Przyczyny nadciśnienia tętniczego, profilaktyka i leczenie. Kiedy mamy z nim do czynienia i jak sobie z nim radzić?



Wiodącą przyczyną zgonów nie tylko w Polsce, ale i na całym świecie, są wciąż choroby układu sercowo-naczyniowego. U ich podłoża leży nadciśnienie tętnicze. Czym tak naprawdę jest, z czego wynika i w jakim stopniu można się przed nim uchronić? Czy leczenie zawsze jest skuteczne?

Nadciśnienie tętnicze – co to jest?

Chwilowe nadciśnienie jest typowym objawem stresu czy efektem znalezienia się w sytuacji zagrożenia. Wtedy za pomocą krwi tkanki i narządy otrzymują wszystkie niezbędne składniki, by szybko i efektywnie działać. Gdy zagrożenie minie, ciśnienie wraca do normy.

O nadciśnieniu mówimy w sytuacji, gdy siła krwi przepływającej przez naczynia krwionośne jest permanentnie zbyt duża. Naczynia krwionośne, które z natury są dość wąskie, stwarzają większy opór dla przepływu krwi, przez co serce musi ciężej pracować. Z czasem nadciśnienie powodować będzie problemy układu sercowo-naczyniowego.

Ciśnienie systoliczne, czy skurczowe (wyższe ciśnienie i pierwsza zapisana liczba) to siła oddziaływania krwi na ściany tętnic podczas skurczu serca, aby przepompować krew do narządów obwodowych i tkanek. Ciśnienie diastoliczne, rozkurczowe (niższe ciśnienie i druga zapisana liczba) to wartość ciśnienia resztkowego, które jest wywierane na tętnice, gdy serce rozkurcza się pomiędzy uderzeniami. Jeśli regularne pomiary wskazują na wartości równe lub wyższe 140/90 mmHg (co oznacza „140 powyżej 90 milimetrów rtęci”), mamy do czynienia z diagnozą nadciśnienia tętniczego.

Stopnie nadciśnienia tętniczego

Kiedy można mówić o nadciśnieniu tętniczym przy dokonywaniu pomiarów?

Kategoria ciśnienia	Ciśnienie systoliczne mmHg	Ciśnienie diastoliczne mmHg
Optymalne	< 120	i < 80
Prawidłowe	120 – 129	i/lub 80 – 84
Wysokie prawidłowe	130 – 139	i/lub 85 – 89
Nadciśnienie 1. stopnia	140 – 159	i/lub 90 – 99
Nadciśnienie 2. stopnia	160 – 170	i/lub 100 – 109
Nadciśnienie 3. stopnia	≥ 180	i/lub  ≥ 110
Izolowane nadciśnienie skurczowe	≥ 140	i <90

Nadciśnienie tętnicze jest tak zwanym cichym zabójcą. Rozwija się powoli, po cichu, z początku nie daje objawów. Z czasem zaczynają się one pojawiać, jednak na całkowitą profilaktykę jest już z reguły za późno. Do objawów należą:

• Rumieniec na twarzy
• Częste wylewy podspojówkowe
• Zawroty głowy
• Częstsze i niewyjaśnione palpitacje serca
• Nerwowość

Symptomy te często są przypisywane do zupełnie innych stanów organizmu, co sprawia, że nadciśnienie pozostaje niezdiagnozowane nawet przez dziesięciolecia.

Przyczyny nadciśnienia

Nadciśnienie nie rozwija się szybko, jest bardzo podstępne. Z początku nie daje w zasadzie żadnych objawów, a w natłoku codziennych zajęć, nawet ciężko je zauważyć. Słyszymy o nim przy rutynowej wizycie u lekarza, gdy mierzy nam on ciśnienie.

Istnieją czynniki ryzyka, które uprawdopodabniają wystąpienie nadciśnienia tętniczego. Należą do nich:

