełniony solą fizjologiczną i jego zadaniem jest zapewnienie częściowego uczucia sytości, przez co odczuwa się mniejszy głód.

Jak spada waga po operacji bariatrycznej?

To, jak mocno schudniemy po poddaniu się leczeniu otyłości zależy od rodzaju operacji, zdiagnozowanych chorób oraz przestrzegania diety. W przypadku bypassu żołądkowego oraz resekcji, efekty zauważyć można dość szybko ze względu na charakter przyjmowanych pokarmów i może to być nawet do 70% wagi. Przy opasce żołądkowej efekt jest mniej spektakularny, bo zachowuje się sposób trawienia i drogę pokarmu i nie zmienia się w takim samym stopniu gospodarki hormonalnej organizmu.

Sama operacja to jedynie początek bardzo ciężkiej i złożonej drogi, jaką jest leczenie otyłości. Z pewnością nie jest prawdą twierdzenie, że jest to droga na skróty. Po operacji należy właściwie do końca życia trzymać reżim żywieniowy i zmienić całkowicie swoje przyzwyczajenia dotyczące jedzenia. Niedozwolone mogą się również stać niektóre produkty.

Leczenie bariatryczne – przeciwwskazania

Tak jak w przypadku leczenia każdego innego schorzenia, również przy operacjach bariatrycznych istnieją przeciwwskazania do ich wykonania. Dzielą się one na bezwzględne, czyli te, przy których zabieg jest absolutnie wykluczony, oraz względne, gdy to lekarz ocenia skalę ewentualnego ryzyka i korzyści. Do przeciwwskazań bezwzględnych należą przede wszystkim choroba nowotworowa oraz AIDS u chorego. Jeżeli pacjent przechodził w ostatnim czasie stany i schorzenia zagrażające jego życiu, również operacja nie zostanie wykonana. Należą do nich na przykład zawał serca i udar mózgu. Niektóre choroby metaboliczne, które powodują otyłość pomimo trzymania reżimu dietetycznego i treningu będą przeciwwskazaniem, ponieważ efekt pooperacyjny może się nie utrzymać. Jeśli pacjent zgłasza, że nie będzie w stanie uczestniczyć w kontroli pooperacyjnej, lekarz również odstąpi od jej wykonania.

Do przeciwwskazań względnych należą m.in. choroba wrzodowa żołądka, nadciśnienie tętnicze i wrotne, niewydolność krążeniowo-oddechowa, ryzyko zakrzepicy, zwiększenie masy ciała bezpośrednio przed operacją.

Dieta – przed operacją bariatryczną

Pomimo iż operacja bariatryczna jest tak naprawdę początkiem drogi leczenia otyłości, przed jej wykonaniem może być potrzebne przeprowadzenie odpowiedniej diety i przygotowanie organizmu do zabiegu. Dla kogo może być przepisana dieta przed operacją bariatryczną? Osoby z BMI powyżej 40 lub mieszczący się w przedziale 35-40 cierpiący na przykład na cukrzycę typu 2, zwyrodnienie stawów, choroby układu krążenia oraz nadciśnienie. Dieta ma za zadanie odciążenie ciała, które zostanie poddane poważnemu zabiegowi, jakim jest operacja bariatryczna, oraz wstępną zmianę nawyków żywieniowych.

Dieta przed operacją bariatryczną powinna być niskokaloryczna, aby wątroba mogła zacząć pozbywać się zapasów glikogenu i tłuszczy. W ten sposób wątroba nieco się obkurczy, co znacznie ułatwi przeprowadzenie zabiegu. Gdy dojdzie przy tym do wstępnej redukcji masy ciała, organizm również lepiej sobie poradzi na stole operacyjnym.