• Wiek – nadciśnienie jest częstsze u osób powyżej 60 roku zycia.
• Płeć – częściej występuje ono u mężczyzn, choć pamiętać należy, że zawały serca nie omijają kobiet.
• Historia medyczna rodziny – jeśli w bliskiej rodzinie ktoś już cierpiał/cierpi na nadciśnienie, ryzyko rośnie.
• Nadwaga i otyłość – większa waga oznacza większe zapotrzebowanie na krew, jej składniki oraz mikroskładniki w niej zawarte. To rodzi potrzebę zwiększenia ciśnienia tętniczego.
• Brak aktywności fizycznej – ćwiczenia pomagają obniżyć tętno, co wpływa pozytywnie na poziom ciśnienia tętniczego.
• Palenie tytoniu – palenie znane jest z tymczasowego podwyższania ciśnienia, natomiast składniki dymu tytoniowego uszkadzają wyściółkę ścian naczyń krwionośnych, co wpływa na zwapnienie i zwężenie ich. Palenie bierne może mieć podobny efekt.
• Nadmiar soli w diecie – sód jest nam niezbędny do życia. Pomaga utrzymać równowagę elektrolitową organizmu. Jego zbyt duża ilość, jednakże, wpływa na zatrzymanie płynów w ciele, co podwyższa ciśnienie krwi.
• Niedobór potasu – Potas równoważy poziom sodu, a więc przy jego nadmiarze, we krwi powinna się znaleźć również odpowiednia ilość potasu.
• Nadmiar alkoholu – Zbyt częste i obfite spożywanie produktów alkoholowych wpływa na podwyższenie ciśnienia krwi.
• Stres – jeden z wiodących obecnie czynników ryzyka występowania nadciśnienia krwi. Przewlekły stres może bezpośrednio wpływać na jego poziom, a tym samym, na zdrowie serca i układu naczyniowego.
• Choroby współistniejące – niektóre stany organizmu mogą mieć również wpływ na rozwój hipertensji. Należą do nich m.in. cukrzyca oraz bezdech senny.

Rodzaje nadciśnienia tętniczego

Nadciśnienie pierwotne – samoistne

Paradoksalnie, nadciśnienie pierwotne to takie, którego przyczyn nie można jednoznacznie określić. Może to być cholesterol, stres, dieta czy też czynnik rodzinny. Mogą również być one wszystkie. U ponad 90% chorych na nadciśnienie, występuje właśnie ten typ. Dzielimy go na nadciśnienie pierwotne chwiejne, w którym obserwuje się jeszcze wahania (wysokie, niskie ciśnienie) oraz utrwalone (gdy wysokie pomiary są normą i zarówno skurczowe, jak i rozkurczowe ciśnienie wskazuje wysoki poziom).

Nadciśnienie samoistne tym się różni od wtórnego, że w drugim przypadku lekarz jest w stanie wyraźnie podać przyczynę jego występowania. Mogą to być np. choroby współistniejące, co do których nie istnieją wątpliwości.

Nadciśnienie w młodym wieku

Nadciśnienie tętnicze coraz częściej dotyka młode osoby. Młode, to jest w wieku poniżej 40 lat. U nich może to wynikać z dwojakiej sytuacji:

Czynnik rodzinny sprawia, że nadciśnienie „dziedziczymy” po rodzicach i nawet jeśli prowadzimy zasadniczo zdrowy tryb życia, ciśnienie jest permanentnie za wysokie. U osób młodych zasadniczo zdrowych może występować nawet nadciśnienie 3. stopnia. W takich przypadkach zaleca się zwiększenie aktywności fizycznej u osób pasywnych oraz wdraża leczenie farmaceutyczne.

Czynnik środowiskowy, to jest wynikający ze stylu życia, powoduje, że ciśnienie rośnie w sposób nieprawidłowy. W tym przypadku lekarz również wdraża leczenie, przy jednoczesnej eliminacji tych czynników, które mogą być nadciśnienia przyczyną, np. otyłości, złej diety, permanentnego stresu.

Powikłania nadciśnienia tętniczego

Nieleczone nadciśnienie tętnicze ma realne, niebezpieczne dla zdrowia i życia oraz problematyczne dla innych domowników konsekwencje. Nadciśnienie z czasem powoduje uszkodzenie naczyń krwionośnych. Może to prowadzić do występowania tętniaków, to jest wybrzuszeń w ścianie tętnicy, które sprawiają, że jest ona cieńsza. Jeśli nadciśnienie nie jest leczone przy tętniakach, z czasem prowadzi do jego pęknięcia. Warto przy tym zauważyć, że wiele tętniaków pozostaje niezdiagnozowanych do czasu ich pęknięcia, co ogranicza szanse na pełne wyleczenie i powrót do zdrowia.

Nadciśnienie tętnicze może również prowadzić do stwardnienia i pogrubienia tętnic, jeśli dieta zawiera zbyt dużo kwasów nasyconych (prowadzących do podwyższenia poziomu cholesterolu LDL) lub wapnia. To skutkuje zwężeniem światła naczynia, a z czasem prowadzi do zawału serca lub udaru mózgu.

Niewydolność serca jest częstym powikłaniem nieleczonej hipertensji. Serce, aby wyrobić normę nadciśnieniową, musi ciężej i szybciej pracować, co prowadzi do przerostu lewej komory. Z czasem mięsień staje się niewydolny.

Podwyższone ciśnienie wpływa nie tylko na serce, ale również na naczynia współpracujące z innymi narządami, w tym z nerkami. W oczach powodować może pękanie naczynek, co skutkuje mikrowylewami. Wpływa również na ryzyko występowania lub rozwoju zespołu metabolicznego oraz problemów z pamięcią.

Z czasem nieleczone nadciśnienie prowadzi do stanów zagrażających zdrowiu lub życiu.