Aby ustawić dietę odpowiednią dla pacjenta bariatrycznego warto udać się do dietetyka, który się w tym specjalizuje. Powinien on mieć doświadczenie w pracy z pacjentami bariatrycznymi, ponieważ będzie on mógł właściwie dopasować dietę również po zabiegu. W przygotowaniu do niego ważne jest również, aby zrezygnować z alkoholu, ponieważ wywiera on bezpośredni, niszczący wpływ na wątrobę, a także aby wprowadzić lekką bądź umiarkowaną aktywność fizyczną, która nie obciąża stawów i regularne przyjmować wodę w odpowiedniej ilości.

Dieta po operacji bariatrycznej

Po operacji zmienia się nie tylko rodzaj spożywanych produktów, ale i sposób ich przyjmowania. Porcje są dużo mniejsze i są to produkty głównie gotowane oraz lekkostrawne. Schemat żywieniowy po operacji może się różnić w zależności od ośrodka i zaleceń lekarskich, ale można go podsumować następująco:

1-2 doby po operacji

W tym czasie pacjent otrzymuje przede wszystkim kroplówki oraz bardzo niewielkie ilości płynu, to jest wody niegazowanej lub bardzo słabej herbaty. Należy nauczyć się pić powoli, małymi łykami, bez tak zwanych haustów. Należy również powstrzymać się od połykania powietrza.

3 doba – 2 tygodnie

To czas, w którym można zacząć wprowadzić niektóre produkty w formie płynnej. Są to przede wszystkim delikatne jogurty, buliony, zupy, nietłuste mleka.

3-4 tygodnie

Zaczynamy wprowadzać pierwsze produkty stałe, do których należą nietłuste mięsa (drób, ryby), gotowane owoce pozbawione skórek, chude twarogi i ziemniaki. Muszą to być produkty jak najmniej wzdymające, gotowane lub duszone, a nie smażone. Pokarmy należy bardzo długo przeżuwać, nie połykać powietrza i przyzwyczaić się do minimalnych porcji na początek.

4-6 tygodni

Można zacząć powoli zwiększać porcje spożywanych posiłków i pamiętać, aby znajdowało się w nim dużo białka.

Powyżej 6 tygodni

To, co docelowo pacjent może spożywać na co dzień zależy od zaleceń jego lekarza chirurga, rodzaju operacji oraz jego własnego samopoczucia. Zdarza się, że pacjent ma awersję do żywności, którą wcześniej bardzo lubił, a odkrywa nowe smaki, które zaczynają mu odpowiadać.

Przygotowanie do operacji bariatrycznej

Niezależnie od rodzaju zabiegu i czy jest on wykonywany na Fundusz Zdrowia, czy prywatnie, pacjent musi przejść odpowiednie przygotowanie do niego. Jak ono przebiega?

Cały proces zaczyna się od konsultacji z chirurgiem bariatrą, który ocenia, czy pacjent kwalifikuje się do operacji pod względem zdiagnozowanych chorób. Na tym etapie kluczowy jest również wskaźnik BMI, ponieważ to on określa stopień otyłości. Obecnie coraz częściej kwalifikuje się do zabiegu osoby z BMI poniżej 40, jeśli cierpią również na cukrzycę typu 2, nadciśnienie tętnicze oraz choroby układu ruchu.

Lekarz bariatra kieruje pacjenta na szereg badań diagnostycznych i konsultacji, mających na celu dokładną ocenę stanu zdrowia. Udaje się więc on do kardiologa, endokrynologa, dietetyka, anestezjologa oraz psychologa. Każdy z nich, po zbadaniu pacjenta musi wydaje opinię o braku przeciwwskazań do zabiegu u danego pacjenta. Psycholog odgrywa tu bardzo ważną rolę, ponieważ określa, czy i w jakim stopniu istnieje ryzyko, że chory wróci do wagi sprzed operacji. Dietetyk podczas konsultacji ma za zadanie nauczyć chorego, czym jest zdrowe żywienie po zabiegu i dlaczego należy zrezygnować z niektórych produktów (chociażby wody gazowanej).

• zdrowe nawyki żywieniowe • jak zacząć dietę • produkty dietetyczne • zdrowa żywność • wspomaganie odchudzania