Leczenie nadciśnienia tętniczego

Leczenie nadciśnienia zależy od sytuacji i stanu zdrowia pacjenta. Lekarz ocenia ryzyko zdrowotne dla pacjenta na podstawie regularnych odczytów pomiarowych oraz dokładnego wywiadu. Być może uda się obniżyć wcześnie wykryte nadciśnienie za pomocą zmiany pewnych czynników życiowych.

Jeśli jednak nadciśnienie jest znaczne, wynika z czynników, na które nie mamy wpływu, zostaną zaproponowane leki na obniżenie ciśnienia. Niestety nadciśnienie jest chorobą przewlekłą, dlatego jeśli raz zostaną zaordynowane farmaceutyki, możliwe, że trzeba je będzie zażywać do końca życia.

Aby dokładnie dopasować leczenie do stanu pacjenta, lekarz zaleca często dodatkowe badania:

• Lipidogram, czyli cholesterol całkowity, HDL, LDL i trójglicerydy
• EKG, czyli elektrokardiogram
• USG serca i/lub nerek
• W przypadku pacjentów, którzy nie dokonywali wcześniej pomiarów, zaleci nabycie ciśnieniomierza i zapisywanie regularnych pomiarów.

Dzięki powyższym badaniom, lekarz będzie w stanie ocenić ryzyko lub stopnień występujących już wtórnych stanów chorobowych wynikających z nadciśnienia.

Rodzaje leków na nadciśnienie

Istnieją różnorodne rodzaje leków na nadciśnienie. Niestety, u niektórych pierwsze miesiące przebiegają pod kątem prób i błędów, ponieważ środki te mają określone działania niepożądane lub mogą u pewnych osób być po prostu nieskuteczne. W takiej sytuacji lekarz dokonuje zmian w przepisywanych lekach. Należą do nich:

• Blokery kanałów wapniowych
• Beta blokery
• Diuretyki tiazydowe
• Antagoniści receptora angiotensyny
• Antagoniści konwertazy angiotensyny
• Alfa-adrenolityki

Lekami na nadciśnienie nie można pod żadnym pozorem dzielić się z innymi osobami. Przy ich zalecaniu lekarz kieruje się bardzo dokładnymi informacjami na temat stanu zdrowia pacjenta, ale zastosowane u kogoś innego, mogą mieć opłakane skutki, ze śmiercią włącznie.

Nadciśnienie tętnicze – profilaktyka

W zasadzie jedynym sposobem na to, aby wcześnie wychwycić rosnące ciśnienie tętnicze krwi jest regularne dokonywanie pomiarów. Osoby z czynnikami ryzyka lub po prostu chcące zadbać o swoje zdrowie i kondycję powinny w domu mieć ciśnieniomierz. Warto zastosować przy tym zasadę, że nigdy nie jest się zbyt zdrowym, by mierzyć sobie ciśnienie.

Jeśli zauważamy u siebie lub kogoś bliskiego występowanie czynników ryzyka, takich jak niewłaściwa dieta, brak aktywności fizycznej czy stres, powinniśmy ciśnienie zacząć mierzyć regularnie. Aby odczyty były jakkolwiek miarodajne i prawidłowe, należy pamiętać o zasadach, których jako użytkownicy musimy przestrzegać:

• Odpoczynek przez ok. 10 minut
• Pozycja siedząca, wygodna, wyprostowana, ale bez przeprostów na siłę
• Mierzone ramię należy położyć na stole lub swobodnie wzdłuż ciała. Nie ściskamy nic w dłoni.
• Podczas pomiarów nie rozmawiamy, nie oglądamy telewizji, nie słuchamy radia i nie wchodzimy w interakcję z innymi osobami.
• Ciśnienie nie jest wartością stałą, może się zmieniać z minuty na minutę. Dlatego nie powtarzamy pomiaru, który jest nieudany lub wydaje nam się nieprawidłowy od razu. Należy odczekać kilka minut przy zachowaniu powyższych zasad.

Do profilaktyki nadciśnienia tętniczego należy również eliminacja lub łagodzenie czynników ryzyka. Poprawia diety i zwiększenie swojej aktywności fizycznej, a także eliminacja palenia i ograniczenie alkoholu są kluczowe dla zachowania zdrowia układu sercowo-naczyniowego.

Na rynku dostępne są preparaty wzmacniające serce, które mogą stać się częścią profilaktyki chorób sercowo-naczyniowych, w tym nadciśnienia. Zażywanie tego typu produktów jest pomocne, ale należy je skonsultować z lekarzem. Niektóre zioła mogą być niewskazane w przypadku pewnych leków, a kwas acetylosalicylowy nie każdemu jest zalecany. Specjalista będzie w stanie dopasować suplement czy lek do sytuacji zdrowotnej pacjenta.